Toen Nadine Burke Harris dertien jaar geleden een jeugdkliniek opzette in Bayview, een van de armste wijken van San Francisco, wist ze dat ze ellende zou tegenkomen. En ja, in haar spreekkamer hoorde ze het ene schrijnende verhaal na het andere. Maar anders dan ze had verwacht, waren het juist de medische klachten van haar patiënten die haar van haar stuk brachten. Ze zag kinderen die al jaren niet meer groeiden. Baby’s met de ene na de andere infectie. Lusteloze kleuters met haaruitval. 8-Jarigen met obesitas. Tieners met zware astma-aanvallen. En dan leek Bayview ook nog getroffen door een epidemie van ADHD. 

Al die problemen leken het meest voor te komen bij kinderen met ingrijpende ervaringen: kinderen die getuige waren geweest van een moordaanslag bijvoorbeeld. Of kinderen die thuis werden mishandeld. 

‘Elke dag reed ik met een leeg gevoel naar huis,’ schrijft Burke Harris in haar boek The deepest well – in het Nederlands vertaald als Ingrijpende jeugdervaringen en gezondheidsproblemen. ‘Ik deed mijn uiterste best, maar het was lang niet genoeg om deze kinderen te helpen.' 

‘Ik had al lange tijd het gevoel dat er een verband was en dat mijn medische kennis tekortschoot om mijn patiënten goed te behandelen. Maar het was Diego, een vrolijk jongetje met een grote bos zwart haar, die ervoor zorgde dat ik dat knagende gevoel niet meer kon negeren. Wat een schattige kleuter, dacht ik toen hij mijn spreekkamer binnenkwam. Maar Diego was geen kleuter, hij was al 7. Sinds z’n 4de was hij geen millimeter gegroeid. Zijn moeder vertelde dat hij toen seksueel misbruikt was door een kennis. Mijn god, dacht ik, nu moet ik echt zien uit te vinden wat er in hemelsnaam aan de hand is met onze kinderen.’

‘Ik denk dat iedere arts tegenwoordig erkent dat stress impact heeft op de gezondheid. Maar om zo’n patiëntje als Diego te zien, dat was zo extreem, zo schokkend. Ineens drong het tot me door: dit is een médisch probleem waarmee ik als dokter iets moet. Voorheen vond ik dat ik me moest inzetten om de sociale omstandigheden van kinderen in Bayview te verbeteren. Verder hield ik me vast aan wat ik tijdens mijn opleiding tot kinderarts had geleerd: je moet kinderen goede zorg bieden, hun ouders voorlichten en de zorg betaalbaar houden. Maar in Bayview was dat voor de meeste kinderen niet voldoende.’

'Omdat deze kinderen traumatische dingen hadden meegemaakt die hun gezondheid verwoestten. Samen met mijn team heb ik ruim zestienduizend recente wetenschappelijke artikelen doorgespit over de impact van ingrijpende jeugdervaringen op de gezondheid van kinderen. Een van de studies waarop we stuitten, was de Adverse Childhood Experiences Study uit 1998: een omvangrijke studie die een verband aantoonde tussen ACE’s (ingrijpende jeugdervaringen) en een slechte lichamelijke gezondheid. Elke categorie van mishandeling, verwaarlozing of disfunctioneren van het gezin telde als een punt. Iemand met vier of meer ACE’s had bijvoorbeeld twee keer zoveel kans op een hartaandoening of kanker en bijna vier keer zoveel kans op COPD als iemand zonder ACE’s.’

‘Ik was zo opgewonden dat ik nachten niet kon slapen. Omdat ik zo veel herkende: elke dag zag ik in de kliniek dat patiëntjes met ACE’s meer gezondheidsklachten hadden. Geen hartziekten of kanker, maar wel aandoeningen die een voorbode konden zijn: obesitas, astma. Ik was ook verbijsterd: waarom had ik tijdens mijn studie nooit iets gehoord over dit baanbrekende onderzoek?’

