De 15-jarige Stijn belandde bewusteloos in het ziekenhuis met een promillage van 2,2 in zijn bloed. Dat staat gelijk aan circa twaalf glazen alcohol. Voor zijn moeder Simone kwam dit als een totale schok. Ze had dat nooit verwacht van haar zoon. ‘Stijn is een verstandige jongen die op het vwo hoge cijfers haalt en zelden uitgaat. Ik wist helemaal niet dat hij al alcohol dronk. Ik betrapte mezelf op de gedachte dat comadrinken iets was voor onnozele tieners en jongeren uit de lagere sociale klasse. Hoe heb ik zo naïef kunnen zijn? Ik weet nu dat het iedere puber kan overkomen.’ 

Ze vertelt dat haar zoon met vier vrienden vastenavond vierde, de avond voor carnaval. ‘Nog voordat die voorbij was, belde een vriend dat Stijn zich niet lekker voelde en een uur later zat ik op de spoedeisende hulp. Stijn had zo veel gedronken dat hij buiten bewustzijn raakte en niet meer op prikkels reageerde. Daar in het ziekenhuisbed lag mijn kind, een bleek hoopje met een kotsbakje onder zijn kin. Dat trof me in mijn hart omdat ik me realiseerde dat hij ondanks zijn 1,85 meter lengte en stoerheid nog steeds zo kwetsbaar is.’

Volgens VeiligheidNL belanden ieder jaar 1400 jongeren van onder de 18 vanwege een drankcoma in het ziekenhuis en op de spoedeisende hulp. Bovendien raken nog eens 800 jongeren gewond door ongevallen, struikelpartijen, botsingen en geweld als gevolg van overmatig alcoholgebruik.

Het aantal jonge meisjes (12 -17 jaar) dat met een alcoholvergiftiging op de spoedeisende hulp komt, stijgt. Volgens VeiligheidNL waren dat er in 2017 maar liefst 2500. Dat is 700 meisjes meer dan in 2008. 

Meisjes zijn extra kwetsbaar. Uit onderzoek blijkt dat 1 op de 5 ooit dronken seks had met iemand van wie ze achteraf niet meer wist wie het was. Soms weten de meisjes naderhand niet eens dat ze seks hebben gehad. De volgende dag merkten ze dat er iets gebeurd was met hun lichaam, door sporen van het seksueel contact. Ook zwangerschap komt voor. 

Wat is binge-drinken?

‘Het is afschuwelijk als een meisje van 15 jaar zwanger is van iemand die ze niet kent, maar het gebeurt,’ zegt Bas Zegers. Hij is kinderarts sociale pediatrie (kind en omgeving) en werkt bij de polikliniek Jeugd en Alcohol van het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven. 

Zegers ziet gemiddeld een keer per week een jongere die bewusteloos is geraakt door de drank. Volgens hem leidt regelmatig comadrinken niet alleen tot lichamelijke schade, zoals aan de lever, maar ook tot hersenschade. Dat uit zich in geheugen- en concentratieproblemen, vertraagd denkvermogen, trage emoties en korte lontjes. Ook wordt door drankgebruik de kans groter dat een jongere op latere leeftijd verslaafd zal raken aan alcohol, drugs, gamen of gokken. 

Zegers: ‘Bij jongeren die al voor hun 15e jaar drinken is de kans op verslaving op latere leeftijd vier tot zes keer groter dan bij kinderen die dan nog niet drinken. ‘Een uit de kluiten gewassen tiener kan er volwassen uitzien, maar zijn hersenen zijn nog die van een kind. De groei van het puberbrein loopt ongeveer acht jaar achter op het lichaam.’

De hersen- en leverschade kan volgens Zegers herstellen als een jongere een aantal weken achter elkaar geen alcohol drinkt. Gunt hij zijn lichaam niet zo’n langdurige rustperiode, dan is de schade volgens de kinderarts uiteindelijk onherstelbaar.

