Volgens de landelijke inspectie Toezicht Sociaal Domein (TSD) is het team Jeugd van de gemeente Brunssum een positieve uitzondering als het gaat om samenwerking rondom gezinnen. Dat team werkt prima samen met andere organisaties. Daarnaast scoort het goed op het waarborgen van de veiligheid in gezinnen en het inzetten van passende hulp. TSD onderzocht een aantal gemeenten met als doel bevordering van de zorg en ondersteuning aan kwetsbare gezinnen die vanuit Veilig Thuis zijn overgedragen. Verschillen in cultuur, visie en onvoldoende kennis over elkaars expertise staan daarbij een soepele samenwerking tussen de partijen, instellingen en organisaties rondom een gezin vaak in de weg, blijkt uit het onderzoek. 

TSD, in het leven geroepen door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, was zeer positief over de toepassing van de aanpak 1G1P (1 Gezin, 1 Plan) in Brunssum; ieder gezin heeft dus één plan van aanpak – waarin duidelijk beschreven staat wie betrokken is, waaraan gewerkt wordt en welke afspraken er zijn – en één professional als aanspreekpunt. Tegelijkertijd behoudt het gezin zelf de verantwoordelijkheid voor het oplossen van de problemen. De gemeente Brunssum streeft ernaar om gezinnen onafhankelijk van hulpverlening te maken. Gezinnen ervaren deze aanpak als prettig.

De inspectiedienst heeft zeven casussen van Brunssumse gezinnen waar huiselijk geweld speelde beoordeeld. Zij bleken effectief geholpen of krijgen nog effectieve hulp. Bovendien waren er tussen 2016 en 2018 in Brunssum twee derde minder aanvragen voor een verzoek tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming.

Sanne Eggen werkt als coördinator bij het team Jeugd in Brunssum. Ze is gedragswetenschapper en haar collega’s kunnen bij haar terecht voor consultatie, ondersteuning en advies in risicovolle situaties. ‘Wat ons geheim is? Ik zie vooral een verschil in visie. Zo denken veel andere professionals dat gemeente, hulpaanbieders en gezinnen aparte werelden zijn. Dat is een misvatting. Zoals ik het zie zijn we allemaal een taartpunt en gezamenlijk vormen we de taart. Elke punt is even belangrijk.’ 

Het team Jeugd biedt praktische ondersteuning aan ketenpartners. Eggen: ‘Elke school heeft een contactpersoon bij ons. Bij een vermoeden van kindermishandeling of verwaarlozing komt deze in actie en helpt, begeleidt en ondersteunt de docent, de ouders en het kind.’

De aanpak van team Jeugd heeft een bijzondere voorgeschiedenis. Vijf jaar geleden, toen de Jeugdwet werd ingevoerd, ging het helemaal niet goed. ‘We waren alleen maar aan het overleven en puinruimen. Ondanks alle energie die we erin staken, kregen we het werk maar niet op de rit. Toen hebben we als team gezegd: nu zetten we een streep onder onze oude manier van werken en doen we het helemaal anders!’

De teamleden bespraken hoe zíj wilden werken en welke visie ze aansprak. ‘Vervolgens zochten we naar methoden en partijen die daarbij pasten, zoals het landelijke concept 1G1P.’ 

In de periode dat dit speelde, moesten we helaas ook afscheid nemen van collega’s. Maar sinds de tweede helft van 2015 staat er een stabiel team Jeugd. De gemeente Brunssum gaf ons veel vrijheid. Dat hielp. Ik weet dat collega’s in andere gemeenten die vrijheid niet altijd hebben.’ 

De nieuwe aanpak in Brunssum werpt inmiddels zijn vruchten af. De samenwerking met andere professionals is verbeterd en de hulp aan gezinnen en kinderen is effectiever. ‘Ik kan veel positieve voorbeelden geven. Het mooiste verhaal vind ik de hulp aan een Française, haar man en kind die net in Brunssum woonden. Beiden met drugsproblematiek en een strafblad, en mevrouw was zwanger. Zij wilden in Brunssum een nieuwe start maken en vroegen onze hulp. We zijn vervolgens met het gezin aan de slag gegaan.’

