Meer lezen over diversiteitsgericht werken?

Leestip van Mellouki Cadat-Lampe

Wat kunnen professionals nog meer doen tegen alledaags racisme?

Hoe kunnen professionals kinderen en jongeren helpen herstellen van stress door racisme?

Jonge mensen van kleur lijken activistischer dan de vorige generaties.

‘Het kinderboek Heb. Schaafijs. Nodig!!! van de auteurs Reza en Chee-Han Kartosen-Wong is geschreven met als doel geen enkel kind zich buitengesloten te laten voelen. Het biedt culturele representatie en gaat stereotypes tegen. Als mijn klas in mijn jeugd dit soort boeken had gehad, was ik waarschijnlijk minder als een ‘domme aap’ zijn gezien door mijn witte klasgenoten. Dit kinderboek kan ook gebruikt worden om het gesprek over diversiteit en inclusie op een toegankelijke manier te starten. Het is mooi geschreven en prachtig geïllustreerd. Mijn (witte) partner en ik schenken regelmatig de kinderboeken van Reza en Chee-Han aan familie en kennissen.’

Lees hier meer over hun inclusieve kinderboeken.

‘Binnenkort publiceren we als Movisie een online checklist voor de aanpak van discriminatie. Verder adviseer ik: volg een omstanderstraining. Daarbij leer je om, als je alledaags racisme ziet, feedback te geven en in te grijpen op een intelligente manier, waarbij je aansluit bij degene die het doet. Ook het stellen van een sociale norm is belangrijk. Laat de manager in je organisatie aangeven welke visie die heeft op inclusie en laat diegene benadrukken dat discriminatie niet toegestaan is. We weten dat dat helpt. Bij Movisie hebben onze Raad van Bestuur en directie naar aanleiding van Black Lives Matter een statement gemaakt tegen uitsluiting en alle medewerkers hebben een omstanderstraining kunnen volgen.

Naast het veranderen van gedrag is ook bewustwording belangrijk. Ga een training volgen om je bewust te worden van je eigen vooroordelen en stereotypen. Een mooi instrument daarvoor is de Blue eyes/Brown eyes-Filmworkshop van Jane Elliot, die je leert begrijpen wat racisme is en hoe het is om dat te ervaren. Of luister naar verhalen van mensen van kleur om van te leren, of lees het boek van Joris Luyendijk, De zeven vinkjes. Ga aan de hand van al die bronnen bij jezelf na wat jouw positie in dit debat is, zeker als je een witte man bent van middelbare leeftijd. Dat is waar je emancipatiereis begint.’

Ook positieve voorbeelden zijn belangrijk. Toen ik in het leger zat, keken we weleens naar oorlogsfilms. Als er een zwarte man in speelde die de slechterik was, schaamde ik me. En toen ik eindelijk een film zag waarin een zwarte man een heldenrol had, voelde dat zó goed. Tegenwoordig zijn er steeds meer mensen van kleur op een positieve manier zichtbaar in de media en in reclame. Er is een besef dat het anders moet. Dat is niet alleen windowdressing, maar echt onderdeel van de cultuur aan het worden. Ook de slachtoffers van racisme zelf omhelzen die positieve voorbeelden. Denk aan het wereldwijde succes van de film Black Panther, de eerste moderne zwarte superheld. Die alledaagse empowering is helend.’

‘Coping, zoals in het voorbeeld dat ik juist noemde, is een belangrijke: het opzoeken van gelijkgestemden en daar steun aan ontlenen. Veilige ruimten waar ouders of kinderen ervaringen kunnen uitwisselen en kunnen vertellen wat het met ze doet: waar loop je tegenaan, wat zijn je behoeften? Het werkt bevrijdend om gedachten die je nooit hebt kunnen uiten, naar buiten te laten komen. Het zet de deur op een kier voor de angst en de pijn die je hebt. Dat kan ook onder begeleiding van een coach, of het kind kan met een psychotherapeut aan herstel werken. Dat laatste heb ik ook gedaan, om erachter te komen: wie ben ik als mens van kleur? Dat is heel belangrijk voor mij geweest.

‘Onderzoek laat zien dat er veel zwart bewustzijn is onder jongeren van kleur. Zelf ging ik me als twintiger profileren met mijn enorme afro à la Jimi Hendrix. Op dezelfde manier zie je Nederlanders met een Arabische of Berberse of Turkse migratieachtergrond bezig met hun ethnic revival, waarbij ze zich verdiepen in de Arabische taal als cultureel erfgoed. Of denk aan moslima’s, van wie de meeste pas sinds eind twintigste eeuw een hoofddoek zijn gaan dragen. Die sterkere oriëntatie op de ‘eigen’ etnische groep is een copingstrategie om met de stress en angst om te gaan die je als kind of volwassene hebt opgedaan. Radicaal activistisch zijn als jongere is gezond, zolang je je binnen de democratie en mensenrechten beweegt. De ongezonde variant is zwart fascisme of moslimextremisme.’

Een laag zelfbeeld ondermijnt iemands fundamentele gevoel van veiligheid. Ik heb altijd het gevoel dat er in de eerste plaats naar mijn kleur wordt gekeken, en ik voel me nooit goed genoeg. Als kind probeerde ik mijn Afrikaanse neus recht te maken en mijn haar steil te maken met brillantine, om er maar bij te horen. Nog steeds worstel ik met onveiligheidsgevoelens. Dat heb ik ook als ik rondloop op mijn werk, of in de familie van mijn witte echtgenote.’

