‘Suïcide is een vorm van vermijding. Jongeren met suïcidegedachten kunnen hun eigen gevoelens, gedachten en angsten niet meer verdragen’, zegt Ad Kerkhof. Hij deed onderzoek naar suïcidepreventie en is medeauteur van de multidisciplinaire richtlijn voor diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag. ‘Deze jongens en meisjes zijn terechtgekomen in een kramp van emotionele ontreddering, paniek, angst, depressie, het gevoel dat ze er niet toe doen. Het is een enorme chaos in hun hoofd en ze zijn bang dat ze zich daaraan niet kunnen onttrekken.’

Jongeren die suïcide plegen, verlangen dan ook niet per se naar de dood. ‘Alle mensen die zelfmoord plegen zijn ambivalent’, stelt Judith de Heus, manager hulpverlening bij de telefonische en online hulpdienst 113 Zelfmoordpreventie. ‘Ze willen dat alles wat ze voelen, stopt. De enige oplossing die zij zelf kunnen bedenken, is de dood. Dat betekent tegelijk dat we ze kunnen helpen een andere oplossing te vinden.’

Moosworks

Op zoek naar hun identiteit spiegelen tieners zich aan leeftijdgenoten. Ze kunnen daardoor worden meegetrokken als andere jongeren suïcidaal zijn. Maar ook pesten op school heeft hierdoor veel impact. ‘Als je gepest wordt heeft dat vaak negatieve effecten hebben op hoe jij over jezelf denkt’, zegt klinisch psycholoog Johan van Dijk van De Bascule, academisch centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie. ‘Je kunt je behoorlijk alleen voelen op zo’n plek waar je vijf dagen in de week moet zijn.’ 

Sociale media spelen volgens hem ook een rol. ‘Vaak worden alleen dingen gepost die te maken hebben met successen. Als je op sociale media alleen de leuke dingen van anderen ziet en niet de mislukkingen, krijg je een scheef beeld van hoe een gemiddeld leven eruitziet.’

Ten slotte hebben jongeren ‘nog niet leren omgaan met rotgevoelens’, zoals Kerkhof het formuleert. ‘Zij komen soms voor het eerst in een ernstige gevoelscrisis. De meeste volwassenen hebben al eerder zo’n crisis meegemaakt en weten dat die weer overgaat.’ De Heus: ‘Heel vaak maken jongeren iets mee waarvan wij denken: het gaat wel voorbij. Zij kunnen door iets simpels, zoals een naar berichtje, al denken: ik trek het niet. Dat maakt het ook zo belangrijk aan jongeren te vragen hoe zíj iets beleven.’

Het is onbekend hoeveel jongeren zelfdoding plegen vanwege heftige jeugdervaringen. Wel blijkt uit onderzoek dat één op de zes volwassen vrouwen die meermalen een suïcidepoging doen, als kind is misbruikt. Kerkhof schat dat bij ‘enkele tientallen procenten’ van de jongeren ‘extreem negatieve jeugdervaringen’ een rol spelen.

Denken aan zelfdoding leidt lang niet altijd tot een daadwerkelijke poging. De belangrijkste bron van bescherming is een goede band met iemand anders. Dat kunnen de ouders zijn, maar ook een vriend, een mentor op school of een voetbalcoach. Van Dijk: ‘Als je je verbonden voelt met anderen, en weet dat je hen zou kwetsen met je daad, is dat een beschermende factor. Bovendien kun je dan je gevoelens delen.’ 

Behandeling van suïcidaliteit is mogelijk en vaak succesvol, zegt hij. ‘Het lukt gelukkig veel vaker wel dan niet om weer levenskracht te vinden, óók bij degenen die een ingewikkelde start hebben gehad.’ Kerkhof benadrukt dat tijdige herkenning belangrijk is. ‘Suïcidale processen hebben een zelfversterkend karakter. De eerste suïcidepoging verhoogt de kans op een tweede. Iemand denkt telkens als er iets naars gebeurt: zie je wel, ik doe er toch niet toe. Die gedachten worden steeds moeilijker te doorbreken.’

De deskundigen maken zich zorgen over de veranderingen in de zorg voor jongeren en de bezuinigingen op de ggz. De aansluiting tussen de jeugdhulp door gemeentelijke wijkteams en de specialistische ggz is een ‘tour de force’, zegt Van Dijk. ‘We dreigen jongeren minder goed te bereiken.’ Kerkhof denkt dat de sterke stijging van het aantal suïcides onder jongeren in 2017 – van 48 naar 81 – deels te wijten is aan de transitie in de jeugdhulp. ‘Overgangen verlopen vaak niet geolied: tussen ambulante en klinische behandeling, van de spoedeisende hulp van het ziekenhuis naar huis. Ik ken situaties waarin jongeren in een suïcidale crisis niet opgenomen konden worden. Iedereen doet zijn uiterste best, maar organisatorisch is het soms een puinhoop.’