Een individuele begeleider van team Jeugd had veel gesprekken met de moeder en was het aanspreekpunt voor alle betrokken partijen. Dat waren er veel: een verloskundige uit het ziekenhuis, iemand van verslavingszorg, Veilig Thuis en gespecialiseerde thuisbegeleiding.

Sanne Eggen: ‘De samenwerking en de communicatie verliepen goed doordat alle partijen op de hoogte waren van elkaars betrokkenheid. Bovendien waren de afspraken duidelijk voor professionals en ouders.’

Het ging een lange tijd goed met het gezin. Het kind ging naar school en de moeder doorliep een methadonproject. Totdat Sanne Eggen een telefoontje kreeg van de Franse recherche. Er liep een internationaal onderzoek en vader en moeder zouden gearresteerd worden door de politie. Eggen sprak met de politie af dat zij en een collega aanwezig zouden zijn. 

Op de dag van de inval stonden zij paraat om de kinderen op te vangen, te begeleiden en naar een goed onderdak te brengen. Eggen: ‘Het belangrijkste was dat we ter plekke aanwezig waren. We hadden vooraf een plan gemaakt voor de eerste opvang van de kinderen en voor allerlei praktische zaken zoals autovervoer van de kinderen, luiers, eten, drinken en kleding. Later maakten we samen met de ouders, die in hechtenis zaten, een plan voor het vervolg van de opvang.’

De vrouw zat haar straf uit, kwam terug naar Nederland en vond een appartement naast het gezinsvervangende tehuis waar haar kinderen verbleven. ‘Inmiddels woont ze weer samen met haar kinderen en krijgt ze ondersteuning van het gezinshuis. Zij is erg dankbaar dat er geen gerechtelijke uithuisplaatsing of gezinsvoogd nodig was. Dankzij de intense samenwerking met diverse partijen bleef de verantwoordelijkheid bij de ouders en konden de kinderen met beide ouders in contact blijven. Vader zit nog vast en de kinderen hebben telefonisch contact.’ 

Om een beter beeld te krijgen van de knelpunten die team Jeugd van Brunssum tegenkwam bij het ontwikkelen, reageert Sanne Eggen hieronder op de zeven belangrijke domeinen voor hulpaanbieders, zoals beschreven in de Checklist SamenWerken aan hulp voor mishandelde kinderen en hun ouders (zie pagina 140), die volgens haar ook op grotere gemeenten toepasbaar is. Hoe gaat haar team met die uitdagingen om? 

Voor een goede samenwerking is overeenstemming nodig tussen organisaties en professionals. Dat betekent een gezamenlijke probleemanalyse, gedeelde visie, gezamenlijke doelen en helderheid over de doelgroep.

Knelpunten: het verschil in focus, benader- en werkwijze en zelfs verschil in definities bij organisaties en professionals. Dit zorgt voor onderlinge miscommunicatie, frictie en onbegrip.

Oplossing team Jeugd Brunssum: als partners deel je eenzelfde visie en van daaruit werk je samen voor gezinnen waar huiselijk geweld en kindermishandeling speelt.  

Sanne Eggen: ‘Wij werken vanuit de visie waarbij eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid voorop staan. Deze zienswijze vonden we bij 1G1P, Civil Care en SoNeStra. De gemeente, ketenpartners en zorgaanbieders hebben dezelfde insteek. Als er tijdens een crisis samenwerking nodig is, weten onze partners dan ook precies hoe wij werken en waarom. En andersom.’

Bij hulp aan mishandelde kinderen is de interventie gericht op het kind, de ouders, het gezin en de omgeving. Daarbij zijn diverse hulpinstanties betrokken: jeugdzorg, jeugdbescherming, jeugd-ggz, gezondheidszorg, verslavingszorg, maatschappelijk werk en vrouwenopvang.

Knelpunten: onbegrip, onbekendheid met elkaars organisatie, cultuur- en/of machtsverschillen belemmeren een vlotte samenwerking.

Oplossing team Jeugd Brunssum: bij het eerste huisbezoek door Veilig Thuis is iemand van team Jeugd aanwezig. Als het gezin door Veilig Thuis wordt overgedragen aan team Jeugd gaat er ook nog een maatschappelijk medewerker mee. Daarna volgen gezamenlijke huisbezoeken met professionals uit het lokale netwerk voor snelle inzet en aanbod van hulp. Het team is op de hoogte van de kennis en expertise van de partners. Daardoor weten we precies op welk moment en hoe we de ander moeten benaderen.