Misschien is het te eng om te beseffen hoe verwoestend de impact van jeugdtrauma’s kan zijn? Iedereen denkt: dit overkomt alleen kinderen en volwassen in achterbuurten. Niets is minder waar, alleen is het probleem in welgestelde kringen meer verborgen. 

Een derde reden dat de ACE-studie zo weinig aandacht kreeg, is dat de onderzoekers geen verklaring hadden voor hun resultaten: in 1998 was nog niet bekend wat het biologische mechanisme is achter de impact van kindermishandeling en jeugdtrauma’s op de gezondheid. Inmiddels weten we daar veel meer over. Toxische stress is het sleutelwoord.’

‘Als we worden blootgesteld aan gevaar of een andere stressvolle situatie, maakt ons lichaam stresshormonen aan. Dat is normaal. Is het gevaar geweken, dan neemt het aantal stresshormonen weer af. Maar wanneer de stressreactie steeds wordt geactiveerd, blijft het stresssysteem "aanstaan". Zoals bij een groot aantal van mijn patiëntjes, die thuis werden mishandeld of andere heftige dingen meemaakten.

‘Toxische stress kan zich bij kinderen dus uiten in groeiachterstand, maar ook in allerlei andere problemen, zoals achterblijvende cognitieve ontwikkeling, astma, hardnekkige infecties, diabetes, ontregelde slaap, leer- en gedragsproblemen en auto-immuunziekten. Vaak reageren deze kinderen ook onvoldoende op de gangbare medicatie.’

‘Het belangrijkste is dat wij alle patiëntjes screenen op ACE’s. Bij kinderen met een of meer ACE’s zijn we alert: lopen ze risico op toxische stress, hebben ze al symptomen? Dat kan betekenen dat ze een andere behandeling krijgen. Neem Lila, een meisje van 3 jaar dat slecht groeide. Ze had allerlei voedingspreparaten en medicijnen gehad. Niets hielp. Toen ik zag dat ze een ACE-score van 7 had, besefte ik dat haar groeiachterstand waarschijnlijk niets met calorieën te maken had; het waren de stresshormonen die haar dwarszaten. We kregen de moeder zover dat ze meewerkte aan een rechterlijke maatregel om haar gewelddadige partner de toegang tot het huis te ontzeggen. Lila en haar moeder kregen ook ouder-kindtherapie. Binnen een half jaar zat Lila weer op een normaal gewicht.’

‘Ik begrijp die zorg, maar ik word er ook boos om. Niets doen zou onethisch zijn: moeten we als artsen onze oren en ogen dichtstoppen nu we weten hoe desastreus de gevolgen van toxische stress kunnen zijn? We moeten de moed hebben om dit probleem onder ogen te zien. Verder denk ik dat screening juist kan bijdragen aan het bestrijden van vooroordelen. De test voor hiv werd in het begin ook als stigmatiserend beschouwd. Hiv-positieven werden behandeld als melaatsen. Maar die test maakte het wel mogelijk om een adequaat medicijn tegen aids te ontwikkelen.’

‘Op 1 januari start een programma waarbij honderdduizend dokters in Californië een vergoeding krijgen om kinderen en volwassenen te screenen. Met elkaar hebben zij dertien miljoen patiënten, een derde van de bevolking van Californië. Ik hoop dat de ervaringen die dit oplevert niet alleen de behandeling van patiënten met ACE’s verbeteren, maar ook de ontwikkeling van een medicijn tegen toxische stress dichterbij brengen. De overheid van Californië steekt miljoenen dollars in wetenschappelijk onderzoek naar zo’n medicijn. Ik ben ervan overtuigd dat het binnen enkele decennia voorhanden is.’

Het goede nieuws is dat volwassenen een buffer kunnen zijn om die nadelige gevolgen voor kinderen te beperken. Je bent nooit te laat om in te grijpen, om een kind te kalmeren en een veilig gevoel te geven.’ 