Ben of ken jij iemand die denkt aan zelfdoding? Op 113.nl lees je meer over wat je kunt doen als jij deze gedachten hebt of als je je zorgen maakt over iemand anders.

‘Pas op mijn zestiende, toen ik niet meer uit bed wilde komen, mezelf beschadigde en liever dood wilde zijn, kwam de hulpverlening in actie. Ik werd onmiddellijk in een gesloten inrichting geplaatst. Telkens opnieuw werd ik doorverwezen naar een andere inrichting, waar ik dan wel de juiste hulp zou kunnen krijgen. Niet dus. In een jaar tijd ben ik vijf keer verhuisd. Overal vonden ze me “te complex”, puur en alleen vanwege mijn doodsverlangen.’

‘Op mijn zestiende wilde ik dus ophouden te bestaan. Ik had het gevoel dat er niets was om voor te leven. Ik voelde geen verbinding met de mensen om me heen en zag geen toekomst meer. Daarom sloten ze me op, maar ik werd nooit behandeld voor mijn trauma’s. Sterker nog, ik kreeg er een groot, nieuw trauma bij. Soms sprongen er wel acht hulpverleners op mijn nek als ik angstig was en in paniek raakte. Dan werd ik in de isoleercel gezet. Dat heeft mijn vertrouwen een enorme deuk gegeven. Dat mijn vader en broer niet representatief waren voor de normale wereld, dat wist ik inmiddels wel. Maar dat hulpverleners mij ook pijn konden doen, daar kan ik nog steeds niet bij. Helaas heb ik in die tijd mijn school niet kunnen afmaken. Ik zat op het vwo, maar waar ik zat hadden ze alleen vmbo-lesstof in huis. ‘Ga maar televisie kijken’, zeiden ze dan. Op mijn achttiende hield de verantwoordelijkheid van Jeugdzorg op en moest ik het verder zelf maar uitzoeken. Ik kon alleen nog terecht bij de ggz.’ 

‘Ik ben nu twintig en woon zelfstandig. Gelukkig heb ik te gekke woonbegeleiders. De afgelopen twee jaar ben ik hard op zoek geweest naar de juiste behandeling, want ik kamp nog steeds met depressies. Ook door de hulpverleners van de ggz, waar ik verschillende keren heb aangeklopt, voel ik me enorm in de steek gelaten. Net als Jeugdzorg hebben zij me wel tien diagnoses opgeplakt: van depressie en angststoornis tot autisme en borderline. Maar behandelen, ho maar. Bij een intake zei iemand eens letterlijk dat ze niet het risico wilden lopen dat ik in hun instelling zelfmoord zou plegen. Vervolgens werd ik telkens van het kastje naar de muur gestuurd.’ 

Als je op de startknop van de Netflix-serie 13 Reasons Why klikt, komen eerst de vier jonge hoofdrolspelers in beeld. Nadat ze zich hebben voorgesteld, legt Bryce, een van de vier personages, aan de kijker uit dat 13 Reasons een fictieve serie is die ‘moeilijke thema’s’ behandelt, zoals aanranding, drugsgebruik en zelfdoding. ‘Zo hopen wij de kijker aan te moedigen om hierover te praten’, zegt de actrice die Hannah speelt. De titel van de serie verwijst naar de dertien problemen die het hoofdpersonage ertoe hebben gedreven uit het leven te stappen.

Momenteel onderzoekt Van Leeuwen de andere kant van het vraagstuk: kunnen massamedia, documentaires en series door een andere benadering juist bijdragen aan preventie en het zoeken van hulp? Daarvoor onderzoekt ze in opdracht van onderzoeksfinancier ZonMw literatuur, doet ze media-analyse en voert ze gesprekken met mediaprofessionals. Eind 2018 verschijnt haar verslag, dat ook een handreiking voor mediaprofessionals zal bevatten waarin ze wetenschappelijke kennis op dit thema samenvat. Onderzoek toont aan dat het presenteren van positieve rolmodellen preventief kan werken: mensen die overwogen uit het leven te stappen, vonden na het kennisnemen daarvan een andere oplossing door bijvoorbeeld hulp te zoeken. Verder is het van belang om informatie te geven over plekken waar en professionals bij wie mensen met suïcidale gedachten in hun directe omgeving voor ondersteuning kunnen aankloppen, zoals bij de zelfhulplijn van 113 Zelfmoordpreventie.