Ondanks de gezondheidsrisico’s is Zegers geen voorstander van een volledige ‘drooglegging’. Jongeren zouden volgens hem naar alternatieven zoeken die even schadelijk als alcohol kunnen zijn, zoals drugs. ‘Maar ik ben wel blij met de NIX18- campagne die de overheid in 2014 lanceerde, en met de vernieuwde regelgeving. Doordat jongeren pas op hun 18e in plaats van hun 16e alcohol mogen kopen, drinken 13- en 14-jarigen aantoonbaar minder dan tien jaar geleden. Dat is geweldig nieuws!’

Helaas zijn de 15- tot 18-jarigen die wél alcohol drinken juist veel meer en veel sterkere drank gaan drinken. Voor het uitgaan gaan ze vaak ‘indrinken’ bij iemand thuis. ‘Dat gaat zo snel dat de jongere geen lichamelijke waarschuwing krijgt, door de roes heen schiet en al snel out gaat.’

Bij de 15-jarige Stijn gebeurde precies hetzelfde. Hij was met vrienden bij een klasgenootje thuis. Met de ID-kaart van een oudere broer hadden ze twee flessen Bacardi, 25 blikjes bier en friet gekocht. De drank was in drie kwartier op. Hij liep vervolgens met zijn vrienden naar de bushalte. De anderen moesten hem helpen bij het instappen in de bus. Vanaf dat moment kan hij zich niks meer herinneren. Zijn klasgenootjes filmden hoe hij bewusteloos in zijn eigen braaksel in de bus lag. 

Als een filmpje van een dronken jongere op social media gaat rondzwerven, is dat natuurlijk vreselijk voor dat kind. Echte vrienden zouden zoiets ook niet moeten doen. Kinderarts Zegers oppert dat de ouders wél een filmpje zouden kunnen maken van hun kind, voor privégebruik. Om aan het kind te laten zien wat er is gebeurd.

‘Jongeren hebben geen flauw idee hoe riskant hun gedrag is, of ze denken dat het niet erg was. Na mijn noeste arbeid in het ziekenhuis, voelt een jongere zich de volgende dag prima, heeft geen kater en geen gênante herinneringen. Als het kind naar huis gaat, zeg ik nog voor de vorm: “Foei, foei, nooit meer doen!” Maar het effect daarvan is nihil.’ 

Tot voor kort zag Zegers dan ook regelmatig dezelfde jongeren bewusteloos terug op de spoedeisende hulp. Dat frustreerde hem enorm. Maar die frustratie is verdwenen, want hij verwijst de tieners en hun ouders nu door naar preventiewerkers in de verslavingszorg. ‘Dat werkt fantastisch. Ik zie de jongeren niet meer terug.’ 

Floris Brocaar is zo’n preventiewerker. Hij werkt bij de verslavingszorginstelling Novadic-Kentron in Eindhoven. Wat doet hij met een jongere die te veel drinkt? ‘We leggen de nadruk op de vraag waaróm een jongere drinkt. Welke keuzes maakte hij of zij? Is het de groepsdruk of een ontsnapping aan de realiteit? Is het iets eenmaligs of drinkt de jongere regelmatig zo veel dat hij bewusteloos raakt?’

De redenen waarom jongeren met problemen verdoving zoeken in alcoholdrinken, varieert. Volgens Brocaar gaat het vaak om gepest worden op school, liefdesverdriet, depressiviteit, onzekerheid over seksuele voorkeur, misbruik of geweld thuis. ‘Het is voor preventiewerkers belangrijk om daarachter te komen en de jongere door te verwijzen naar gerichte hulpverlening en begeleiding. 

Maar bij het merendeel is dat binge-drinken een eenmalige actie. Jongeren willen graag meedoen met de rest. ‘Wat ook meespeelt is dat alcohol een verbindende factor is onder jongeren. Met drank worden vriendschappen versterkt en dat is voor pubers erg belangrijk. Je ziet bovendien bij 13- en 14-jarigen dat ze experimenteel gedrag vertonen. Ze ontdekken zichzelf en hun omgeving en dat is goed want dat hoort bij een gezonde ontwikkeling.’ 

Er is natuurlijk geen sprake meer van experimenteren als een jongere het doodnormaal vindt om regelmatig grote hoeveelheden te drinken, het niet erg – of zelfs stoer – vindt om in het ziekenhuis te liggen of als hij drinkt om te ontsnappen aan de realiteit. Drank dempt gevoelens en jongeren denken dat ze beter met problemen kunnen omgaan als ze gedronken hebben (coping) of dat ze beter tot rust komen. Brocaar: ‘Om die reden drinken soms ook jongeren met autisme, adhd, een licht verstandelijke beperking of een depressie te veel.’  