‘Ja, ouders hebben een soort biologisch talent om hun kinderen tot rust te brengen. Maar veel ouders van kinderen met ACE’s kampen zelf ook met traumatische jeugdervaringen. Dat kan hun talent ondermijnen. Laat je behandelen, zou ik hun willen toeschreeuwen. Zorg dat je goede hulp krijgt, zodat jij die buffer voor je kind kunt zijn die je zelf hebt gemist. En kijk om je heen: wie kan een steun voor jou en je kinderen zijn? Verder moeten ouders weten dat ze allereerst goed voor zichzelf moeten zorgen. Pas dan kunnen ze hun kind helpen.’

‘Mijn man en ik weten van elkaar wat we nodig hebben om op te laden. Mijn man is gek op wielrennen. Elke keer als hij in zijn wielrenuitrusting beneden komt, zeg ik: "Oké schat, ga ervoor!" Ook al baal ik er soms van dat hij weer zo nodig moet fietsen. Andersom komt er ook nooit een onvertogen woord van hem als ik de deur uit ga voor een massage. Hij weet dat ik dat soms nodig heb om te ontspannen na een lange werkdag.’ 

‘Hij is inmiddels 18, heeft een normaal postuur, zijn astma en eczeem zijn onder controle. Maar hij raakt nog steeds snel ontregeld en heeft regelmatig suïcidale perioden. We moeten kinderen als Diego blijven volgen om de ergste gezondheidsschade van ACE’s te beperken. Diego’s geschiedenis laat zien dat er geen simpele antwoorden zijn.’ 

Ooit had Anton Horeweg een jongen in zijn groep die altijd tekeningen maakte van pistolen en messen. Hij was niet alleen ontzettend druk, maar ook chaotisch en ongeconcentreerd. Uit gesprekken met zijn moeder bleek dat er thuis veel problemen waren. Zo zat de vader van de jongen in de gevangenis, en ook was er ‘s nachts een arrestatieteam bij het gezin binnengevallen. De school schakelde daarna Veilig Thuis in.

Kinderen die thuis geweld meemaken, verwaarloosd worden of misbruikt, kunnen allerlei emotionele en gedragsproblemen ontwikkelen. Hoewel de onderlinge verschillen groot zijn, zijn er ruwweg twee varianten: hyperactief, agressief of antisociaal gedrag – met potloden gooien, ruzie zoeken, schelden – en teruggetrokken en angstig gedrag. Dit soort gedrag kan leiden tot problemen in de omgang met leeftijdgenoten en leerkrachten. Wat kunnen leerkrachten doen om deze kinderen te helpen?

Voor leerkrachten is het goed om te weten dat kinderen die langdurig aan stress blootstaan door een onveilige situatie thuis, een andere breinontwikkeling doormaken. Horeweg beschrijft in zijn boek wat we weten uit neuropsychologisch onderzoek: er worden geen ‘breinpaden’ aangemaakt voor zelfbeheersing. Daardoor schiet een kind eerder uit zijn window of tolerance. 

Dat resulteert in de bekende vecht-, vlucht- of bevries-modus: schreeuwen, gooien met spullen, de klas uit rennen of geen contact willen maken. Ook is er in de hersenen geen ruimte meer voor leren en concentratie. Het gedrag dat deze kinderen vertonen wordt nogal eens aangezien voor ADHD of ODD. 

Kinderen die als gevolg van ingrijpende jeugdervaringen belemmerd zijn in hun sociaal-emotionele ontwikkeling, ondervinden daarvan de rest van hun leven de gevolgen. ‘Als je zo weinig zelfvertrouwen hebt dat je denkt dat je beter niet geboren had kunnen worden, kan dat leiden tot depressie en zelfmoordgedachten,’ zegt Horeweg. ‘Maar het kan ook leiden tot agressief gedrag en verslaving.’ 