‘Kinderen gaan daardoor dus vaak minder goed presteren. Ook de scholen spelen daar een rol in: Nederlandse scholen geven leerlingen van kleur systematisch een te laag schooladvies, blijkt uit onderzoek. Het is een self fulfilling prophecy.

Als kind vroeg ik me af: waarom noemen ze me een aap? Kinderen hebben niet de vaardigheden om met zulke opmerkingen, die hun zelfbeeld aantasten, om te gaan. Mijn vader zei: van dit soort ervaringen word je hard. Ik was een diepgelovig christen en trok me terug in mezelf. Tegelijkertijd wilde ik me bewijzen op school. Gelukkig was ik goed in Frans, wat grappig is, gezien het feit dat ik op school niet als Fransman werd gezien. Als je uitgesloten wordt, ga je op zoek naar iets dat je bestaan rechtvaardigt. Ik wilde me bewijzen, anderen gaan bij een bende, of ze radicaliseren.

Kijk op de website van KIS voor een overzicht van tools rond diversiteitsensitief werken.

Allerlei onderzoeken laten zien dat slachtoffers van racisme negatieve stereotypes gaan internaliseren. Dat deed ik dus ook. Hoewel ik binnenkort met pensioen ga, heb ook ik nog steeds negatieve reflexen bij zwarte mensen. Want hoewel we bij ons thuis vroeger allemaal gelijkwaardig waren, was dat in de buitenwereld absoluut niet zo.’

‘Ik noem een persoonlijk voorbeeld. Op mijn middelbare school in Frankrijk, waar ik opgroeide, was ik de enige zwarte leerling. Ik heb een witte moeder en een zwarte vader, en ik schaamde me als mijn vader me van school kwam ophalen. Ik was gelovig, wilde priester worden. Ik las over de vloek van Cham, die door Noach werd weggejaagd. Hij was zwart én slaaf, en dat wordt door sommigen gezien als metafoor voor de gedachte dat zwart minderwaardig is. De duivel is zwart, de hemel wit. Dat zijn beelden waar ik me van moest bevrijden, want de hele samenleving is ermee doordrenkt.

‘Uit literaire reviews van wetenschappelijk onderzoek in de sociologie, geneeskunde en psychiatrie weten we dat mensen die er regelmatig mee te maken hebben, minder zelfvertrouwen en een lager zelfbeeld hebben, en dat zij meer angst en stress ervaren. Kinderen presteren lager op school en hebben last van identiteitsconflicten.’

‘Nederlanders met een migratieachtergrond en mensen van kleur; veel mensen met Surinaamse of Caribische wortels, ook al horen die al vele generaties bij Nederland. Racisme gaat niet alleen over biologische superioriteitsgevoelens, maar ook over culturele uitsluiting. Moslims hebben te maken met religieus racisme, joden met antisemitisme; Roma, Sinti en woonwagenbewoners met cultureel racisme. Vaak vindt er uitsluiting plaats vanwege een combinatie daarvan. Zo zie je dat een moslima die er Marokkaans uitziet, vaker met vooroordelen te maken krijgt dan een bekeerling met blond haar.’

Op het werk gaat het bijvoorbeeld om een situatie waarin ervanuit gegaan wordt dat van de twee mensen aan de balie de witte wel de directeur zal zijn, en de collega van kleur zijn ondergeschikte. Of mensen die bij de koffieautomaat tegen mij zeggen: Mellouki, wat spreek je mooi Nederlands. En: waar kom je écht vandaan? Ik maak ook weleens mee dat mensen er zonder te vragen van uitgaan dat ik Engels spreek. Het kan goed bedoeld zijn, maar je wordt toch behandeld als “de ander”.’

‘Allereerst goed om te weten: "ras" is een sociaal construct. Racistische uitspraken hebben als doel een onterechte hiërarchie aan te brengen in groepen, waarbij de een zich beter voelt dan de ander. De term alledaags verwijst naar de subtiele, vaak onbewuste vooroordelen die mensen dagelijks ervaren. Denk bijvoorbeeld aan stereotype beelden in reclame, waarbij zwarte mensen verbonden worden met koffie, chocolade en andere donkere producten.

‘Dat varieert per persoon. Uit ons onderzoek naar uitsluiting in de sociale basis, dus het sociaal werk in de wijk, blijkt dat professionals zich niet altijd bewust zijn van de impact van alledaags racisme. Tegelijkertijd blijkt uit onderzoek onder sociaal werkers dat een groot percentage daarvan racisme van collega’s of burgers hebben gezien of zelf hebben meegemaakt.

Velen missen de vaardigheden om ermee om te gaan. Sociaal werkers vragen ons vaak hoe dat moet, en hoe ze het gesprek kunnen voeren.’

Wat zijn de gevolgen van een lager zelfbeeld?

Hoe ontstaan die identiteitsconflicten?

Wat voor gevolgen heeft stil of openlijk racisme voor de ontwikkeling van kinderen?

Wie krijgen hier vooral mee te maken?

Wat is alledaags racisme?

Nemen professionals het probleem van racisme voldoende serieus?

Alledaags racisme kan bij kinderen en jongeren leiden tot stress, angst, een laag zelfbeeld en identiteitsconflicten. Professionals kunnen hier meer aan doen dan ze zelf vaak denken, zegt politicoloog Mellouki Cadat-Lampe. ‘Ontwikkel de vaardigheden om met racisme om te gaan.’

De hele samenleving is met die beelden doordrenkt’

‘Zwart is slecht, wit is goed.