‘Kinderen - als ze al kunnen praten - vertellen meestal niet dat hen iets is aangedaan. En ouders vertellen uit schaamte vaak niet dat er iets is voorgevallen. Artsen weten niet goed met wie ze kunnen overleggen, hoe ze een dossier vormen en wanneer ze wat moeten bespreken met ouders. Dit Nationaal Signaleringsinstrument Kindermishandeling, het NSK,  helpt om kindermishandeling beter te herkennen en daarna eventueel actie te ondernemen.’

‘Als je allemaal op dezelfde manier werkt, kun je onderling vergelijken hoe je het doet. We verzamelen alle ingevulde gegevens anoniem en niet naar patiënten herleidbaar in een database, waardoor we de trends zien. We weten dat het normale percentage van afwijkende signaleringen voor kinderen die op de eerste hulp komen tussen de 1 en 3 procent is. Als je ziet dat jouw ziekenhuis hierin lager scoort, moet je misschien aan de voorkant al meer investeren in het oppikken van de signalen. 

En als je ziet dat jouw centrum nooit overlegt met Veilig Thuis, kun je misschien in de regio het gesprek aangaan: hoe komt het dat we elkaar niet vinden? Hierdoor leren de ziekenhuizen van elkaar en wordt de zorg alleen maar beter.’

‘Het instrument is ontworpen voor eerstehulpafdelingen van ziekenhuizen, maar is inzichtelijk voor alle zorgprofessionals in ziekenhuizen. Het is de bedoeling dat de poliklinieken en opnameafdelingen het ook gaan gebruiken. Buiten het ziekenhuis zijn er andere meldcodes. Het zou fijner zijn als we allemaal op dezelfde manier zouden werken. Hopelijk gaat de huisartsenpost het NSK ook gebruiken, dan zullen we nog meer signalen kunnen opvangen.’

‘Ja, er zit een implementatiepakket bij met e-learning en handige informatie over hoe je ermee werkt. Hoe maak je de vertaling van een onderbuikgevoel? Wat zijn handige zinnen om te gebruiken? Hoe schrijf je netjes op wat het letsel is?’

‘We zitten nu dus op twaalf ziekenhuizen; in 2023 zullen dat er vijfentwintig zijn. Er hebben zich nog veel meer ziekenhuizen aangemeld. Over twee jaar doen hopelijk alle ziekenhuizen mee. Alle andere signaleringsinstrumenten worden dus vervangen.’

‘Ja, sinds mei 2021 werkt het Spaarne Gasthuis ermee. Daarna volgden snel vier andere ziekenhuizen. Inmiddels zijn het er in totaal twaalf. De verpleegkundigen daar zijn er tevreden over: het instrument is korter, je hoeft het kind niet uit te kleden en er is een duidelijke taakverdeling. Hiervoor was het in ziekenhuizen niet duidelijk wie de signalering moest invullen: de arts of de verpleegkundige. Dat verschilde ook per ziekenhuis. Nu is duidelijk dat de verpleegkundige het NSK invult. Uit de eerste analyses blijkt dat meer dan 90 procent van hen zegt: dit maakt mijn werk makkelijker. Daar zijn we blij mee. We zien bovendien dat het aantal signaleringen omhoog gaat. Dat betekent dat het instrument laagdrempeliger is om te gebruiken. 

Dat de verpleegkundige invult, ontslaat artsen trouwens niet van hun taak om óók naar de signalen te kijken.’

‘Het bespreken van zorgen kan ingewikkeld zijn. Het wordt wel makkelijker doordat je het op een gestandaardiseerde manier doet. Als je naar de Meldcode gaat, komt een rijtje vragen in beeld die je kunt stellen bij een afwijkende uitkomst van het NSK. Vragen zoals: hoe luidt de verklaring van het kind? Hoe die van de ouders? Welk afwijkend gedrag zie je? Waarom maak je je daarover zorgen? Vragen die je helpen om de feiten beter op een rij te zetten. NSK helpt je om het onderbuikgevoel te vertalen naar wat je ziet en hoort, en waarom je dat zorgelijk vindt. Verder krijg je informatie over risicofactoren en hoe je het gesprek aangaat. Je blijft weg van gevoel en interpretatie, je toetst wat je ziet en wat je verteld hebt gekregen. Daardoor kun je beter een weging maken.

Mijn collega’s en ik laten ouders ook merken dat we geen politieagent zijn, maar dokters die willen helpen. Mensen willen hun kind niks aandoen, het is altijd een verstoring in de balans tussen draagkracht en draaglast. Ze aanvaarden heel graag hulp.’

‘Bij afwijkende signalering kan er kindermishandeling spelen en is verder onderzoek nodig. Dat is een lastige stap. Andere instrumenten stopten daar, maar het is juist pas het begin van het proces. Daarom ga je nu bij twijfel automatisch in het EPD naar de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Dat is makkelijker voor artsen.’

‘Het bestaat uit vier korte vragen die verpleegkundigen en artsen helpen om afwijkingen te signaleren.’ (Zie kader.) ‘Deze poppen vanzelf op in het elektronisch patiëntendossier (EPD) als een kind op de eerste hulp bij de verpleegkundige komt. Met de vierde, nieuwe vraag zijn we blij. Je kijkt daarmee verder dan alleen naar lichamelijk letsel, want fysieke kindermishandeling is niet de meest voorkomende vorm van kindermishandeling. Is er sprake van verwaarlozing, is het kind veilig, gaat het naar school?’

‘Ja, want de instrumenten die er zijn, worden niet altijd gebruikt omdat ze best lastig in te vullen zijn. In veel instrumenten zit bijvoorbeeld de vraag: zijn er afwijkingen te zien bij lichamelijk onderzoek? Dat betekent dat je een kind helemaal moet uitkleden en controleren. Dat is een hoge drempel. Je wilt niemand missen, maar kinderen ook niet onnodig belasten. Daarom onderzochten we welke vragen uit instrumenten de beste voorspellers zijn voor kindermishandeling. Die selecteerden we in ons NSK. Dit instrument is veel korter en dus werkbaarder.’    

‘Kindermishandeling heeft grote gevolgen voor de gezondheid en het welzijn van kinderen. Zowel op korte als op lange termijn. Om dit te stoppen, is het belangrijk de signalen op tijd te zien. Artsen en verpleegkundigen op de Eerste Hulp spelen een belangrijke rol. Als zij kindermishandeling signaleren, kunnen we al in een vroeg stadium advies en ondersteuning inzetten voor deze kinderen en hun familie. Hopelijk voorkomen we hiermee erger en hoeft het niet zo ver te komen dat er een melding moet worden gedaan bij Veilig Thuis.’

De Eerste Hulp van een ziekenhuis is dé plek waar kindermishandeling en -verwaarlozing vroegtijdig gesignaleerd kan worden. Het nieuwe Nationaal Signaleringsinstrument Kindermishandeling (NSK) gaat artsen en verpleegkundigen hierbij helpen. Kinderarts Eline van den Heuvel: ‘Over twee jaar doen hopelijk alle ziekenhuizen mee.’