Sanne Eggen: ‘Om elkaar te vertrouwen moet je elkaar eerst leren kennen. We kennen alle partijen, van verloskunde tot maatschappelijk werk, politie en zorgmedewerkers. Elkaar leren kennen kost tijd, maar daarna wordt het contact laagdrempelig en de samenwerking beter. Een aandachtspunt is de samenwerking met het sociale netwerk van ouders: buren, familie en naaste omgeving. Die groep blijft nogal eens onderbelicht door professionals.’

Persoonlijke eigenschappen van samenwerkingspartners zoals betrouwbaarheid, enthousiasme, bevlogenheid, vertrouwen en respect maken of breken een goede samenwerking. 

Knelpunten: er kan stagnatie in de samenwerking ontstaan als er alleen op bestuursniveau (top-down) plannen worden gemaakt zonder aan de uitvoering toe te komen. 

Oplossing team Jeugd Brunssum: het team werkt vanuit vertrouwen in elkaars expertise en professionaliteit en gaat er daarbij vanuit dat elke partij hetzelfde doel nastreeft, namelijk het doorbreken van patronen van huiselijk geweld en kindermishandeling.

Sanne Eggen: ‘We hebben veel vertrouwen in elkaars professionaliteit. Zowel binnen ons team als bij andere partijen. Tegelijkertijd durven we elkaar aan te spreken over verbeterpunten. Als de ander iets doet wat ik niet begrijp, nodig ik diegene uit en vraag waarom het zo gaat. Het is belangrijk om elkaar scherp te houden.’

Structurele afspraken over de coördinatie van de zorg aan gezinnen, verwachtingen en competenties zijn onontbeerlijk. Om de continuïteit van de zorg te waarborgen moet duidelijk zijn wat er gebeurt bij stagnatie van de zorg: wie is bevoegd om in te grijpen en welke acties worden ondernomen?

Knelpunt: de zorg hapert bij onduidelijkheid over wie verantwoordelijk is en de regie heeft bij de gezamenlijke aanpak. 

Oplossing team Jeugd Brunssum: door de inzet van het integrale plan 1G1P (1 gezin, 1 plan) delen professionals en cliënten die verantwoordelijkheid. De basishouding is dat het gezin zowel eigenaar als oplossing van het probleem is. Dat betekent ook dat het gezin een volwaardige én gelijkwaardige samenwerkingspartner is. Eén professional is regisseur en functioneert als aanspreekpunt, en hij of zij monitort of iedereen zich aan de afspraken houdt. Die afspraken worden gemaakt in 1G1P zodat deze voor alle betrokkenen (gezin, netwerk en hulpverlening/ketenpartners) duidelijk zijn. 

Sanne Eggen: ‘Het is belangrijk dat iedere betrokkene verantwoordelijkheid draagt zónder de verantwoordelijkheid van het gezin over te nemen – dat gezin moet immers uiteindelijk op eigen kracht verder kunnen. Op onderdelen kan een regisseur de regie overnemen.’

Afspraken over de praktische werkwijzen en -processen zoals informatie-uitwisseling, instroom, bespreking casuïstiek, uitvoering, monitoring en evaluatie zijn noodzakelijk voor de verankering van de samenwerking.

Knelpunt: de informatie-uitwisseling tussen volwassenenzorg en jeugdzorg is dikwijls problematisch. Ook blijkt in de praktijk dat afspraken over privacy, beroepsgeheim en continuïteit na de hulp vaak moeizaam verlopen.

Oplossing team Jeugd Brunssum: het team brengt in kaart wie betrokken is bij een gezin en beoordeelt vervolgens of die keuze geschikt is voor de oplossing van de gezinsproblemen. Een goede afstemming tussen professional en het gezin en sociaal netwerk is daarbij noodzakelijk. 

Sanne Eggen: ‘Bij een gemaakte afspraak conformeert iedereen zich daaraan. Bij een crisissituatie ga ik als gedragswetenschapper altijd met mijn collega van team Jeugd mee. Daardoor weet ik precies wat zich in een gezin afspeelt en kunnen we samen een afweging maken. Richtlijnen en protocollen zijn belangrijk maar uiteindelijk gaat het erom dat je, als het nodig is, ter plaatse bent.’

