Wat kunnen de gevolgen van een complexe scheiding voor kinderen zijn?

Waarom ontwikkelden jullie een cursus over huiselijk geweld voor advocaten?

Wat kan een advocaat betekenen voor een hulpverlener?

Hoe is de relatie tussen advocaten en hulpverleners?

Wat kan een advocaat betekenen voor de veiligheid en het welzijn van kinderen?

Hoe helpen die feiten de veiligheid te waarborgen?

Wat bedoelen jullie met ‘feitelijk kijken’?

Meer over scheiding en kinderen

Kijktips van Ingrid en Ariane

Wat verstaan jullie onder een complexe scheiding?

Vledder: ‘In de opleidingen voor hulpverleners moet ook duidelijk gemaakt worden wat de rol van advocaten is. Wij zijn er voor eenzijdige belangenbehartiging, waarbij we echt wel naar de belangen van kinderen kijken, maar het is een andere rol dan die van jeugdbeschermer. We hebben respect voor elkaar, ieder heeft zijn eigen taak.

In sommige gevallen is het goed als hulpverleners ouders naar een advocaat verwijzen. Als langer doormodderen alleen nog maar meer schade toebrengt, ontkom je er niet aan, zeker niet als er sprake is van huiselijk geweld en intieme terreur.’

Hendriks: ‘Als een jeugdbeschermer wil dat ouders meewerken aan een hulpverleningstraject, kan het helpend zijn om ook te overleggen met de advocaat. Hoe kunnen we er samen voor zorgen dat de ouders gemotiveerd raken? In plaats daarvan worden advocaten vaak gezien als mensen die zand in de machine strooien, maar ook wij willen ouders naar de uitgang helpen.’

Vledder: ‘Het is onze taak om ervoor te zorgen dat het niet escaleert tussen ouders in scheiding. Daar hoort bij dat we de toon matigen, dat we geen dingen opschrijven die we niet kunnen onderbouwen, en dat we ouders af en toe kalmeren. Door bijvoorbeeld aan te geven dat het niet handig is om de kleren van je man in de vuilnisbak te gooien. Of door het advies te geven om een mail aan je ex door iemand anders te laten lezen voordat je hem verstuurt. Als je ze daar structureel op coacht, wordt het na een paar maanden minder heftig. We hebben óók een soort civiliserende rol, dat is onze meerwaarde.’

Hendriks: ‘Het netwerk kan heel opjuttend zijn, wat averechts werkt. Doordat wij als advocaten niet emotioneel betrokken zijn, kunnen we heel neutraal adviseren en coachen. Als er geen sprake is van huiselijk geweld zal ik altijd kijken of mediation een optie is om de lange gang naar de rechter te voorkomen. Dat is in ieders belang, ook dat van de kinderen.’

Vledder: ‘Er zijn familierechtadvocaten die denken dat huiselijk geweld niet voorkomt in hun praktijk. Maar als je naar de prevalentiecijfers kijkt, is dat onmogelijk. En onze collega’s, maar ook rechters, denken vaak dat het geweld wel stopt als de partners uit elkaar zijn. Dat is een misvatting, die er ook toe leidt dat het scheidingstraject jaren kan duren, met het ene hulpverleningsplan na het andere.’

Hendriks: ‘Er is op dit moment geen enkele aandacht voor huiselijk geweld in de opleidingen. Wij hebben ons het onderwerp eigen gemaakt omdat we er in onze praktijk mee geconfronteerd worden. We geven de eerste en enige cursus op dit gebied voor advocaten. Vanuit de overheid worden campagnes opgezet om vechtscheidingen te verminderen, maar de term huiselijk geweld komt er simpelweg niet in voor.’

Vledder: ‘Die lacune is er niet alleen binnen de advocatuur en de rechterlijke macht, maar ook bij de jeugdbeschermers en de Raad voor de Kinderbescherming. Het is ontzettend belangrijk dat deze lacune in de komende jaren wordt weggewerkt.’

Vledder: ‘We zien dat cliënten bang kunnen zijn voor hulpverleners, omdat ze denken dat hun kind afgepakt kan worden. Of ze nemen hen niet helemaal serieus. We coachen ouders erin dat samenwerken met hulpverleners voor hen heel belangrijk is.’

Hendriks: ‘Moeilijk, ik heb hulpverleners meegemaakt die standaard niet terugbellen. En een jeugdbeschermer die aangaf niet met advocaten te willen praten. Het beeld bestaat dat advocaten er met gestrekt been ingaan en vooral bezig zijn met escaleren. Natuurlijk zijn er advocaten die op die manier werken, maar het merendeel niet. Hulpverleners beseffen vaak niet dat ze ook iets aan ons kunnen hebben. Je moet dus als advocaat door heel veel weerstand heen om op het punt van samenwerken te komen.’

