Als een kind thuis onveilig is, is een traumasensitieve benadering alleen onvoldoende. Signaleer je onveiligheid, volg dan daarnaast de stappen van de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling in jouw organisatie.

Het kan zijn dat kinderen klachten blijven houden en meer nodig hebben om hun ervaringen te verwerken. Met name als je kinderen vaker ziet, kun je dat signaleren. Je ziet bijvoorbeeld dat een kind bepaalde ervaringen blijft naspelen, als agressor of als slachtoffer, of op een manier speelt die andere kinderen afschrikt of pijn doet. Of je ziet dat een kind achterblijft in zijn cognitieve of sociale ontwikkeling, ondanks intensieve aandacht of steun, of dat ouders zich zorgen maken. Dan is het belangrijk om aanvullende hulpverlening in te schakelen die zich expliciet richt op de klachten die kinderen als gevolg van hun ervaringen hebben ontwikkeld.

Ingrijpende ervaringen van kinderen kunnen overweldigend zijn en allerlei gevoelens bij jou oproepen, bijvoorbeeld machteloosheid, angst of spanning. En misschien ook hoop, vertrouwen en gedrevenheid, omdat je je realiseert dat jij een belangrijke rol kunt spelen in het herstel van deze kinderen. Besef dan dat dit alleen zal lukken als je goed voor jezelf zorgt en je grenzen bewaakt.

Als je je bewust bent van de impact die ingrijpende ervaringen kunnen hebben op kinderen en je op een rustige en betrouwbare manier met alle kinderen omgaat, kun je niets fout doen. Door hen te zien en te horen, veiligheid te bieden en hen te helpen hun gedrag en emoties te reguleren, bevorder je hun natuurlijke veerkracht en draag je bij aan hun herstel. Dat betekent niet dat je hun problemen of moeilijkheden ontkent, maar dat je hun sterke en gezonde kanten benadrukt.

Traumasensitief werken is in de eerste plaats zinvol voor kinderen met ingrijpende ervaringen, omdat het gevoelens van stress helpt verminderen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat steun van een betrouwbare volwassene bescherming biedt tegen de impact van deze ervaringen. Door op een rustige en betrouwbare manier met hen om te gaan, help je hun gevoelens van stress te verminderen, in ieder geval tijdens het contact. Dat helpt de schadelijke invloed van stress op hun hersenen en lichaam te verkleinen.

Maar traumasensitief werken is niet alleen heilzaam voor kinderen die langdurige stress ervaren; ieder kind wil worden gezien en met respect worden bejegend. Alle kinderen hebben baat bij een respectvolle, ontspannen en betrouwbare benadering door elke professional met wie ze te maken krijgen.

Tot slot maakt het je werk makkelijker: als je je realiseert dat ongepast gedrag en emotionele uitbarstingen kunnen voortkomen uit oplopende gevoelens van onveiligheid, helpt je dat kinderen beter te begrijpen en op een andere manier op hen te reageren.

In de ideale situatie werken álle medewerkers van een organisatie traumasensitief: vanuit een organisatiebreed gedragen visie, gefaciliteerd door directie en bestuur. Zodat een kind bij binnenkomst aan de balie, bij een bezoek aan het restaurant, op het schoolplein, door de assistent, of door welke medewerker dan ook, op dezelfde respectvolle en betrouwbare manier wordt behandeld. Vanuit de wetenschap dat elke professional een kind aan een positieve ervaring kan helpen en, hoe kortdurend ook, kan bijdragen aan het herstel van het vertrouwen van een kind in volwassenen en in zichzelf.

Traumasensitief werken kan altijd: ook als kinderen professionele (trauma)hulp krijgen, ook als ze gemeld zijn bij Veilig Thuis, helpt een traumasensitieve benadering hun gevoelens van stress te verminderen, in ieder geval gedurende de duur van jullie contact. Wel helpt het enorm als je hierin geschoold bent en als de rest van je organisatie ook zo werkt. Zoals je geen dokter hoeft te zijn om een pleister te kunnen plakken, hoef je geen psycholoog of therapeut te zijn om steun te bieden na ingrijpende ervaringen.

Iedere professional kan traumasensitief werken. Dat geldt zowel voor professionals die vluchtig of eenmalig contact hebben met kinderen, zoals artsen en verpleegkundigen, als voor professionals die dagelijks of regelmatig met kinderen werken, zoals leerkrachten, pedagogisch medewerkers en groepsleiders.

Kinderen met ingrijpende jeugdervaringen hebben vaak niet geleerd welke emoties gepast zijn in welke situatie. Als professional kun je een kind hier bijvoorbeeld bij helpen door uitleg te geven over emoties. Dat doe je door te benoemen welke emotie je denkt te zien bij een kind en te bevestigen dat die emotie heel normaal is. Bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat je bang bent. Klopt dat?’ en: ‘Veel kinderen voelen zich in zo’n situatie bang, het is heel normaal je zo te voelen in een nieuwe situatie.’ Of: ‘In zo’n situatie voel ik me ook bang.’

Ongepast of onverwacht gedrag komt vaak voort uit een oplopend gevoel van onveiligheid, dat kinderen niet op een andere manier kunnen uiten. Wijs hun gevoel niet af, maar erken hun innerlijke pijn en help hen op een andere, meer gepaste manier te reageren. Als een kind bijvoorbeeld uit boosheid spullen kapotmaakt, kun je aangeven dat je begrijpt dat het boos is, maar dat spullen kapotmaken niet mag. Zoek samen met het kind naar een manier waarop hij zijn boosheid beter kan uiten, bijvoorbeeld door een krant te verscheuren of rondjes te rennen om het schoolplein. Zo kan de stress die het gedrag veroorzaakt minder worden en help je het kind zich anders te gedragen.