Gebruikmaken van interventies en kennis bij hulpaanbieders over werkzame hulp na kindermishandeling, vergroot de effectiviteit van het gezamenlijke hulpaanbod. 

Knelpunt: erkende effectieve interventies worden nog maar beperkt toegepast. 

Oplossing team Jeugd Brunssum: het team werkt vanuit de visies van 1G1P, Civil Care en SoNeStra. Civil Care gaat om gefaseerde ketensamenwerking: van veiligheid naar hulpverlening en uiteindelijk naar herstel. Je maakt een veiligheidsplan dat gezamenlijk vastgesteld en gedragen wordt (met de kennis van het gezin en hun netwerk) en zo concreet is dat ouders, kinderen, netwerk en professionals er houvast aan hebben. 

Sanne Eggen: ‘We werken met zelf gecontracteerde zorgaanbieders en met een breed pakket aan professionals. Dat is een mooie mix van grote en kleine partijen. Met de kernpartijen, waarmee we intensief samenwerken, bestrijken we 85 procent van alle hulpvragen. We hebben geen exclusiviteitsafspraken en kunnen de overige vragen doorverwijzen naar een niet-gecontracteerde partij. Daarbij is altijd leidend wat nodig is voor een gezin. Dat is elke keer weer maatwerk.’

Het volgen van de Meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld is volgens Eggen dé manier om signalen snel op te pikken. ‘Door goede samenwerking kunnen we elkaar sneller en gemakkelijker ondersteunen in het toepassen van de Meldcode en in het bespreekbaar maken van signalen met ouders.’

Monitoring en evaluatie van ontwikkelingen en resultaten van de gestelde doelen levert feedback aan betrokken partners. Daarna kan de werkwijze worden bijgesteld. Zijn de doelen van het samenwerkingsverband bereikt en op welke punten is verbetering nodig? 

Knelpunt: het samenwerken als doel op zichzelf zien en het resultaat uit het oog verliezen. 

Oplossing team Jeugd Brunssum: regelmatig nodigt het team lokale organisaties uit om de samenwerking te evalueren, om knelpunten en nieuwe ontwikkelingen te bespreken. Deze overleggen zijn gericht op concrete resultaten. 

Sanne Eggen: ‘We hebben wekelijks teamoverleg en elke twee weken inhoudelijk overleg. Daarnaast sparren we veel. Eerlijk gezegd schieten we nog wel tekort wat betreft onderzoek naar onze hulpvormen door onze zorgaanbieders. Onze evaluaties zijn nu vooral op casusniveau. Momenteel is een beleidsmedewerker bezig met een pilot om de effecten, kosten en methoden te registreren maar die staat nog in de kinderschoenen.’

Suzan Weegenaar: ‘Sinds de invoering van de verbeterde Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling krijgen we meer vragen en meldingen van professionals. Een goede zaak, maar mede daardoor moeten mensen soms langer dan afgesproken wachten op een vervolg. Er wordt altijd een inschatting gemaakt wat voorrang heeft, afhankelijk van de aard en ernst van de gemelde zorgen. Spoedzaken worden binnen 24 uur en bij acute gevallen direct opgepakt, daar kun je van op aan. Indien nodig trekken we samen op met de politie. 

Het blijft enorm belangrijk om grote zorgen over kinderen en gezinnen te melden. De verbeterde Meldcode is er gekomen om de cirkel van geweld te doorbreken. Opgroeien in onveiligheid wordt vaak van generatie op generatie overgedragen. Het doorbreken van die cirkel kan als we onveiligheid doorlopend goed in kaart brengen. Dat lukt alleen als ook professionals blijven melden. 

Mocht een melding niet direct behandeld kunnen worden, dan is het raadzaam om samen te bespreken wat je in de tussentijd kunt doen. Bijvoorbeeld dat je opnieuw aan de bel trekt als de situatie verslechtert.’ 

‘We weten dat veel professionals het spannend vinden om ons te bellen. Maar je hoeft niet meteen een melding te doen, je kunt met ons heel goed ook een gesprek voeren met als uitgangspunt: ik maak me zorgen. Zonder dat je zeker weet of je zorgen terecht zijn en zonder dat de namen van de mensen over wie het gaat genoemd worden. 