Volgens Brocaar is het stoppen met alcohol moeilijker dan stoppen met drugs doordat drank zo volledig geaccepteerd is in onze maatschappij. Hij adviseert ouders daarom om met hun kind te blijven praten over de gevaren van alcohol. Dat werkt beter dan boos worden. Ook professionals zijn belangrijk als rolmodel voor pubers. Preventiewerker Brocaar geeft als fictief voorbeeld: ‘Stel dat een leerling in de klas stoer vertelt dat hij het afgelopen weekend drie kratjes bier achterovergeslagen heeft. Wat zeg je dan als leraar? Lach je erom of zeg je dat je bingen van alcohol en dergelijke stoere uitspraken ongepast vindt? Als je het laatste kiest, weten leerlingen dat veel drinken abnormaal is en dat jongeren die niet drinken de norm zijn, niet de uitzondering.’

Als een jongere structureel te veel alcohol drinkt vanwege problemen thuis of op school, kan een docent of zorgprofessional een melding doen bij Veilig Thuis. Die onderzoekt of en welke problemen er zijn en zoekt gerichte hulp voor het kind en de omgeving. 

Volgens Simone waren het geen ernstige problemen op school of thuis die haar zoon aanzetten tot het binge-drinken. Tegen de preventiewerkers en tegen zijn ouders vertelde Stijn dat hij zo veel dronk omdat de anderen dat ook deden, dat hij stoer wilde zijn en niet wilde onderdoen bij de rest. Het was nooit zijn bedoeling om het zo uit de hand te laten lopen. Stijn schaamde zich omdat hij zichzelf niet onder controle had en was bang dat hij zijn ouders teleurgesteld had.

Moeder Simone: ‘Toen hij na de ziekenhuisopname thuiskwam, liet hij merken dat hij dankbaar en opgelucht was weer thuis te zijn. Hij knuffelde mij en zijn zus, dat doet hij anders nooit. Hij leek zich te realiseren dat het allemaal weleens veel slechter had kunnen aflopen. We hebben hem op het hart gedrukt voorzichtig te zijn met sterke drank. Zijn klasgenoten lieten hem later het filmpje zien waarop hij laveloos in het gangpad van de bus lag. Dat vond hij enorm gênant. Toch was ik blij dat hij zelf zag hoe heftig het was. Hij zei: “Ik doe dit nooit meer!” Je weet natuurlijk nooit zeker of hij zich daaraan houdt, maar ik geloof hem. Deze ervaring vergeet hij zijn leven niet.’ 

Op verzoek van de geïnterviewden zijn de namen Simone en Stijn gefingeerd.

Opgroeien in een gezin waar een ouder (of beide ouders) te veel drinkt, betekent meestal: leven in een onveilige en onvoorspelbare omgeving. Kinderen binnen zo’n gezin krijgen minder aandacht en kunnen verwaarloosd worden. Bijvoorbeeld als de moeder door haar verslaving alleen maar bezig is met alcohol in huis krijgen, drinken en haar roes uitslapen. Eten koken schiet er dan vaak bij in. Door agressie en frustraties van de ouder worden deze kinderen ook vaker mishandeld. Doordat er veel drank wordt gekocht, zijn er soms ook financiële problemen.

Kinderen schamen zich vaak voor thuis en durven geen vriendjes mee naar huis te nemen. En jongeren kunnen eraan gewend raken dat er altijd drank in huis is en de gewoonte om veel te drinken overnemen. 

De gevolgen voor de kinderen hangen uiteraard af van de ernst van het alcoholprobleem, de manier waarop het gezin ermee omgaat en de beschikbaarheid van een niet-drinkende ouder. 