Maar we moeten tegelijkertijd oppassen dat we niet te veel verantwoordelijkheid neerleggen bij het kind. Want wat een kind zegt, heeft grote gevolgen. Voor hemzelf, maar ook voor zijn ouders. Er zijn genoeg kinderen die zich later verschrikkelijk schuldig voelen omdat er dingen zijn gebeurd doordat zij het wilden.

Ik ken een jongen die, beïnvloed door zijn moeder, bij de rechter stellig heeft gezegd dat hij zijn vader niet meer wilde zien. Dat contact is gestopt. Toen hij, jaren later, minder onder invloed van zijn moeder stond en zich realiseerde dat er helemaal niet zoveel mis was met zijn vader, voelde hij zich daar heel slecht over. Het contact is wel hersteld, maar die verloren jaren haalt hij niet meer in. Daarom is het zo belangrijk dat deze kindgesprekken zorgvuldig en uitvoerig gedaan worden.’

Vledder: ‘Ik heb vraagtekens bij het gesprek dat rechters met kinderen hebben. In sommige gevallen vindt dit zelfs net voor aanvang van de zitting plaats en gemiddeld duurt het acht minuten. Laat iemand die ervoor opgeleid is, zoals een orthopedagoog of een Kindbehartiger, het gesprek voeren. Dit zou ook in opdracht van de rechtbank kunnen gebeuren.’

Hendriks: ‘Als het gaat om grotere vragen die betrekking hebben op het helemaal geen contact meer hebben met een ouder, of de keuze tussen een weekendregeling en volwaardig co-ouderschap, dan moet je uitvoerig praten, liefst in meerdere gesprekken. Ondertussen kan er ook met bijvoorbeeld school gesproken worden. Maar daar is de procedure niet op ingericht en er is ook geen geld voor.

Hendriks: ‘Kinderen die lang in zorgregelingen zitten waar ze ongelukkig mee zijn, missen ieder gevoel van autonomie. Ik heb zaken gehad waarin kinderen helemaal geen eigen keuzes meer konden maken doordat ze jarenlang het signaal hebben gekregen dat hun mening er niet toe deed.’

Vledder: ‘Of kinderen die al vijftien hulpverleners hebben gezien en geen idee meer hebben wat ze tegen de vijfde kinderrechter moeten zeggen als die vraagt wat ze er zélf van vinden.’

Vledder: ‘Zelf praten we weinig met kinderen, omdat we daar toestemming voor nodig hebben van de ouders. Die krijgen we meestal niet. We horen natuurlijk wél veel en ook uit onderzoek weten we wat de effecten van een complexe scheiding kunnen zijn op kinderen. Zo kan het bijvoorbeeld een schoolniveau schelen. En later kunnen kinderen meer moeite hebben met relaties aangaan en onderhouden. Je moet je realiseren dat er kinderen zijn van wie ik de ouders al bijsta sinds hun geboorte. Zij weten niet beter dan dat er “gedoe” is.’

Hendriks: ‘Als advocaat kun je er bijvoorbeeld voor zorgen dat een overdracht niet door de ouders zelf gedaan wordt, maar via school of de grootouders. En niet in de woning, als dat bedreigend kan zijn, maar op een andere locatie. Als het om de zorgregeling gaat, kunnen we adviseren om bijvoorbeeld af te zien van co-ouderschap. Want niet ieder kind wil dat, en niet alle ouders zijn daar geschikt voor.’

Dit soort feiten, die opgemerkt worden door mensen die het kind in een andere setting zien - school, sportclub, kinderopvang - kunnen ongelooflijk helpen bij het maken van de juiste analyse. En dus belangrijk zijn als het om de veiligheid gaat. Maar helaas wordt er weinig genoteerd. Ik heb meegemaakt dat tijdens een bespreking een van de ouders agressief werd. Er moesten alarmbellen worden ingedrukt, de beveiliging moest komen. Maar in het verslag las ik dat vervolgens nergens terug. “Ouders werken niet constructief samen”, stond er.’

