‘Hoewel ze het natuurlijk goed bedoelen, faciliteren veel organisaties dit soort situaties, omdat ze de rechten van het kind niet waarborgen. In feite zijn zij het die bepalen of een kind zich wel of niet kan leren verhouden tot allebei de ouders. 

Ten eerste: probeer bij een scheiding niet naar een schuldige te zoeken. Het zou ook helpend zijn als professionals weten hoe ze moeten meebewegen met het recht van het kind. Nu steunen ze vaak alleen die ene ouder of richten ze zich op de communicatie tussen de ouders. We willen veilig zijn voor kinderen, maar dat ben je op deze manier niet, omdat je maar één ouder het speelveld geeft. Dat we voortdurend genoegen nemen met één ouder, kan extra opspelen als er een rechtszaak komt. Als dan de omgang alsnog moet worden hersteld, is het soms te laat doordat een ouder al op afstand is gezet.

Organisaties moeten dus oppassen dat ze ouderverstoting niet faciliteren. Probeer ook het ouderschap van die andere ouder mogelijk te maken. Dat kan op allerlei dagelijkse momenten, maar ook tijdens verjaardagen, kerst, het Suikerfeest. En zorg dat je de signalen herkent, weet welke behoeften deze ouders en kinderen hebben en dat je de onderlinge dynamiek herkent.’

Soms vindt de omgeving het heel gewoon dat een ouder verdwijnt, of zeggen ze: hèhè, die is weg, ik vond hem of haar altijd al raar. Zo ontneem je het kind de kans om zelf te kiezen hoe het wil omgaan met beide ouders. Ik weet dat dit ingewikkeld klinkt en dat het ingaat tegen wat hulpverleners gewend zijn. Tot voor kort besloot de Raad voor de Kinderbescherming nog vaak dat een van beide ouders zich moest terugtrekken, als dat in het belang van de rust van het kind was. Daar zijn ze nu van aan het terugkomen.’

‘In dit soort situaties weet je dat vaak niet. Je kunt ernaar vragen, maar het is de vraag of het lukt om een authentiek antwoord te krijgen, dat niet op de een of andere manier door de omgeving is beïnvloed. Het is ook de vraag of een kind in dit soort complexe familiezaken alle aspecten van de relatie kan overzien. Kinderen moeten op de een of andere manier leren omgaan met beide ouders, al is dat voor sommige kinderen een zware taak. 

Dit vraagt om steun en meedenken met een kind. Je hoort vaak zeggen: een kind wil zijn ouder niet zien. Vervang ‘ouder’ door ‘school’ en je gaat er al veel minder snel in mee. Natuurlijk moet je ook naar de gevoelens van het kind luisteren en ingaan op zijn bezwaren. Maar ik vind ‘nee’ geen antwoord. Zoals je kunt leren omgaan met een ziekte, kun je ook leren omgaan met een moeilijke ouder. Je kunt het kind helpen met zich realiseren dat de relatie met de ene ouder mag verschillen van de relatie met de andere ouder, passend bij het kind en bij de omstandigheden. 

‘Dat omgang en contact hetzelfde zijn, is een veel voorkomend misverstand. Je kunt het fysieke contact wel stopzetten, bijvoorbeeld vanwege de veiligheid, maar de omgang moet absoluut doorgaan, vanwege het omgangsrecht van een kind. De omgang kan allerlei vormen hebben, van mailen tot het sturen van een kaartje. Als een of beide ouders onveilig zijn voor een kind, betekent dat niet automatisch dat een kind zich niet tot hen mag leren verhouden. Wel moet de veiligheid van het kind gewaarborgd zijn. Fysiek contact stopzetten tijdens een onderzoek kan een optie zijn, maar het stopzetten van de omgang kan formeel alleen de rechter doen, mits daar zwaarwegende redenen voor zijn.

Stel, er zijn signalen dat een ouder het kind seksueel misbruikt. Normaal gesproken wordt het contact met die ouder per direct stopgezet. Begrijpelijk, maar daar zitten haken en ogen aan. Beter is het om een vorm te vinden voor veilige omgang, zodat het kind kan leren hoe het zich wil verhouden tot die ouder. Mocht er sprake zijn van een valse aangifte, dan is het bovendien maar de vraag of het contact tussen het kind en de ouder die verdacht werd, ooit weer wordt hersteld. Soms is de schade dan al te groot.

Wat nu vaak bij een ‘moeilijke’ ouder gebeurt, is: we doen de ene ouder weg, dat is gemakkelijker. Daarmee is de keuze al voor het kind gemaakt. Je moet niet automatisch zeggen dat het kind beter af is bij de ‘veilige’ ouder. Leer het kind hoe het kan omgaan met beide ouders. Ook als er van alles aan de hand is met één ouder, wil dat niet zeggen dat een kind niet van hem of haar mag houden.’

‘Zowel school als huisarts hebben plichten ten opzichte van beide ouders. De school heeft volgens de wet een actieve informatieplicht wanneer het ouderlijk gezag bij beide ouders rust. Toch voldoen scholen daar vaak niet aan. Als een kind van gescheiden ouders op school wordt ingeschreven, worden vaak de gegevens van één ouder opgenomen, in de verwachting dat ouders informatie met elkaar delen. Maar dat is niet altijd zo. Soms verandert het kind zelfs van school zonder dat de buiten-ouder daarvan weet. 

