Daarna kan het kind het EMDR-traject van traumaverwerking in. Tijdens de EMDR lezen we het kind zijn verhaal voor. Voor hem of haar is het heel nuttig om dat verhaal te begrijpen: ik gedraag me zo omdat ik dat heb geleerd - móést leren - tijdens die periode van, bijvoorbeeld, verwaarlozing. Zo begrijpt het kind dat die overlevingsstrategieën later helemaal niet meer gewenst zijn en dat het ook op een andere manier kan reageren. 

Het therapeutisch EMDR-verhaal opstellen is overigens al een interventie op zich, waardoor de ouders of verzorgers nog een keer zicht krijgen op wat hun kind heeft meegemaakt en hoe dat voor hem is geweest.’ 

‘In het tweede deel van de behandeling krijgt het kind oefeningen om zich voor te bereiden op EMDR. Het leert zijn emoties beter reguleren, leert hoe het zichzelf veiliger kan voelen en hoe de verbinding met de opvoeder beter wordt. 

Doordat deze kinderen vaak al vóór hun 4e jaar veel hebben meegemaakt, kan het voor hen lastig zijn om hun emoties onder woorden te brengen. Daarom starten we meestal met het therapeutisch EMDR-verhaal. Samen met de ouders of verzorgers schrijven we dat verhaal: wat waren traumatische gebeurtenissen voor het kind en wat voor klachten gaven die? Het verhaal sluit af met hoe het kind er nu aan werkt om het beter te laten gaan.

‘We volgden acht kinderen heel nauwkeurig door de ouders of verzorgers vragenlijsten voor te leggen - voor, tijdens en na de behandeling. Bij zeven van die acht waren er na de behandeling duidelijke verbeteringen te zien op de probleemgebieden PTSS, gehechtheid, emotieregulatie en gedrag. Dat is mooi als je nagaat dat bij deze kinderen voorheen geen enkele behandeling aansloeg. We willen nog verder analyseren waarom bij het achtste kind de behandeling geen goed resultaat had. Misschien is het bij een bepaalde vorm van PTSS of andere vorm van gehechtheid lastiger om te profiteren van de behandeling. Dit kind heeft misschien iets anders nodig.’

Verder zochten we contact met zijn school voor overleg. Zo waren zijn leerkrachten beter toegerust om de jongen te steunen. Na het therapeutisch verhaal en de EMDR traumaverwerking ging het stukken beter met hem. Het contact in het gezin verliep weer goed en de jongen kon van het speciaal onderwijs naar een reguliere school. 

Ik word er zo blij van als we resultaat boeken bij kinderen met de meest ernstige problemen voor wie voorheen geen passende behandelmodel was. Het is pure winst, vooral als ze daardoor op dezelfde plek kunnen blijven wonen.’

‘Een jongen van 9 woonde sinds twee jaar bij pleegouders. Zijn biologische vader was uit beeld en zijn moeder was alcoholverslaafd en emotioneel niet beschikbaar. Het kind had conflicten op school en kon zich niet concentreren. Thuis was hij vermijdend en naar binnen gericht, en zijn pleegouders kregen slecht contact met hem. Na de eerste fase van de behandeling snapten zijn pleegouders hem beter en begrepen ze welke reactie hun pleegzoon van hen nodig had. Daardoor ging de jongen zich meer openstellen en maakte hij weer fysiek contact met zijn pleegouders.

‘Ongeveer een jaar. Best lang en het is ook nog eens een intensief traject. Uit het onderzoek dat we deden, bleek dat de situatie na een jaar meestal zodanig is verbeterd dat ouders en kind weer samen verder kunnen. Soms zijn nog niet alle trauma’s dusdanig behandeld dat het kind klachtenvrij is. Het kan dan goed zijn om de behandeling even te stoppen en die later weer op te pakken. We willen het kind niet overvragen.

Voor therapeuten is dit trouwens ook een intensieve behandeling om te geven. Daarom adviseren we een supervisiegroep om met elkaar te sparren en van elkaar te leren.’

‘De gezinstherapeut plant het eerste deel van de behandeling alleen met de ouders of verzorgers. Ze leren in ongeveer zeven sessies herkennen waar het gedrag van hun zoon of dochter vandaan komt, en dat die triggers soms niet goed te zien zijn. Ze krijgen oefeningen mee om thuis mee aan de slag te gaan. Ze ervaren dan bijvoorbeeld wat er gebeurt als ze anders reageren op hun kind. Zo krijgen ze meer begrip, blijven ze kalmer en kunnen ze het kind ook sneller kalmeren. De gehechtheid tussen beiden verbetert, waardoor de ouder het kind beter kan steunen tijdens de hele behandeling.’

‘De kern van IGT-K is dat deze kinderen eerst bepaalde vaardigheden moeten ontwikkelen voor ze kunnen openstaan voor traumaverwerking. Doordat ze zo vroeg zijn getraumatiseerd, hebben ze problemen met vertrouwen, hulp vragen en een goede verbinding maken met hun opvoeders. Ze zijn thuis bijvoorbeeld heel agressief en lastig of juist zo in zichzelf gekeerd dat er geen goed contact mogelijk is. Dat ontregelt vaak ook weer de ouders of verzorgers: die weten niet meer hoe ze met het kind moeten omgaan. Daarom worden zij intensief betrokken, ze komen elke sessie mee. 

Ook anders is dat IGT-K door twee therapeuten wordt gegeven: een gezinstherapeut en een EMDR-therapeut. Zij overleggen veel met elkaar en stemmen hun sessies op elkaar af.’

‘Bij Levvel merkten we dat we sommige kinderen met ernstige traumaklachten niet konden behandelen met de huidige methoden. Ze liepen bijvoorbeeld gewoon de kamer uit omdat ze de therapie niet aankonden of raakten zo ontregeld dat we niet verder konden met de behandeling. Deze kinderen hadden niet alleen psychotraumaklachten, maar ook problemen op het gebied van gehechtheid, emotieregulatie en gedrag, doordat ze al vroeg in de kindertijd kindermishandeling meemaakten. 

Op zoek naar wat hen wel kon helpen, stuitten we op een behandelmodel uit Amerika, ontwikkeld door Debra Wesselman: Integrative Team Treatment for Attachment Trauma in Children. Samen met een aantal collega’s bij Levvel paste ik dit model aan voor Nederland en doopte het om tot Integratieve Gehechtheidsbevorderende Traumabehandeling voor Kinderen, afgekort tot IGT-K. De aanpassingen waren nodig omdat de EMDR-protocollen hier anders zijn dan in de Verenigde Staten en we de behandeling moeten kunnen geven in de Nederlandse jeugd-GGZ-instellingen.’

Nieuw in Nederland: het behandelmodel IGT-K. Met deze combinatie van EMDR en gezinsinterventies worden goede resultaten geboekt bij een groep kinderen (6-16 jaar) met ernstige traumaklachten. Kinder- en jeugdpsychiater Irma Hein: ‘Het is een intensief traject.’