Helaas zijn signalen van kinderen met een alcoholverslaafde ouder lastig te herkennen, simpelweg omdat deze kinderen vaak niet opvallen. Ze hebben geleerd om niemand iets van het drankprobleem te laten merken. Op school zijn ze nogal eens de ideale leerling om zo niet nog meer problemen te krijgen. Ze passen zich aan, vragen niet veel aandacht en zijn vooral bezig met dat anderen zich prettig voelen. Bij de vraag hoe het gaat, doen ze alsof alles goed met hen is – uit loyaliteit naar de ouders toe. Een extreem stil kind dat zich afzondert van anderen kan geïsoleerd raken omdat het te veel gericht is op wat er thuis gebeurt. Ook afwijkend gedrag komt voor: iemand hangt de clown uit, is onhandelbaar, spijbelt, wordt snel boos of krast zichzelf. 

Doordat alcohol drinken algemeen geaccepteerd is, valt het niet snel op als iemand ongewoon veel drinkt en een alcoholprobleem heeft. Heb je een vermoeden dat dit speelt, dan kun je letten op signalen als vergeetachtigheid, te laat komen op afspraken, liegen, ontkennen van problemen, veel kauwgom eten om de dranklucht te verbergen, trillen en zweten, agressie en financiële problemen. 

Veel verslaafden ontkennen hun probleem en verzinnen redenen voor het bovenmatig drinken. Ze schamen zich dat ze drank nodig hebben en zien de ernst van de situatie niet, of willen die niet zien. 

Er bestaat trouwens geen ‘typische’ alcoholverslaafde, alcoholisme kan voorkomen in elke bevolkingsgroep, bij elke intelligentie, elk inkomen en elke culturele achtergrond.

Ga bij een niet-pluisgevoel in gesprek met het kind. Probeer goed en onbevooroordeeld te luisteren. Vermijd te snelle interpretaties en dingen zelf invullen. Wanneer je zegt: ‘Jij hebt het moeilijk’, klapt een kind dicht. Maar als je je vermoeden uit, komt er een ingang tot een gesprek: ‘Zijn er dingen waar je je zorgen over maakt? Waar je over piekert?’ En benoem de aanleiding: ‘Het valt me op dat je…’ Zegt het kind dat het goed gaat, maar straalt het het tegenovergestelde uit, dan moet er een belletje gaan rinkelen. Vraag door en houd rekening met de loyaliteit die het kind naar zijn vader of moeder toe heeft. ‘Durf je met mij te praten over hoe het thuis gaat? Heb jij een idee waardoor het komt dat het thuis niet lekker loopt? Vind je het lastig om over je ouders te praten?’ Praat ook met de ouders over je zorgen. Zo toets je of het klopt wat het kind vertelt. Er kan immers ook iets anders aan de hand zijn.

Vraag ouders om toestemming voor het bieden van hulp aan hun kind. Breng daarna eventueel het kind in contact met een vertrouwenspersoon die het verder kan helpen. Voor leerkrachten kan het goed zijn om door te verwijzen naar de schoolmaatschappelijk werker. Of misschien heeft het kind een steunend persoon in de eigen omgeving bij wie het terechtkan? Staat het kind hier niet voor open, laat dan merken dat jij er voor hem bent en dat het altijd bij je terechtkan als het wil.

Kinderen weten vaak nauwelijks wat een alcoholverslaving inhoudt. Belangrijk dus om uit te leggen wat dit is, wat het effect ervan is op het gedrag van de ouder en op het kind zelf. 

Vertel bijvoorbeeld dat:

• Alcoholisme een ziekte is waarvoor de vader of moeder niet heeft gekozen. 
• De verslaafde ouder moeite heeft om op een gezonde manier met emoties om te gaan. 
• De verslaafde ouder drank gebruikt om zich anders te voelen dan hij zich voelt. 
• Alcohol een sterke lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid met zich meebrengt. 
• Het voor de ouder moeilijk is om op een eerlijke en open manier over het drinken te praten vanwege de angst te moeten minderen of stoppen met drinken. 
• De ouder het drinken ontkent, kan manipuleren om zijn zin te krijgen en vaak nergens de verantwoording voor wil nemen. 
• Het kind beter niet serieus met de ouder over het probleem kan praten als die ouder onder invloed is.

