Serieus nemen

Hun toekomst

4 keer op de A12

Principieel geweldloos

Freek Vonk

Verbindend

Echt doorvoelen

Eco-emoties

Klimaatpsycholoog Bukman sluit zich hier volledig bij aan. Ook hij ziet nog veel te vaak dat het probleem wordt gebagatelliseerd of zelfs wordt weggelachen of afgedaan als aanstellerij. ‘Heel kwalijk,’ vindt hij dat. ‘Daardoor gaan jongeren die hiermee worstelen hun eigen emoties ontkennen of wantrouwen - en zeker niet meer uiten, laat staan er hulp voor zoeken.’ Maar hoe dan wel? ‘Je hoeft er ook geen nieuwe diagnose van te maken, maar neem het wél serieus,’ zegt hij. ‘Klimaatzorgen zijn een reële en legitieme bron van mentaal leed. Dus ga er echt voor zitten. Durf te vertragen zodat er ruimte ontstaat voor de emoties. Deze kunnen enorm helpend zijn, ook om in beweging te komen en actie te ondernemen.

In zijn klas, Mick zit in 2 vwo, en in zijn vriendenkring is hij de enige die zich - openlijk - zorgen maakt om klimaatverandering. Dat vindt hij weleens lastig. Maar inmiddels heeft hij van z’n moeder geleerd dat het niet helpt om te ‘drammen.’ ‘Ik had in het begin nogal bekeerdrang. Uit pure machteloosheid liep ik vooral te schreeuwen: ‘Beseffen jullie niet hoe erg het is? Er moet nu iets gebeuren!’ Maar ik weet nu: daar bereik je niet mee dat mensen naar je luisteren.’

En dat mensen luisteren en hem - en andere bezorgde kinderen en jongeren - serieus nemen, dat is uiteindelijk wat hij wil. ‘Het is echt een van mijn grootste allergieën als mensen zeggen: “Het komt wel goed.” Of: “Je bent nog jong, maak je niet druk, geniet van het leven.” Daar kan ik heel boos van worden. Wij zijn jong, maar niet dom. Wij hebben hier zorgen en stress om, het gaat over onze toekomst.’

Voor Mick is actievoeren een goede remedie tegen de wanhoop en machteloosheid, zegt hij. ‘Na een actie voel ik me altijd beter. Het geeft me het gevoel: ik doe iets, ik laat van me horen.’

Vier keer is hij inmiddels met Extinction Rebellion mee geweest bij de bezetting van de A12 in Den Haag. Met deze wegblokkade wil de beweging bewerkstelligen dat de overheid stopt met het subsidiëren en bevoordelen van de fossiele industrie. Ook demonstreerde Mick met XR bij het kantoor van de ING-bank, grootfinancier van de fossiele industrie, liep hij meerdere keren mee met de Klimaatmars en één keer met de grote klimaatmars van scholieren. Naar die laatste mars ging hij alleen, alle andere keren ging Rieneke mee. ‘Ik vind hem nog te jong om alleen te gaan. Maar ik heb daarin wel een grens getrokken,’ zegt ze. ‘Het moet, ook voor mij, wel doenbaar blijven. Ik heb gezegd: elke twee maanden wil ik een keer met je mee.’

Zo probeert Rieneke hem te ondersteunen, maar ze worstelt er ook weleens mee, erkent ze. Want net als haar zoon, gaat ze ook zelf heen en weer tussen wanhoop en fatalisme enerzijds en strijdbaarheid anderzijds. ‘Ik vind het soms zelf ook moeilijk om optimistisch te blijven. Maar ik probeer toch de nadruk te leggen op “oplossingen”, op doen wat binnen ons vermogen ligt. Vooralsnog werkt dat, maar ik maak me soms wel zorgen voor als hij ouder wordt, dat het hem dan helemaal gaat overnemen en hij er echt depressief van wordt.’

Micks wens om zich aan te sluiten bij Extinction Rebellion ging zijn ouders in eerste instantie te ver. Rieneke: ‘Ik dacht dat XR heel radicaal was.’ Maar ze wil het ook niet gelijk afwijzen, dus gaat ze met Mick naar een informatiebijeenkomst. Daarna is ze om. Ze doen zelfs samen een - online - actietraining. ‘Dat radicale valt reuze mee. De beweging is juist principieel geweldloos, dat vind ik heel mooi.’

Voor Rieneke Sangster, de moeder van Mick, is dat herkenbaar. Vanaf het moment, in groep 7, dat ze zag dat Micks interesse in en liefde voor de natuur begon om te slaan naar zorgen daarover en angst voor klimaatverandering, heeft ze hem daarin serieus genomen en proberen te steunen. ‘Ik kon het niet bij hem weghouden, maar dat had ik ook niet gewild,’ zegt ze. ‘De natuur heeft altijd zijn interesse gehad. Als kind verslond hij de boeken en programma’s van Freek Vonk.’