Soms is van een kind al bekend wat er thuis aan de hand is en is de hulpverlening al in gang gezet, soms niet. Maar ook als er instanties als Veilig Thuis bij een gezin betrokken zijn, hoeft het probleem van het kind nog niet opgelost te zijn, benadrukt Horeweg. ‘Vaak ook heb je als leerkracht geen idee of een kind wel of niet veilig opgroeit en of er hulp is. Je ziet alleen: goh, hij wil niet leren, of: ze maakt ineens geen contact meer.’

Daarom is het volgens hem in de eerste plaats nodig dat leerkrachten veel meer met kinderen praten. Toen Horeweg voor zijn boek jongeren interviewde die vroeger mishandeling meemaakten, kreeg hij te horen dat docenten zelden aan hen hadden gevraagd: hoe gaat het met je? ‘Hooguit kregen ze de vermaning te horen: doe eens normaal. Terwijl alleen al de vraag geholpen zou hebben, zeiden ze, vanwege het gevoel niet alleen te staan.’

Hoe kunnen leerkrachten meer praten? ‘Vraag elke leerling regelmatig even hoe het ermee is. Dat hoeft niet veel tijd te kosten.’ Daarnaast is er een grotere alertheid nodig, vindt Horeweg. We weten uit onderzoek dat slechte jeugdervaringen veel vaker voorkomen dan wordt gedacht. ‘Mishandeling of verwaarlozing kan elke leerling overkomen, maar het is iets waar we het liefst onze ogen voor sluiten. Met een open blik kunnen dingen opvallen, zoals een kind dat de hele winter een korte broek aanheeft, of die verontrustende tekeningen van dat jongetje.’ 

Ook de interactie tussen klasgenoten kan helend zijn. ‘Ik probeer altijd een goede groep te vormen, waarbij de kinderen voor elkaar zorgen. Dat ze snappen dat als een ander verkeerd gedrag vertoont, je ook met diegene kunt praten in plaats van boos te worden. Als je een heel goede groep hebt, kunnen zij ontzettend veel steun geven.’ 

‘Door structuur te bieden maak je de situatie voor een getraumatiseerd kind veiliger,’ zegt Horeweg. ‘Dat luistert heel nauw. In plaats van te zeggen: “Jongens, het is pauze”, zeg je: “Leg je boek weg, we gaan naar buiten en als we terugkomen gaan we hiermee verder.” Daarnaast moet een leerkracht kalm zijn, want boosheid is extreem onveilig. ‘Dan zit de leerling meteen in de vecht-, vlucht- of vluchtmodus.’

Daarnaast probeert Horeweg in zijn klas ook in te zoomen op kinderen met opvallend gedrag. Kinderen die hyperactief zijn, verbaal agressief of brutaal zet Horeweg vaak dichtbij zijn tafel. ‘Als je nabijheid zoekt, komen ze tot rust en lukt het ze vaak om iets langer op te letten. Als je ze naar de gang stuurt, voelen ze zich extra afgewezen. Ik maak altijd duidelijk: jij bent oké, maar het gedrag dat je laat zien, is dat niet. We moeten beseffen dat gedrag ergens vandaan komt, niet meteen denken: het zal wel ADHD zijn, of: hij doet het erom. Nee, hij kan zichzelf niet reguleren en hij moet het nog leren.’ 

Kun je als leerkracht wel verschil maken, als de gevolgen van een slechte sociaal-emotionele ontwikkeling door kindermishandeling en verwaarlozing zó groot kunnen zijn? ‘Ja,’ zegt Horeweg overtuigd. ‘Wat ik van oud-leerlingen met slechte jeugdervaringen hoor, is dat dat verschil énorm kan zijn. Al is er maar één volwassene die laat zien dat jij belangrijk bent. Sommigen vertelden bijvoorbeeld dat ze gingen beseffen dat ze op de verkeerde weg zaten, en dat mijn aandacht toch wel iets voor ze betekende.’ Maar je moet veel geduld hebben en eindeloos herhalen. Anders red je het niet. En lang niet altijd zie je als leerkracht resultaat van je inspanningen. Horeweg: ‘Als het niet is gelukt om een kind te bereiken, is mijn basishouding altijd: heel vervelend, maar we gaan het morgen weer doen. Lukt het niet bij rekenen, dan misschien wel bij taal. Snel gaat het nooit.’