In zo’n adviesgesprek vraagt onze medewerker bijvoorbeeld wat je hebt waargenomen en waar twijfels over bestaan. Ook krijg je tips over wat je verder kunt doen. 

De ervaring leert dat professionals het prettig vinden om hun zorgen te bespreken met een onafhankelijk iemand. Soms duurt zo’n adviesgesprek vijf minuten, soms anderhalf uur. Daarna kun je besluiten om alsnog een melding te doen. Of niet. Als je besluit om een melding te doen, dan moet je dit eerst bespreken met de ouders. Toestemming heb je niet nodig.‘ 

‘Er zijn verschillende scenario’s mogelijk. Na een melding volgt altijd een veiligheidsbeoordeling. Veilig Thuis doet daarvoor een aantal checks, gaat na of er al eerder meldingen over het gezin zijn geweest en stelt prioriteiten met behulp van een triage-instrument. 

Na de veiligheidsbeoordeling kunnen we besluiten om zelf actief met een zaak aan de slag te gaan. Dat betekent soms dat onderzoek wordt gedaan. De onderzoeker legt dan contact met het gezin waarover zorgen zijn en stelt allerlei vragen om de veiligheid thuis te beoordelen. 

Ook spreekt de onderzoeker met mensen in de omgeving: familieleden en vrienden van de ouders, de huisarts, de wijkagent, leerkrachten. Als er sprake is van onveiligheid, dan zal Veilig Thuis, samen met de mensen om wie het gaat en hun (professionele) netwerk, eerst de onveilige situatie in kaart brengen. 

Daarna stellen we in overleg met het gezin, de familie en de betrokken beroepskrachten de veiligheidsvoorwaarden op: daarmee leg je vast dat de onveiligheid moet stoppen. Die voorwaarden kan het gezin zelf, samen met professionals, inkleuren door veiligheidsafspraken te maken. Veilig Thuis kan daarin ondersteunen. Een voorbeeld: stel dat de vader vaak gewelddadig wordt als hij te veel alcohol drinkt. Dan kan het gezin met Veilig Thuis de afspraak maken dat hij niet meer thuis drinkt. 

Maar Veilig Thuis besluit na een melding niet altijd om zich actief bezig te houden met een gezin. Stel dat er al hulpverlening is die de onveiligheid goed in kaart heeft én een juiste inschatting kan maken over wat nodig is: dan kunnen we besluiten om de gemelde zorgen over te dragen naar de betrokken hulpverleners. De bemoeienis van Veilig Thuis stopt dan.

Tot slot kan Veilig Thuis ook besluiten niets te doen met een melding. Dat gebeurt weloverwogen, als we op basis van de veiligheidsbeoordeling tot de conclusie komen dat de situatie niet onveilig is.’ 

‘Na een melding, waarbij je dus de namen van degenen over wie je je zorgen maakt hebt genoemd en waarvan je de betreffende ouders vooraf op de hoogte hebt gesteld, krijg je op korte termijn te horen of de zaak wordt opgepakt en wat er verder gaat gebeuren. Mocht de reactie te lang uitblijven, informeer dan zelf bij Veilig Thuis hoe het zit.

Heb je gebeld voor een adviesgesprek, dan hoor je uiteraard niks meer, want dat was anoniem.’

‘Die angst vind ik heel begrijpelijk. Toch is de praktijk vaak anders. Veel ouders merken zelf ook dat het niet goed gaat. Soms schamen ze zich zo dat ze er niet mee naar buiten durven te komen, is mijn ervaring als voormalig onderzoeker bij Veilig Thuis. Of ze zijn bang voor de gevolgen. 

Ik vertelde zelf altijd meteen dat ik niet kwam om hun kind uit huis te plaatsen. Dat beeld hebben mensen soms van ons. Vaak viel er een last van hun schouders als ik uitlegde waarvoor ik kwam en dat ik over de zorgen wilde spreken. “Wat fijn dat ik kan praten, zonder dat ik direct word veroordeeld,” was vaak de reactie. 

Alleen de Raad voor de Kinderbescherming kan een verzoek tot uithuisplaatsing indienen; de kinderrechter beslist daarover. Ons doel is om vast te stellen welke zorgen er zijn en zo nodig hulp te organiseren. 

Andere professionals zouden dus ook de ouders, en eventueel de kinderen, vooraf moeten uitleggen wat Veilig Thuis is en waarom ze een melding moeten doen. Daarover kan Veilig Thuis je advies geven.’