Kinderen betrekken veel op zichzelf, voelen zich verantwoordelijk. Daarom is het belangrijk om tegen een kind te zeggen: ‘Het is niet jouw schuld.’ Ook denken kinderen vaak dat ze de ouder kunnen redden: ‘Als ik maar lief genoeg ben, wil papa wel stoppen met drinken.’ Ontkracht ook zo’n gedachte voor het kind: papa (of mama) is ‘ziek’ daar kan het kind niks aan doen. Kinderen kunnen zich ook schamen voor hun verslaafde ouder en willen daarom geen vriendjes mee naar huis nemen. Steun het kind in een gesprek: ‘Het is normaal dat je dat denkt en voelt. Je bent niet de enige die opgroeit met vader of moeder die niet lekker in zijn vel zit.’ Benadruk verder dat het kind leuke dingen mag doen waar het energie van krijgt, zoals sporten, muziek luisteren, met vrienden afspreken en films kijken. 

Een alcoholverslaafde ouder voelt zich vaak enorm schuldig. Maar hij (of zij) heeft juist zelfvertrouwen nodig om het gebruik aan te pakken, plus het idee dat hij voor anderen nog steeds de moeite waard is. Toon dus respect voor de ouder. Ga naast hem staan: hoe is het voor jou? Informeer waar de ouder tegenaan loopt bij de opvoeding. Wat zou hij willen dat beter gaat en wat is daarvoor nodig? Dat geeft aanknopingspunten voor een gesprek over hoe je kunt helpen. 

Sta daarnaast stil bij wat er wél goed verloopt in het gezin – als de ouder bijvoorbeeld zorgt dat er elke avond een gezonde maaltijd op tafel staat. 

Leg uit dat het bijna nooit lukt om het probleem zonder hulp van buiten op te lossen en dat het kind steun nodig heeft van vertrouwde en/of deskundige mensen in zijn omgeving. Goed om te weten: het betrekken van het gezin werkt vaak heel goed bij de behandeling van een verslaafde patiënt in de ggz.

Is de verslaafde zelf niet in behandeling, dan is er meestal ook weinig hulp voor de kinderen. Is dat wel het geval, dan kan de professional aan de ouder vragen of hij toestemming geeft aan het kind om met iemand te praten over de problemen thuis. Het kind kan dan praten met de hulpverlener van de ouder, maar ook met de schoolmaatschappelijk werker of aangemeld worden voor een KOPP/KVO-groep (zie tip 8). 

Als huisarts of andere professional kun je vragen naar het verleden van de ouder en wat de invloed is van alcoholgebruik op de opvoeding en op de kinderen: hoe merkt het kind dat de vader of moeder gedronken heeft, hoe reageert het kind en hoe probeert hij om te helpen? Overleg samen wie zou kunnen helpen bij de opvoeding. Bied eventueel aan om samen het gesprek te voeren met de professional of vertrouwenspersoon erbij.

Probeer met de ouder(s) in contact te blijven, zodat je kunt monitoren hoe het bij het kind thuis gaat. Vraag of je af en toe contact mag opnemen en of je verder iets kunt doen. 

Professionals die contact hebben met volwassenen die een alcoholprobleem lijken te hebben, zijn wettelijk verplicht om de kindcheck te doen: is er thuis een minderjarig kind voor wie de volwassene zorgt? En zo ja: groeien de kinderen veilig op? Wanneer je vermoedt dat de situatie schadelijk kan zijn voor opgroeiende kinderen, volg je de stappen van de meldcode, en doe je zo nodig een melding bij Veilig Thuis. 

Contact met anderen die ook een verslaafde vader of moeder hebben, is vaak fijn voor een kind. Het kan met lotgenoten praten over: wat een verslaving is, de kans om zelf verslaafd te raken, het vinden van personen in zijn omgeving op wie hij kan terugvallen, gevoelens van schuld en schaamte, de reden waarom zijn vader/moeder niet gewoon kan stoppen… Kinderen krijgen zo meer kennis over en inzicht in de verslaving, leren beter omgaan met de thuissituatie en ontwikkelen een positiever zelfbeeld. 

KOPP-KVO-groepen zijn groepen speciaal voor Kinderen van Ouders met Psychische Problematiek (KOPP) en Kinderen van Verslaafde Ouders (KVO). Veel kinderen vinden het een fijne en veilige plek om naartoe te gaan.