‘Het laat sporen na in de hersenen én in het genetisch materiaal. Er worden drie belangrijke gebieden aangetast. Het eerste is de stressregulatie  ̶  dus het niet op een gezonde manier kunnen omgaan met stress; het tweede het vermogen om te hechten  ̶  je goed voelen in relaties met anderen; en tot slot de eigenwaarde   ̶   voel je je een waardig persoon in je eigen lijf? In de praktijk betekent dit dat een kind kwetsbaar is voor bijvoorbeeld pesters en in elkaar duikt als zij het hoogste woord voeren, of dat het zich juist ongewoon stoer gedraagt en snel uit de bocht vliegt; het vlucht- of vechtgedrag. Anderen tonen vooral moeilijkheden om vrienden te maken en te houden. Ze voelen zich ongewenst en breken contacten af om te voorkomen dat iemand anders laat weten dat ze geen fijn gezelschap zouden zijn. Daarnaast is het wegzakken van schoolresultaten een grote zorg. Getraumatiseerde kinderen presteren minder doordat de toegang tot het geheugen is verstoord.’

‘Ja, de impact kan enorm zijn. We zien dat een kwart van de mensen die in de kindertijd ingrijpende ervaringen heeft meegemaakt, hiervan nog altijd ernstige problemen ondervindt in de volwassenheid. Zie het trauma als een giftige stressbron die zich in je lichaam en geest heeft vastgezet en zodoende je hele wezen aantast. Bijvoorbeeld je geheugen, je concentratievermogen en het vermogen om jezelf onder controle te houden.

We ontdekken door onderzoek steeds meer domeinen waarop traumatische ervaringen in de kindertijd impact hebben en wat dat met iemand kan doen in het volwassen leven. We begrijpen steeds beter waar het ernstige lijden van slachtoffers vandaan komt. Door de complexiteit van traumatische ervaringen te begrijpen, kunnen we behandelen met aandacht voor de sporen ervan. Toch blijven nog altijd veel slachtoffers hun leven lang moeilijkheden houden.’  

‘Binnen de spreekkamer van de psychiater of de psycholoog komt het gevaar van traumasporen niet gauw aan bod. Ja, het gaat over het verleden van iemand, over de herinneringen, maar het gaat nog te weinig over de realiteit van het dagelijks leven. En dat is nu juist waar een grote groep slachtoffers mee worstelt. Hé, ik moet op mijn werk een teamplayer zijn, maar bij mij loopt het altijd mis in een team; hoe kan dat? Of: ik heb continu het gevoel dat mijn manager me de les leest en dat roept heel giftige reacties bij me op  ̶ waarom? We zien ook volwassenen die voortdurend met hun tienerkinderen in oorlog zijn, omdat die kinderen zich op de een of andere manier niet door hun ouder laten aansporen. Waar komt dat toch vandaan? In de spreekkamer van de behandelaar moet het méér over deze dagelijkse praktijk gaan.’  

‘Precies. Want dat dagelijks leven staat bol van de triggers; een collega die steeds je schouder aanraakt als hij met je praat, een stemgeluid dat doet denken aan vroeger… Er zijn zo veel momenten te bedenken dat je in contact komt met je trauma, terwijl je daar vaak geen besef van hebt.’ 

‘We kunnen werken aan de link tussen de “gevoelszones” en de “wijze zones” in de hersenen. De gevoelszones reageren op triggers  ̶  die moeten tot rust worden gebracht door de wijze zones. Het wijze denken moet tijdens een triggermoment kunnen zeggen: je bent nu op je werk, niet in de slaapkamer van je jeugd. 

En voor volwassenen die in hun kindertijd getraumatiseerd zijn geraakt, werkt traumatherapie zoals EMDR, goed. Ook lotgenotengroepen bieden soelaas. Daar gaan de verhalen al heel snel over de ongemakken in het dagelijks leven.’