Dat slechts één ouder wordt geïnformeerd is vervelend, maar ook juridisch niet correct. Die ouder is meer op de hoogte van de ontwikkeling van het kind, krijgt meer invloed op diens leven, terwijl de andere ouder aan de zijlijn staat. Vraag dus de gegevens van beide ouders en breng hen bij gezamenlijk gezag steeds beiden op de hoogte.

Ook huisartsen mogen meer alert zijn op hun plichten. Vaak weten zij van de kinderen van gescheiden ouders in hun praktijk niet goed hoe de gezagsverhouding van de ouders in elkaar zit. Mijn advies: check dat altijd even in het gezagsregister. De verplichting om informatie te delen bij gezamenlijk gezag geldt ook voor kinderopvangorganisaties en zorgverleners zoals tandartsen, psychologen en de jeugdgezondheidszorg.’

‘Het verstoten van een ouder belemmert de sociale en emotionele ontwikkeling van het kind. Naar de korte- en langetermijneffecten is veel onderzoek gedaan door Amy Baker, die het parental alienation syndrome noemt – syndroom van oudervervreemding.  Zelf heb ik het liever over ouderverstotingsproblematiek.

Amy Baker liet zien dat kinderen door ouderverstoting op latere leeftijd moeite krijgen om relaties aan te gaan en om te gaan met autoriteit. Door onder druk te ‘kiezen’ voor een van de ouders, leren ze niet dat ze van beide ouders mogen houden en leren ze niet hoe ze die andere ouder een plaats kunnen geven in hun leven. 

Kinderen hebben na ouderverstoting ook vaak weinig vertrouwen in zichzelf en anderen, moeite met relaties en een grotere kans om later te scheiden en zelf een buiten- of binnen-ouder te worden. Ouderverstotingproblematiek wordt gezien als een vorm van psychische kindermishandeling. In de Meldcode zou er daarom apart aandacht aan besteed moeten worden, net als bijvoorbeeld seksueel misbruik of eergerelateerd geweld.’

‘Een milde vorm van ouderverstoting is nog normaal in de periode vlak na de scheiding. Met goede afspraken tussen ouders, door psycho-educatie of bemiddeling kun je voorkomen dat er blijvend contactverlies ontstaat. Bij een matige vorm laat de binnen-ouder sterke emoties zien, zoals bijvoorbeeld rouw en boosheid. Het kind gaat daarin mee en laat zich negatief en veroordelend uit over de buiten-ouder. Tijdens het contact met de buiten-ouder laat het kind geen genegenheid zien, is afstandelijk en teruggetrokken. 

Bij een ernstige vorm van ouderverstoting is de binnen-ouder onbewust of bewust bezig met het beïnvloeden van het kind, vaak met steun van de omgeving. Het kind is vijandig tegenover de buiten-ouder, weigert contact en laat daar geen schuldgevoelens over zien.

Het herkennen van het proces van ouderverstoting en werken met deze groep kinderen en ouders is niet eenvoudig. Het vraagt om goed opgeleide professionals en juristen. Ik heb een methodiek ontwikkeld die ik ook met mijn trainees deel. Daarnaast zijn er signalenlijsten voor ouders en kinderen; het is goed om je daarin te verdiepen.’

‘Ouderverstoting kan ontstaan als één ouder na een scheiding alle invloed krijgt op de opvoeding en ontwikkeling van een kind, en daarbij wordt gefaciliteerd door de omgeving. Deze ouder krijgt steeds meer invloed op het dagelijks leven van het kind. Het wordt afhankelijk van die ‘binnen-ouder’. Als die ouder ook nog negatieve opmerkingen gaat maken over de ‘buiten-ouder’, komt het kind onder druk te staan. Daardoor voelt het zich op een gegeven moment gedwongen om een keuze te maken tussen beide ouders.

Ouderverstoting is dus een overlevingsstrategie van het kind. Anders dan vaak gedacht wordt, is het niet iets wat een kind zelf wil. Het is de omgeving die kinderen ertoe aanzet, door de ene ouder steeds meer op afstand te plaatsen.’

‘In 2012 kwam ik in aanraking met verschillende ouders van wie de kinderen het contact hadden verbroken. Terwijl ze voorheen een goede relatie hadden met hun kind. Het viel me toen op hoe ontzettend weinig er eigenlijk bekend was over ouderverstoting. Ik ging me erin verdiepen en zag jarenlang wekelijks ouders die hiermee te maken hebben, ook pleeg- en adoptieouders, vaders en moeders.

Kinderen verbreken het contact bijna altijd onder invloed van de omgeving. Vaak na een complexe scheiding, soms pas enkele jaren daarna. Het kind raakt in een loyaliteitsconflict en om de pijn hiervan te vermijden kiest het tégen de ene en vóór de andere ouder. 

Ouderverstoting is uitzonderlijk, omdat kinderen doorgaans juist contact willen houden met beide ouders. Een kind kiest hier alleen voor als het als het ware vermorzeld dreigt te worden in de strijd tussen beide ouders, of als de omgeving blijft benadrukken dat die ouder niet de moeite waard is om van te houden. Wat ik belangrijk vind: als een kind het contact verbreekt is daar altijd een reden voor. Ga uitzoeken wat die reden is, maar zonder intussen die ene ouder op afstand te zetten, wat vaak gebeurt. Laat de omgang doorgaan en biedt ondersteuning aan het kind en beide ouders.’