Dilayla is niet haar echte naam.

Een goed contact tussen de gedetineerde ouder en het kind is essentieel voor het welzijn van het kind. Het verkleint de kans op latere problemen. In het strafrecht is de wens van de gedetineerde ouder helaas nog leidend. Als die aangeeft geen contact te willen met het kind, dan gebeurt dat ook niet. Maar in onze optiek is een individu altijd onderdeel van een systeem. Je kunt de vader niet opsluiten om vervolgens niet meer om te kijken naar de kinderen. Daarom proberen wij goede relaties op te bouwen met de medewerkers in de PI’s, zodat de systeemgerichte kijk ook daar op gang komt. Er is altijd een stap te zetten op weg naar herstel, zolang je maar goed kijkt wat een kind nodig heeft.’

Ik vind het ook heel moeilijk om zonder mijn moeder te zijn. Het liefst ben ik de hele dag bij haar. Als ze naar de wc gaat, vraag ik soms waar ze naartoe gaat. Ik ben vaak bang dat er ook iets met haar gebeurt of dat ze me verlaat.

Bij vriendinnen thuis gaan spelen vind ik lastig. Ik heb liever dat ze bij mij komen. De onzekerheid over mijn vader vind ik het allermoeilijkst. Wanneer komt hij thuis? Wanneer kan ik weer naar hem toe in zijn eigen huis?’

‘Toen mijn moeder vertelde dat mijn vader in de gevangenis zat, gooide ik heel hard met de deur en ging huilend naar bed. Ik kon alleen maar denken: wat heeft hij gedaan? Nog steeds weet ik het antwoord niet. Als het iets heftigs is, wil ik het liever niet weten.

Op school weten alleen de juffen ervan. Ik vind het fijn als ze af en toe even met me praten of me knuffelen als ik verdrietig ben. Ik huil vooral als ik naar bed ga, dan mis ik mijn vader het meest. Gelukkig belt hij me daarom elke avond.

Als ik jarig ben, vind ik het ook erg moeilijk, of op feestdagen, als andere kinderen met de hele familie samen zijn. Ik had vaak buikpijn en snapte niet waardoor dat kwam.

‘Ik vind het fijn als de juffen af en toe met me praten of knuffelen’

Peter is niet zijn echte naam.

Ik mag geen tekeningen meenemen als ik op bezoek ga, omdat ze dan denken dat ik er misschien wel drugs op gedaan heb. We kunnen mijn vader niet zelf bellen. Hij belt ons wel elke dag. Dan zegt hij: “Goeiemorgen.”

Het is geen geheim dat mijn vader in de gevangenis zit. Ik vind het fijn om het eerlijk te vertellen. Maar op school word ik vaak gepest. Dan lachen ze me uit omdat ik blij vertel dat ik mijn vader mocht knuffelen. Of ze zeggen dat hij nooit meer vrij zal komen. Ik word dan superboos en agressief. Kinderen begrijpen me niet, omdat zij wél een vader dichtbij hebben.

Ik ben eigenlijk best vaak bang. Ik heb altijd het gevoel dat er enge mensen in de struiken zitten. Pas sinds kort durf ik alleen naar mijn vriendje op de hoek te lopen. De meeste dingen durf ik niet zonder mijn moeder. Maar gelukkig gaat dat steeds ietsje beter.’

‘Bijna elke week gaan we op bezoek bij mijn vader in Veenhuizen. Het is ver weg, maar ze hebben daar wél een vadervleugel. We hoeven nu niet meer aan een tafeltje tegenover elkaar te zitten tijdens het bezoekuur. We kunnen twee uur lang samen zijn in een grote familiekamer. Een paar maanden geleden heb ik eindelijk, na zeven jaar, voor het eerst zijn cel gezien. Het zag er best gezellig uit.

‘Ik vind het fijn om het eerlijk te vertellen’

‘We hebben op school meerdere kinderen gehad van wie een ouder in detentie zat. Meestal wisten de kinderen het zelf niet. Vaak is detentie niet het enige probleem in het gezin, er is meestal sprake van multi-problematiek. Dus als een leerkracht, of ik als psycholoog, opvallend gedrag signaleert, weten we nooit of de detentie van de ouder dé reden is. Omdat jeugdbescherming ook vaak in beeld is, bemoeien wij ons er verder niet echt mee. Natuurlijk houden we een kind wel extra goed in de gaten.