Belangrijk is dat jij kinderen positieve ervaringen laat opdoen. Daarvan leren ze langzamerhand beter onderscheid te maken tussen veilige en niet-veilige relaties.

Als je met groepen kinderen werkt, kun je daarnaast een belangrijke rol spelen in het helpen aangaan van vriendschappen. Doe bijvoorbeeld groepsvormende spelletjes of laat kinderen in steeds wisselende groepjes samenwerken. Kinderen die zich onderdeel van een groep voelen, kunnen zich makkelijker ontspannen en beter ontwikkelen.

Ook positieve relaties zijn essentieel voor een gezonde ontwikkeling van kinderen. Door hun ervaringen met onveilige of onvoorspelbare volwassenen kunnen kinderen alle volwassenen gaan wantrouwen. Daardoor kunnen ze ook op jou angstig en afwerend reageren of je niet aankijken. Of juist boos en opstandig uit de hoek komen, terwijl jij je best doet rustig en aardig te zijn.

Veiligheid is een basisvoorwaarde voor kinderen om zich te kunnen ontwikkelen. Bij kinderen met ingrijpende ervaringen is het gevoel van veiligheid niet vanzelfsprekend. Hun stresssysteem is vaak ontregeld, waardoor ze erg alert zijn op mogelijk gevaar. Hierdoor kunnen ze moeilijk ontspannen. Veiligheid bieden begint ermee dat jouw basishouding rustig, betrouwbaar en voorspelbaar is.

Kinderen moeten zich ook veilig kunnen voelen binnen jouw organisatie en in jouw werkruimte: zorg ervoor dat die netjes is, dat er voldoende loopruimte is en dat er geen uitsteeksels zijn waar het kind tegenaan kan lopen of zich aan kan bezeren.

Zorg ook voor structuur en voorspelbaarheid. Als arts of verpleegkundige vertel je een kind wat het van je kan verwachten en wat je gaat doen. Als leerkracht of pedagogisch medewerker zorg je er bijvoorbeeld voor dat de kinderen vaste plekken hebben in het klaslokaal, dat ze hun eigen spullen hebben en dat er een duidelijke dagindeling is, met tijd en uitleg tussen de verschillende activiteiten.

Zo help je stress verminderen en help je de natuurlijke veerkracht van kinderen vergroten.

Traumasensitief werken omvat drie pijlers waarop je je handelen richt:

1. veiligheid bieden
2. relaties stimuleren 
3. emoties en gedrag hanteren 

Als je als school traumasensitief wilt zijn, bied je een veilige en respectvolle omgeving aan alle kinderen, waarin kinderen positieve relaties kunnen aangaan met volwassenen en leeftijdsgenoten, waar ze hun emoties en gedrag kunnen leren hanteren en (weer) aan leren toekomen.

Wat er specifiek aan is, is dat je alle kinderen benadert vanuit het besef dat ze ingrijpende ervaringen kúnnen hebben opgedaan waardoor ze langdurige stress ervaren. En dat je je ervan bewust bent dat elke professional een rol kan spelen in het verminderen van gevoelens van stress en zodoende schade kan helpen voorkomen.

Deze manier van werken is niet nieuw en uniek. Traumasensitief werken bevat bijvoorbeeld elementen die je ook bij oplossingsgericht werken tegenkomt, en die uit de positieve psychologie voortkomen, een stroming binnen de psychologie die de mogelijkheden en krachten van mensen onderzoekt.

Kort gezegd betekent traumasensitief werken dat je er in je werk altijd rekening mee houdt dat kinderen en hun ouders ingrijpende ervaringen kunnen hebben, waardoor hun stresssysteem in de war kan zijn. Dat begint met de juiste houding: je bent je ervan bewust dat er veel kinderen zijn met ingrijpende jeugdervaringen, dat ze daar last van kunnen hebben en dat ze zich bij jou veilig kunnen voelen als je hen op een rustige, betrouwbare en respectvolle manier bejegent. 

Daarnaast weet je dat ingrijpende ervaringen langdurige stress kunnen veroorzaken en herken je de effecten hiervan in gedrag en emoties van kinderen. Als je laat blijken dat je weet dat kinderen zich vanwege oplopende stressgevoelens ongepast kunnen gedragen, voelen ze zich vaak al beter begrepen. Bovendien kun je op een ondersteunende manier omgaan met de kinderen, zodat je bijdraagt aan het vergroten van hun natuurlijke veerkracht.

We weten dat veel kinderen ten minste één ingrijpende ervaring hebben meegemaakt: uit onderzoek van de Jongerentaskforce van Augeo blijkt dat het gaat om bijna de helft van de kinderen uit groep 7 en 8. Maar soms weet je het niet van een kind. En je merkt niet altijd aan kinderen dat ze er last van hebben. Sommigen zijn een ster in het verbergen van hun innerlijke pijn, maar ondertussen zijn ze wel extreem op hun hoede. Daarom is het belangrijk dat je álle kinderen op een traumasensitieve manier benadert.

Iedere professional heeft te maken met kinderen die stress ervaren door ingrijpende ervaringen. Met traumasensitief werken bied je een kind veiligheid en vertrouwen, waardoor de stress kan afnemen. Hoe? In 6 vragen praten we je bij.