In groep 8 hield Mick zijn spreekbeurt over klimaatverandering - en wat we daar zelf tegen kunnen doen, zoals geen of minder vlees en vis eten, met de fiets en het ov gaan in plaats van met de auto. ‘Op dat laatste sprak hij ons natuurlijk ook steeds vaker aan,’ zegt Rieneke, die naar eigen zeggen al best milieubewust was. ‘Maar in de loop van de jaren - in de drukte van werk en een gezin - was het ook weer wat op de achtergrond geraakt. Door Mick zijn we nu weer wat fanatieker geworden.’ Zo gaat de jaarlijkse langlaufvakantie nu met de trein in plaats van de auto, wordt er korter gedoucht en vaker vegetarisch gekookt. Mick trok wel aan het kortste eind toen zijn ouders vorig jaar met het vliegtuig op vakantie wilden… 

Daarnaast is het volgens hem ook belangrijk om te blijven onderzoeken waar je invloed kan hebben. En om af en toe even bewust iets anders te gaan doen. ‘Afleiding zoeken, even niet het nieuws erbij en iets fijns gaan doen kan heel welkom zijn in het dragelijk houden.’

Als een kind zich zorgen maakt, biedt dat ook een kans, benadrukt Bukman, ‘Voor gesprekken die misschien wat ongemakkelijk of confronterend kunnen zijn, maar ook mooi en belangrijk. En als het een onderwerp is of wordt dat jullie samen belangrijk vinden, kan het ook heel verbindend zijn.’

Ouders, maar ook hulpverleners en leraren adviseert hij om vooral nieuwsgierig te zijn. ‘Stel open vragen om te ontdekken welke emoties eronder liggen.’ En met name boosheid laat zich volgens hem goed omzetten in constructieve actie. ‘Kijk of je misschien samen iets kunt veranderen of doen.’ Een mooi voorbeeld daarvan: een meisje uit groep 6 die haar boosheid om "hoe mensen met de natuur omgaan" had ingezet om, met hulp van haar vader en oma, een benefietavond op haar school te organiseren voor het Wereld Natuur Fonds.

Problematisch wordt het echter als eco-emoties mensen totaal verlammen of als een jongere bijvoorbeeld de deur niet meer uit wil omdat hij of zij niet wil voelen dat het wéér veel te warm is voor de tijd van het jaar.

Bukmans aanpak is in eerste instantie vaak gericht op een vorm van acceptatie, zegt hij. ‘Hoe draag je een lastige emotie als angst, frustratie, machteloosheid, zonder te vluchten of je erdoor te laten overweldigen? Vaak willen we weg van lastige emoties, maar ik geloof meer in ze echt doorvoelen. Het mag best even zwaar of verdrietig zijn. Meestal wordt het, juist daardoor, vanzelf weer lichter.’

Bukman: ‘Dit zijn allemaal heel logische reacties die getuigen van een gezond gevoelsleven.’ Hij voelt zelf ook regelmatig boosheid en verdriet als er weer eens slecht nieuws is over het verlies aan biodiversiteit of de opwarming van de aarde, vertelt hij. ‘Eerlijk gezegd zou ik me eerder zorgen maken om mensen die zich helemaal géén zorgen maken over het klimaat.’

Psycholoog Jochem Bukman krijgt deze jongeren regelmatig in zijn praktijk - of hij ontmoet ze tijdens zijn lezingen op (hoge)scholen en universiteiten. Als klimaatpsycholoog heeft hij zich gespecialiseerd in de mentale gevolgen van de klimaatcrisis. Klimaatstress is één van die gevolgen. Die uit zich in feite net als andere vormen van stress, zegt hij: piekeren, spanning, slecht slapen, prikkelbaarheid. Andere zogenaamde eco-emoties zijn bijvoorbeeld angst, woede of juist apathie, moedeloosheid, machteloosheid en somberte.’

Mick is bepaald niet de enige jongere die lijdt aan wat klimaatstress, klimaatangst of eco-anxiety is gaan heten. Zo’n 70 procent van de Nederlandse jongeren (16-24 jaar) zou zich volgens het rapport Jong van Milieudefensie (mei 2023) zorgen maken over klimaatveranderingen. Eén op de vijf jongeren geeft in dit onderzoek aan hier regelmatig stress over te ervaren. En dat was dus nog vóór het aantreden van dit toch niet bepaald groene kabinet.

‘Ik kan er echt emotioneel van worden. Boos, verdrietig, wanhopig. Moet ik in deze wereld leven? Dat wil ik niet.’ Mick Müller (14) werd op zijn 12e lid van de actiegroep Extinction Rebellion (XR) uit zorg en boosheid over klimaatopwarming, de staat van de planeet én het gebrek aan (politieke) actie en maatregelen om het tij te keren. ‘Smeltende polen, meer hitte, natuur die verdwijnt, uitstervende dieren,’ somt Mick enkele van de rampen op die nu al aan de gang zijn. ‘Ik maak me heel veel zorgen dat de aarde onleefbaar wordt, voor mezelf, maar ook voor later, voor mijn kinderen. Die gedachte maakt me boos, en angstig.’

Veel jongeren zijn bang voor een toekomst die er vanwege de opwarming van de aarde misschien voor hen of hun (klein)kinderen niet meer is. Dat is een reële angst, zegt klimaatpsycholoog Jochem Bukman. ‘Bagatelliseer het niet.’

‘Wij zijn jong, maar niet dom’