Lonneke van leeuwen (foto Dingena Mol)

Maar er zijn ook aspecten aan de serie waar Van Leeuwen buitengewoon kritisch over is. Toen de serie pas van start ging, werd niet duidelijk gemaakt dat het om een schokkend verhaal ging. Ook werden er geen gegevens van hulpverleningsinstanties in beeld gebracht. Die informatie is pas later toegevoegd. ‘In het verhaal zie je het geklungel van ouders en leerkrachten die niet weten wat ze met de situatie aan moeten. De serie laat helaas veel minder zien wat je wél moet doen als je opmerkt dat het niet goed met iemand gaat.’ 

Ook over de verhaallijn is de onderzoeker negatief. ‘De strekking is dat het logisch is dat je overgaat tot zelfdoding als je deze dertien dingen meemaakt. Ik maak bezwaar tegen die onontkoombaarheid: ik vind dat de hoofdpersoon eerder hulp had moeten zoeken en betere hulp had moeten krijgen. Nu wordt kwetsbare kijkers, onterecht, geen enkele hoop geboden op herstel’, aldus Van Leeuwen. Ook heeft ze grote kritiek op de laatste aflevering, waarin wordt getoond hoe Hannah zichzelf ombrengt. ‘Het is de gevaarlijkste scène. We weten uit onderzoek dat het duidelijk en expliciet in beeld brengen van de manier waarop iemand zichzelf ombrengt, imitatiegedrag teweeg kan brengen.’ 

Zou de Netflix-serie het gesprek kunnen vergemakkelijken? ‘Het is een veelbesproken serie, maar de vraag is: waar praten de kijkers over? Als zo’n serie jongeren die met problemen worstelen, helpt om met iemand te gaan praten, is het mooi. Uit mijn onderzoek blijkt dat angst voor negatieve reacties en schaamte mensen ervan weerhoudt om hulp te zoeken. Het zou goed zijn als het normaal wordt gevonden om bij de hulpverlening aan te kloppen. Dat je niet zwak bent, maar juist dapper als je dat doet. Media kunnen helpen bij de normalisering van hulp zoeken. Maar ik weet niet of 13 Reasons Why daar iets aan bijgedragen heeft.’ Dat was ook niet de bedoeling van de makers, meent Van Leeuwen: ‘Zij wilden duidelijk een succesvolle serie maken waar veel mensen naar kijken en niet in de eerste plaats een serie die de gezondheid bevordert. Als preventie hun doel was geweest, hadden ze iets heel anders gemaakt.’

De cijfers liegen er niet om. Ongeveer 577.000 Nederlandse kinderen onder de achttien jaar hebben een ouder met een psychische aandoening of verslaving. ‘KOPP/KVO’ worden ze genoemd, kinderen van ouders met psychische problemen. Zij hebben, vergeleken met andere kinderen, een twee tot drie keer zo grote kans om psychische problemen of een verslaving te ontwikkelen. Ze doen vijf keer vaker een beroep op de gespecialiseerde jeugd-ggz en lopen bovendien een twee tot drie keer zo hoog risico op kindermishandeling in de thuissituatie. Onderzoekers denken dat depressie voor ongeveer 40 procent erfelijk bepaald is.

Volgens de kindcheck moeten professionals die met volwassenen uit risicogroepen werken, op verschillende momenten in de behandeling vragen naar de aanwezigheid van en zorg voor kinderen. Bij vermoedens van onveiligheid volgt de professional het stappenplan van de meldcode. Als bijvoorbeeld een vader of moeder na een suïcidepoging op de spoedeisende hulp terechtkomt, volgt automatisch een melding bij Veilig Thuis. Ook ggz-professionals doen de kindcheck. Als bijvoorbeeld een vader bij een ggz-behandelaar komt met ernstige stemmingswisselingen en suïcidale gedachten, is dat aanleiding voor de kindcheck. Wanneer de vader het onderwerp niet bespreken, maar er ook andere verontrustende signalen zijn – bijvoorbeeld een partner die eveneens kampt met een depressie – is het raadzaam om contact op te nemen met Veilig Thuis, omdat er vragen kunnen zijn omtrent de veiligheid van de kinderen. 