Vledder: ‘We zien vaak dat signaleerders, zoals school of kinderopvang, maar ook hulpverleners, geen kant willen kiezen. En ook niets op papier willen zetten als er sprake is van een echtscheiding, omdat ze bang zijn dat ze een klacht krijgen van een van de ouders. Of ze vinden dat hun plek dan niet meer neutraal is voor het kind. Maar als je de feiten benoemt, kies je geen kant. Door niet te rapporteren of het niet te benoemen, zorg je juist voor onveiligheid. Het kind wordt gemangeld, zijn of haar belang wordt uit het oog verloren en niemand neemt de verantwoordelijkheid en regie.’

Hendriks: ‘Mensen zijn bang voor klachten. En we zien een enorme krampachtigheid bij hulpverleners doordat ze bang zijn om het contact met de ouder te verliezen. Maar op die manier komt de meest manipulerende ouder weg met heel negatief gedrag.’

Hendriks: ‘Je hebt bijvoorbeeld een omgangsregeling. Het kind wil niet naar de vader, de moeder zegt dat het de eigen keuze is van het kind. Dat kan zo zijn, maar dat kan ook niet zo zijn. Maar als je dan weet dat een leerkracht op school heeft gezien dat moeder het knutselwerkje voor Vaderdag in de prullenbak gooide, dan is dat een sterke aanwijzing dat moeder een eigen kijk heeft op de wenselijkheid van dat contact.

Vledder: ‘Als je precies opschrijft wat er gebeurt, wie de koffie over de broek van de ander gooide tijdens de overdracht van de kinderen, wat de reactie van die ander was, dan krijg je veel meer informatie over de dynamiek en ieders rol daarin waardoor er sneller een oplossing in beeld komt. Dan wordt het bijvoorbeeld duidelijk dat het helemaal niet zal werken om ouders bijvoorbeeld in een gezamenlijk traject gericht op verbetering van communicatie te duwen, maar dat een agressieregulatietraining of een aanpak van alcoholisme harder nodig is. Nu komt deze problematiek niet aan bod, omdat er te snel gelabeld wordt. Zo van: complexe scheiding, dus gezamenlijk traject.’

Hendriks: ‘We merken dat veel hulpverleners het als een taboe ervaren om te benoemen wie wat doet in een relatie. Als de ene partner dwingend is, waardoor de andere ontwijkend wordt en de ene partner vervolgens nog dwingender, dan is er sprake van een vervelende dynamiek die je moet ontrafelen voordat je gericht hulp gaat inzetten. In een groot aantal gevallen die wij complexe scheiding noemen, speelt huiselijk geweld. Het is gevaarlijk om die combinatie niet te herkennen.’

Ingrid Vledder: ‘Als je iets labelt als complexe scheiding of vechtscheiding denken mensen snel dat de ouders het niet goed hebben gedaan. Het is een soort brevet van onvermogen. Dat zorgt voor onmacht en schaamte bij die ouders, want zij zijn “slechte ouders”. Maar soms zitten ouders nou eenmaal in een scheiding die zich moeilijk laat oplossen, door redenen waar ze zelf weinig aan kunnen doen. Of er is sprake van huiselijk geweld, wat een heel goede reden kan zijn om een scheiding aan te vragen.’

Hendriks: ‘Vaak wordt gezegd of geschreven dat ouders “de strijd niet kunnen staken”, of dat ouders “hun kind niet centraal zetten”. Dit verhullende taalgebruik zorgt ervoor dat bepaalde problematiek buiten beeld blijft. In plaats van ouders direct door te sturen naar een gezamenlijk traject voor ouders in een complexe scheiding, moet je eerst feitelijk kijken naar wat er aan de hand is. Maar zo ver gaan hulpverleners of jeugdbeschermers meestal niet.’

Wat kan er beter binnen jullie vakgebied?

Ariane Hendriks: ‘Eigenlijk zijn we niet zo’n voorstander van dat begrip. Het is een containerbegrip waar allerlei soorten scheidingen onder vallen, dus het zegt niet zoveel. Het kan gaan om emotioneel complex, als ouders elkaar niet kunnen loslaten, of juridisch complex als er ingewikkelde huwelijkse voorwaarden op tafel liggen. Ook kan een scheiding complex zij doordat de veiligheid in het geding is. En wat voor een hulpverlener complex is, kan voor een advocaat juist eenvoudig zijn, of andersom. Het is beter om de term te vermijden.’

Wij worden door hulpverleners vaak liever op afstand gehouden, zeggen familierechtadvocaten Ingrid Vledder en Ariane Hendriks. ‘Ze beseffen vaak niet wat wij kunnen betekenen bij complexe scheidingen.’ Meer samenwerking is volgens hen nodig, ook voor de veiligheid van de kinderen.

‘Ook advocaten willen scheidende ouders naar de uitgang helpen’