‘Als Veilig Thuis na een melding besluit een onderzoek in te stellen, winnen we informatie in bij verschillende beroepskrachten in de omgeving van het gezin, zoals de leerkracht en de huisarts. Dat gebeurt pas nadat we de ouders geïnformeerd hebben over de melding en verteld hebben wie we gaan benaderen. Deze mensen weten dus dat we de huisarts gaan bellen. Veilig Thuis heeft hun toestemming niet nodig, maar geeft wel volledige openheid aan de ouders. 

De onderzoeker vertelt de huisarts meestal wat de reactie van de ouders was. Ondanks het beroepsgeheim mag de huisarts aan Veilig Thuis informatie verstrekken die nodig is om een redelijk vermoeden van kindermishandeling te onderzoeken. Maar hij is niet verplicht om dat te doen; hij moet zijn eigen afweging maken. Een vertrouwensarts van Veilig Thuis is altijd beschikbaar voor overleg met de huisarts. Voordat hij informatie geeft, moet de huisarts dat wel bespreken met de ouders en kinderen, als die ouder zijn dan 12 jaar. Hij kan de ouders dan ook informeren over wat hij Veilig Thuis wil vertellen en duidelijk maken dat hij niets achter hun rug om wil doen.’ 

‘De verbeterde Meldcode schrijft voor dat professionals bij acute en structurele onveiligheid in een gezin áltijd moeten melden. Ook al bieden ze zelf hulp of weten ze dat er hulp is. Dat is nodig omdat het toch nog heel vaak onveilig bleef in gezinnen die hulp kregen.

Veilig Thuis heeft een zogenaamde radarfunctie: elke melding wordt geregistreerd in ons landelijk register en de 26 Veilig Thuis-organisaties wisselen onderling informatie uit over eerdere meldingen. Onveiligheid komt daardoor sneller en vaker in beeld en we kunnen een koppeling maken met eerdere situaties van onveiligheid. Verder monitoren we gezinnen gedurende langere tijd, ook als ze zijn overgedragen aan de hulpverlening.’ 

‘Een van onze taken is zo snel mogelijk hulp organiseren als dat nodig is, maar we zijn geen hulpverlenende instantie. We zullen de hulp aan gezinnen dus niet overnemen. Wel kunnen we na een melding samen optrekken met professionals. We kunnen bijvoorbeeld helpen om een lastig gesprek over onveiligheid voor te bereiden en te voeren. Of aansluiten bij een zorgoverleg. Verder kunnen professionals die een melding hebben gedaan ons altijd – opnieuw – vragen om advies en ondersteuning. We kunnen ook meedenken over wat je verder zou kunnen doen.’ 

‘Veilig Thuis-organisaties gaan hier verschillend mee om, maar over het algemeen is dat niet mogelijk. Ik raad scholen, maar ook andere organisaties die met kinderen werken, aan om Veilig Thuis een keer uit te nodigen om voorlichting te komen geven tijdens hun teamvergadering. Zo krijgen ze meteen een gezicht bij de organisatie. “Het is nu makkelijker om contact met jullie op te nemen,” hoor ik vaak achteraf. Laten we van beide kanten investeren in goede samenwerking: we hebben elkaar hard nodig om het veiliger te krijgen voor kinderen.’

Esther Lam: ‘Mensen beginnen vaak te zuchten als het woord AVG valt. Het voelt als iets extra’s dat ze moeten doen, terwijl een zorgvuldige omgang met informatie over cliënten ónderdeel is van hun werk. Het hoort erbij. De AVG is er niet om het professionals moeilijker te maken, maar geeft de kaders aan van hoe je zorgvuldig persoonsgegevens verwerkt. Binnen die kaders blijkt echt wel wat mogelijk op het gebied van gegevensuitwisseling. 

Je hoeft ook niet bang te zijn dat het goed bewaken van je taak en informatie integraal werken in de weg staat. Als je de privacyregels goed hanteert, is dat nog steeds mogelijk.’

‘Je mag als professional altijd aan een deskundige vragen wat hij of zij van een zaak vindt. Als het maar anoniem blijft,’ zegt Lam. Er is geen toestemming van de ouders met gezag of voogd voor nodig. Maar alleen de namen veranderen of weglaten is niet genoeg. Het gezin mag op geen enkele manier te herleiden zijn.