Als een kind wél weet dat zijn vader of moeder in de gevangenis zit, kun je er meer mee doen. Ik begeleidde een 5-jarig meisje van wie de vader in het buitenland gedetineerd was. Haar moeder had het ons verteld, maar het meisje zelf wist niet beter dan dat haar vader in de gevangenis werkte en woonde. Op het moment dat ze haar vader zou gaan bezoeken, vroeg haar moeder mij hoe ze dat haar kind het best kon vertellen. Ze wilde het niet langer geheimhouden.
Ik heb toen namens haar gebeld met het Expertisecentrum K I N D om advies te vragen. Vervolgens heb ik moeder geadviseerd om het niet pas te vertellen als ze onderweg waren naar de gevangenis. Dat was haar plan. Uiteindelijk heeft de vader het zelf verteld.

Hoewel deze moeder zegt dat ze sindsdien weinig merkt aan haar dochtertje, merkten wij wél iets. De eerste dagen na thuiskomst was ze onrustig. Ze luisterde slecht en viel andere kinderen lastig. In het kringgesprek vertelde ze zelf dat ze bij haar vader in de gevangenis op bezoek was geweest. Dat hij stout was geweest en dat er nu op hem gelet werd. De andere kinderen reageerden er nauwelijks op.

‘Het maakt een groot verschil of een kind weet wat er speelt’

‘De impact op een kind is groot als een van de ouders in detentie zit. Dat blijkt uit allerlei onderzoeken, vooral afkomstig uit de VS. Vrijwel alle ontwikkelingsgebieden komen in het gedrang, met alle gevolgen van dien: psychosomatische klachten als buikpijn en hoofdpijn, slaapproblemen, (verlatings)angst, eenzaamheid, depressie, op jonge leeftijd met alcohol en drugs beginnen, concentratieproblemen, uitvallen op school en spijbelen.

Daar komt nog bij dat de partner - in de meeste gevallen is dat de moeder - er alleen voor komt te staan. Soms valt het inkomen weg, moet een gezin zelfs het huis uit of krijgt moeder te maken met eenzaamheid of depressie. Dan is ze minder beschikbaar voor haar kinderen en kan er dus sprake zijn van ongewilde emotionele verwaarlozing.

Er is tegenwoordig iets meer aandacht voor het belang van het kind als een van de ouders in detentie zit. Daarvoor, en soms nog steeds, werd het kind nergens bij betrokken. Papa was “een jaar naar het buitenland”, of papa zat in de gevangenis maar “je kunt er niet op bezoek”.

Gezinnen van gedetineerde ouders leven vaak in een isolement. Ze schamen zich. Toch is het belangrijk om de sociale omgeving te informeren over de situatie, zodat deze mensen het kind kunnen ondersteunen. De buurt, de familie, maar zeker ook de school. Een kind moet ergens terechtkunnen met zijn of haar verhaal. Te vaak is de detentie een geheim dat veel te zwaar is voor een kind. Dus geef aandacht aan zo’n kind en luister naar zijn wensen, ook in de meest verwarrende of complexe situaties.

‘Een kind moet ergens terechtkunnen met zijn verhaal’

Winie Hanekamp
Manager bij Expertisecentrum K I N D ouder en detentie

Kinderen met een ouder in detentie hebben vaak allerlei problemen. Door openheid over ‘het geheim’ en aandacht voor het kind en de relatie met de ouder, kunnen die beperkt worden. Twee experts en twee kinderen delen hun ervaringen.

Een geheim te zwaar voor een kind

Het maakt een groot verschil of een kind zelf op de hoogte is. Als leerkracht - of schoolmaatschappelijk werker of psycholoog - kun je dan het gesprek aangaan. Wil je het delen in de klas? Of liever alleen met een vriendinnetje? Merk je dat het kind er niet graag over praat, laat het dan rusten. Pas als je opvallend gedrag signaleert, zoals ongewenst of juist teruggetrokken gedrag, kun je erop inspelen. Ook al lijkt er op het eerste gezicht weinig aan de hand te zijn met een kind, van binnen kan er van alles spelen. Dus blijf goed observeren en ben sensitief en responsief zonder te oordelen.’