‘Dan geldt in principe: het trauma moet eerst stoppen. Er moet gewerkt worden aan een veilige situatie in het hier en nu. Het kind moet in het meest ideale geval bevrijd zijn van de omgeving waar het trauma zich voordeed vóór je er therapeutisch mee kunt werken. 

Maar je kunt het acute lijden wel verminderen als de omstandigheden nog niet gunstig zijn, dus als het thuis nog niet helemaal veilig is. Ik leg mijn cliënten uit dat ik weet dat het thuis nog onveilig is, maar dat we hier, in deze spreekkamer, samen aan de slag zijn om de droom van een eigen leven op te bouwen. Samen met de jongere of het kind werken aan een veiliger omgeving werkt al helend, net als over het trauma mogen praten.

Niet ieder slachtoffer praat met een therapeut. Met de term hulpverlener hebben we het over een breed spectrum van mensen. We hebben allen een hand die we kunnen uitsteken; leerkrachten worden vaak in vertrouwen genomen, maar ook de buurvrouw, de huisarts, de moeder van een vriendje. Iedereen kan een kind zelfvertrouwen en een gevoel van eigenwaarde geven, steunen in diens verhaal, het gesprek in beweging houden en bekijken of hij anderen kan inschakelen die hierin extra ervaren zijn.’ 

‘Het trauma van de ouders heeft eigenlijk altijd invloed op hun manier van opvoeden. Deze ouders zijn bijvoorbeeld vaker overbezorgd over hun kind, of ze geven hun eigen trauma ongewild door. Het risico op een negatieve beïnvloeding is vooral groot wanneer ouders niet bewust aan de slag zijn gegaan met hun ervaringen uit het verleden. Laat een ouder het trauma voor wat het is, dan brengt die als het ware een spook het gezin binnen. En heeft hij dan bijvoorbeeld een kind dat niet wil luisteren of hem uitscheldt, dan triggert dat iets.

‘Iedere ouder zou zijn of haar kind van jongs af aan moeten vertellen: als je ooit iets overkomt, vertel het me  ̶  ik sta aan jouw kant. Kinderen moeten weten dat ze bij iemand terechtkunnen, ook al gaat het over de eigen vader, moeder of opa. Zes op de tien jongeren doen geen beroep op een volwassene als ze iets naars overkomt; daar hebben we écht nog winst te behalen. 

Daarnaast hebben we permanente publiekscampagnes nodig over het signaleren van kindermishandeling en het verwijzen naar hulp. Eenmalige campagnes of uitzendingen zijn niet voldoende, want als je op dat moment niet te maken hebt met geweld, ben je niet vatbaar voor de boodschap. Pas op het moment dat je zelf slachtoffer bent, of iemand in je omgeving dat is, ben je gevoelig voor die informatie. Op zo’n moment moet die gemakkelijk voorhanden zijn. 

In Engeland doen ze het heel goed, daar hebben ze continu aandacht voor het thema. Je ziet de boodschap overal: op straat, in de metro… Overdreven? Nee, we moeten realistisch zijn; huiselijk geweld is nu eenmaal een onderdeel van ons bestaan. Het kan bovendien iedereen treffen. Dat verandert nooit.’ 

Steun putte ik uit momenten waarop het even wél goed ging. Soms mocht ik op schoot bij een lieve juf. En ik won een opstelwedstrijd op school. Ik droomde vaak weg uit mijn eigen wereldje en dacht: ooit laat ik dit achter me en ga ik weg.’

‘Als 4-jarige was ik met mijn biologische moeder en drie zussen vanuit Pakistan naar Nederland gekomen, waar onze Pakistaanse vader woonde. Hij had inmiddels ook een Nederlandse vrouw. Drie maanden na aankomst stuurde hij mijn moeder en babyzusje al weer terug naar Pakistan en vertelde hij aan ons dat ze waren omgekomen bij een auto-ongeluk. [Inmiddels heeft ze ontdekt dat haar moeder nog leeft, red.] Daarna begon een lange periode van ernstig huiselijk geweld. 