Andersom, wanneer een collega-professional een casus met jou wil bespreken, wordt ook integriteit van jou gevraagd. ‘Je hoeft vaak niet te weten over wie het gaat,’ zegt Esther Lam. ‘Als je dat toch denkt te weten, dan mag je niks met die informatie doen.’ 

Uitwisseling en afstemming tussen professionals gaat zoveel mogelijk in overleg met, en met toestemming van de ouders en het kind. Voor hen moet duidelijk zijn met wie informatie wordt gedeeld, met welk doel en wat de inhoud daarvan is. 

Volgens Esther Lam vragen professionals soms uit handelingsverlegenheid niet het kind of de ouders, maar andere professionals om informatie. ‘Een collega van mij vond het lastig om met een moeder te praten, omdat deze boos op haar vragen reageerde. Ze overwoog de huisarts om informatie over het gezin te vragen. Toen we erop doorgingen, concludeerden we samen dat het beter was om eerst nog een keer met de moeder te praten over wat haar zo boos maakte. Dat voorkwam onnodig delen van privacygevoelige informatie met andere professionals.’

Dus wil een cliënt bepaalde informatie niet delen, ga dan in gesprek over welke gevoelens daarachter zitten. Waar zijn zij bang voor, waarom willen ze iets niet vertellen? Zo kom je in contact en krijg je waarschijnlijk meer informatie dan welke professional je ook kan of mag geven, zegt Esther Lam. ‘Met als allerbelangrijkste uitkomst: je komt aan de informatie die je nodig hebt om ervoor te zorgen dat de ouders en kinderen de juiste hulp krijgen, zónder dat de privacy in het geding is.’

Check hierbij wel altijd eerst of de informatie niet al in het dossier staat, zegt Lam, zodat mensen niet onnodig hun verhaal opnieuw moeten vertellen.’

In een gesprek met ouders of kinderen kun je uitleggen waarom je bepaalde informatie nodig hebt en wat je er vervolgens mee gaat doen. Je kunt ze vervolgens betrekken bij de informatie-uitwisseling door een gezamenlijk (telefoon)gesprek te voeren of op papier voor te leggen wat je wilt gaan vertellen, zodat ze ook kunnen zien welke woorden je gebruikt. Wees zo transparant mogelijk.

Esther Lam: ‘Iedere professional zou zich voortdurend bewust moeten zijn van zijn taak en rol. Van daaruit kun je bepalen welke informatie je echt nodig hebt om je taak goed te kunnen uitvoeren. En houd het daar ook bij. Ik maak geregeld mee dat professionals werk naar zich toe trekken omdat ze te weinig vertrouwen hebben in andere professionals of niet goed op de hoogte zijn van wat het werk van de ander inhoudt. Voor ze het weten komen ze in aanraking met informatie die ze voor hun eigen taak helemaal niet nodig hebben. Daarmee schenden ze de privacy van cliënten.’

Lam adviseert om altijd bij jezelf na te gaan: is het echt nodig om ergens aan tafel te gaan zitten? Heb ik de informatie die gedeeld wordt echt nodig voor mijn eigen taak? 

‘Vertrouw erop dat andere professionals hún stuk oppakken. Als je daar aan twijfelt, kun je dat beter bespreekbaar maken dan werk – inclusief informatie die niet bij jou hoort – naar je toe te trekken.’

Volgens Esther Lam is het voor professionals helpend om zich ook eens af te vragen hoe zij het zouden vinden als er bepaalde informatie over henzelf of over hun kind gedeeld werd. ’Draai de situatie eens om. Hoe zou het voor jou zijn als die op andere plekken terechtkomt? Wat zou dat doen met je privacy? Krijg je er pijn van in je buik, dan is de kans groot dat er over die ander te veel informatie wordt gegeven.‘

Bedenk ook dat informatie die je deelt, door de ander verder kan worden verspreid. Is het dan nog steeds oké dat meerdere partijen ervan op de hoogte zijn? Wat betekent dit voor het gezin of kind om wie het gaat? Vraag jezelf dit als professional steeds af.’ 

Tot slot: veel organisaties hebben een privacydeskundige. Maak gebruik van zijn of haar kennis als je twijfelt!