Veerkracht is een dynamisch proces

De onderdelen ‘Ik heb’, ‘Ik ben’ en ‘Ik kan’ uit het diagram staan met elkaar in verband en hebben invloed op elkaar. Of een kind toegang heeft tot externe bronnen hangt deels af van zijn interne bronnen: een kind met goede sociale vaardigheden zal beter in staat zijn contact te maken en te houden met leeftijdsgenoten en volwassenen dan een kind dat heel verlegen of teruggetrokken is. En andersom is ook waar: een kind dat onderdeel uitmaakt van een sociaal netwerk zal makkelijker een gevoel van eigenwaarde of probleemoplossende vaardigheden ontwikkelen. Veerkracht is dus een dynamisch proces, dat zich in de relatie met anderen ontwikkelt.

Moet je een langdurige relatie met een kind opbouwen om zijn veerkracht te kunnen versterken?

Veerkracht groeit in interactie met veilige anderen, volwassenen én kinderen. Een volwassene die een relatie kan opbouwen, kan een kind helpen vaardigheden te ontwikkelen, een steunfiguur van hem of haar zijn en ‘er zijn’ voor een kind. Daarnaast kunnen juist ook professionals die eenmalig of vluchtig contact hebben met kinderen een grote rol spelen in het versterken van hun veerkracht: een kind dat zich in elk contact gezien, gehoord en gesteund voelt ontwikkelt veerkracht. Ieder contact dat je als professional en als mens hebt met een kind doet ertoe en kan veerkracht versterken óf afbreken.

Is weerbaarheid hetzelfde als veerkracht?

Nee, weerbaarheid gaat over het vermogen je te verdedigen, om op te komen voor jezelf in moeilijke omstandigheden. Om te kunnen spreken van veerkracht moet sprake zijn van een blootstelling aan tegenslag of een ernstige bedreiging en een positieve aanpassing. Dat is bij weerbaarheid niet het geval.  

Er blijkt wel een verband tussen veerkracht, eigenwaarde en weerbaarheid. Iemand die weerbaar is, is vaak veerkrachtiger. En wanneer iemands veerkracht door ingrijpende gebeurtenissen verminderd is, kan zijn eigenwaarde dalen en kan hij daardoor ook minder weerbaar zijn.

Welke externe bronnen kunnen de veerkracht vergroten?

Dat zijn bijvoorbeeld veilige ouders/verzorgers, een sociaal netwerk, een goede relatie met een betrouwbare volwassene buitenshuis, toegang tot psychische hulp en een luisterend oor (‘Ik heb’). Het is belangrijk om kinderen aan te moedigen te zoeken naar manieren om deze middelen en hulpbronnen te gebruiken en te behouden.

Welke interne bronnen dragen eraan bij?

Interne bronnen zijn persoonlijke capaciteiten en vaardigheden van een mens. Zulke persoonlijke capaciteiten zijn bijvoorbeeld optimisme, het gevoel belangrijk te zijn voor anderen, een gevoel van trots op jezelf en eigenwaarde (‘Ik ben’ in het diagram). Deze capaciteiten vertrekken vanuit intrinsieke sterktes, overtuigingen, gevoelens en attitudes van een kind en stimuleren het ontwikkelen van zelfvertrouwen. Vaardigheden zijn bijvoorbeeld goede communicatieve en sociale vaardigheden, probleemoplossende vaardigheden, omgaan met ingewikkelde gevoelens en impulsen (‘Ik kan’).

Uit welke elementen bestaat veerkracht?

Het gaat om de mogelijkheid van een mens om gebruik te maken van interne en externe bronnen. In de Boomdiagram van Grotberg (zie diagram hieronder) genoemd als ‘Ik ben’ (factoren die interne en persoonlijke capaciteiten betreffen), ‘Ik kan’ (factoren die interpersoonlijke, sociale en probleemoplossende vaardigheden betreffen) en ‘Ik heb’ (factoren die extern gesitueerd zijn).

Is het een vaststaande eigenschap?

Nee, veerkracht is geen eigenschap die je wel of niet hebt, het is het vermogen gebruik te maken van eigenschappen, vaardigheden en externe bronnen die je helpen omgaan met een ingrijpende gebeurtenis. Het kan dus zijn dat het ene kind met een voordeliger ‘setje’ geboren wordt dan een ander kind, maar beiden kunnen hun veerkracht verder ontwikkelen. Het is dus ook geen vaststaand gegeven: veerkracht ontwikkelt zich in relatie met andere mensen (volwassenen en kinderen) en kan zodoende groeien. 

Bovendien is er geen ‘kritische leeftijd’ waarop je veerkracht moet hebben ontwikkeld: ook op latere leeftijd kan je veerkracht versterkt worden. 

Veerkracht gaat bovendien niet alleen over individuen. Ook families, teams, gemeenschappen kunnen veerkracht ontwikkelen en meer of minder veerkrachtig zijn. 

Wat is veerkracht?

Het gaat over het vermogen van iemand om na ingrijpende ervaringen terug te veren, goed te functioneren en door te groeien. Kinderen met veerkracht blijken goed in staat problemen en negatieve invloeden zodanig te verwerken dat zij hiervan in hun verdere leven niet of slechts in beperkte mate last hebben. Een kind ontwikkelt veerkracht naarmate het in zichzelf, binnen het gezin en de maatschappij de middelen daartoe vindt. Zij functioneren goed op verschillende niveaus: sociaal, fysiek, emotioneel en/of intellectueel.

Mijn eigen temperament en dat van anderen inschatten

Relaties aangaan met mensen die ik kan vertrouwen

Mijn gevoelens en impulsen controleren

Problemen oplossen

Goed communiceren

Ik kan

Vol hoop, geloof en vertrouwen

Trots op mezelf

Autonoom en verantwoordelijk

Liefdevol, empathisch en altruïstisch

Beminnelijk en mijn temperament is aantrekkelijk

Ik ben

Toegang tot gezondheidszorg, onderwijs en veiligheidsdiensten

Aanmoediging om autonoom te zijn

Rolmodellen

Structuur en regels thuis

Relaties met mensen die ik kan vertrouwen

Ik heb

Veerkracht boomdiagram