Op mijn 14de ontvluchtte ik het huis van mijn vader en zijn Nederlandse vrouw. Vanaf toen woonde ik jarenlang in kindertehuizen. Om verder te kunnen, stopte ik weg wat er vroeger was gebeurd. Ik studeerde hard, ging werken, probeerde iets van mijn leven te maken. Mijn jeugd zonder liefde droeg ik als een geheim met me mee. Ik zat vol boosheid maar wist niet waar die vandaan kwam. Ik zag niet in dat het pijn en verdriet was, vermomd als kwaadheid. 

Pas toen ik moeder werd, kon ik mijn trauma niet meer verdringen. Na mijn kraamverlof kwam ik bij de bedrijfsarts terecht. Hij zei: “Je hebt toch wel een moeder die je kan helpen met je baby?” Ik brak.’ 

‘Ik had nooit gepraat over wat er met mij gebeurd was. Zelfs mijn man Gilmer wist niet alles. Bij een psycholoog ging ik eindelijk wel praten. Alleen zei ze tegen mij: “Het raakt je zo, praat er maar niet over.” Het zal wel handelingsverlegenheid zijn geweest, maar hier kwam ik niet verder mee. Dus ben ik gaan lezen.

Dankzij zelfhulpboeken uit de bibliotheek begreep ik steeds beter dat het niet klopte wat me was aangedaan. Dat het om huiselijk geweld en verwaarlozing ging. Dat wist ik ergens al, maar ik kon er niet mijn vinger op leggen. Ik had ook geen vergelijkingsmateriaal, wist niet hoe het er in een normaal gezin aan toeging.

De grote leegte en het gemis was voelbaar en confronterend. Ik besefte steeds weer dat ik niet weet hoe het is om ouders te hebben die er voor je zijn en voor je door het vuur gaan. Dat is een gat in mij dat niemand kan dichten. Gelukkig is het me gelukt om mijn trauma niet op hen over te dragen.’

‘In 2000 besloot ik een boek te publiceren over mijn ervaringen, dat werd Verborgen tralies. Ik wilde door het vertellen van mijn persoonlijke verhaal een stem geven aan al die andere kinderen en volwassenen die te maken hebben met kindermishandeling en huiselijk geweld. Het werden uiteindelijk drie boeken. Ik merkte dat ik er andere mensen mee kon steunen. Om andere slachtoffers de veiligheid te bieden om hun trauma’s te delen, zodat ze niet langer hun grote geheimen hoefden meedragen, richtte ik de stichting Geheim Geweld op. Want ik wist: door zo’n geheim stagneert je ontwikkeling. Je móét het delen. Er gebeurt niets als je je verstopt en blijft zwijgen. 

Ik organiseerde eens een bijeenkomst over "patronen doorbreken" en daar stond een vrouw op die zei: “Ik ben niet alleen slachtoffer maar ook dader, want ik sla mijn dochter.” Ongelooflijk dapper. Haar geheim drukte op wie ze was. Ze voelde zich machteloos. Het was een schreeuw om hulp.’ 

‘Mensen vragen mij weleens: “Ben je nog steeds bezig met huiselijk geweld?” Ja, zeg ik dan, want mijn traumatische jeugd is onderdeel van mij. Hierdoor werd ik de vrouw die ik nu ben en die persoon kan ik niet zomaar wegstoppen. Vroeger kon ik alleen doorgaan door mezelf te ontkennen. Ik was heel streng voor mezelf. Dat kwam ook door schuldgevoel, dat ik dacht dat ik alles aan mezelf te danken had. Maar dan kun je niet helen. Ik heb geleerd om te accepteren wat me is overkomen en besef goed dat het niet mijn schuld is. Gelukkig heb ik die veerkracht en kan ik nu het verschil maken.’