In de realiteit gaat het vaak anders, aldus Hester Diderich, kindcheckexpert en aandachtsfunctionaris kindermishandeling bij het Haaglanden Medisch Centrum. ‘Het ontbreekt vaak aan een goede samenwerking tussen ggz-professionals en Veilig Thuis. Als een medewerker van Veilig Thuis voor informatie belt met de behandelaar van een ouder, wordt er geregeld gezegd dat er om privacyredenen geen informatie mag worden gegeven. Andersom gebeurt het te vaak dat Veilig Thuis met een depressieve of suïcidale ouder in gesprek gaat, zonder met de ggz-behandelaar te overleggen wat van die ouder kan worden gevraagd. Er wordt bijvoorbeeld met ouders afgesproken dat kinderen naar de KOPP/KVO-groep zullen gaan, zonder stil te staan bij de vraag wie ze moet brengen en halen. Hetzelfde geldt voor sportclubs, waar ouders ook verondersteld worden soms bardiensten te draaien. Dat is nauwelijks haalbaar voor gezinnen die ernstig onder druk staan. In gezinnen waar sprake is van ernstige psychiatrie of verslaving is langdurige ondersteuning nodig. De focus moet niet alleen liggen op het kind, maar ook op het ontlasten van de ouder in zijn of haar ouderschapstaken.’

 ‘Iemand die zorgt voor afstemming tussen de betrokkenen rondom het gezin, zoals de ggz-behandelaar, ouders, kinderopvang, wijkteam en gemeente. Een linking-pin helpt met het zoeken naar oplossingen voor praktische problemen. Op die manier zorg je ervoor dat kinderen een zo normaal mogelijk leven kunnen leiden, waardoor zij hopelijk minder kwetsbaar worden voor het ontwikkelen van dezelfde psychische problemen als hun ouders.’

Onder zwaar depressieve ouders komt zelfdoding relatief vaak voor. Depressie is een risicofactor voor suïcide. Ook als er al hulpverleners in beeld zijn, is het bij zelfdoding van groot belang om met verhoogde aandacht naar het kind te kijken. Uit Zweeds onderzoek is namelijk gebleken dat kinderen die een ouder verloren door zelfdoding, een drie keer grotere kans hebben om zelf ook suïcide te plegen. Monique van ’t Erve: ‘Bij kinderen die dit meemaken kunnen gevoelens als zelfverwijt, schaamte en boosheid het rouwen over de dood van hun vader of moeder in de weg zitten. Ze steken vaak veel energie in piekeren over de vraag of hun vader of moeder wel van ze hield, waarom hij of zij weinig heeft gedeeld. Kinderen zijn gemakkelijk geneigd hun eigen rol in het gebeurde veel te groot te maken. Het is belangrijk om hen uit te leggen wat er aan de hand was: een opeenstapeling van problemen of ziekte, en dat zij daaraan geen schuld hebben.’

Ben of ken jij iemand die denkt aan zelfdoding? Op 113.nl lees je meer over wat je kunt doen als jij deze gedachten hebt of als je je zorgen maakt over iemand anders.

‘Ik was al 25 jaar huisarts en had nog nooit zelfdoding van een jongere meegemaakt. Tot ik zes jaar geleden hier kwam werken, in de kop van Noord-Holland. In drie jaar tijd beroofden zes jongeren uit mijn praktijk zich van het leven. Vier van hen door de trein, een jongen door ophanging en een meisje met een overdosis medicijnen. Afschuwelijk. Met een paar van hun ouders heb ik achteraf gepraat. De suïcide leek vaak in een opwelling te zijn gebeurd, het waren pubers met meestal gewone issues. Aardige, getalenteerde, gevoelige mensen.’

‘Hier in de kop van Noord-Holland Noord komt veel zelfdoding voor. De mensen werken hard, hebben vaak een eigen bedrijf. Er heerst een niet-lullen-maar-poetsenmentaliteit. Je emoties houd je binnen, zeuren over stress of somberheid doe je niet. Er zijn hier veel mensen aan alcohol en drugs verslaafd, middelen die je stemming beïnvloeden. Het suïcideprobleem speelt vooral bij mensen in de leeftijd van pakweg 16 tot 26. Dat is de periode van volwassen worden, zelf verantwoordelijkheid moeten nemen en je eigen keuzes maken. Niet iedereen is daar goed in en veel jongeren durven niet om hulp te vragen. Ook doordat er in gezinnen weinig over wordt gepraat.’

‘Zo probeer je erachter te komen hoe ver iemand is: zijn het alleen gedachten of heeft hij al concrete dingen geregeld als afscheidsbrieven, uitgezocht hoeveel tabletten hij moet slikken of wat de treintijden zijn. In het eerste geval maakt erover praten dat de gevoelde noodzaak er een eind aan te maken minder groot wordt. Praten is zo belangrijk, het haalt als het ware de angel uit het probleem. Wie niet praat, blijft erover fantaseren totdat de dood een goede vriend wordt. In het tweede geval – er zijn al concrete plannen – schakel ik meteen de jgz of ggz in. Dan krijgt iemand meestal intensieve thuisbegeleiding.’

‘Op dit moment denkt de Landelijke Huisartsen Vereniging na over wat de kerntaken van de huisarts moeten zijn. Sommige collega’s willen alleen medisch-inhoudelijk werken. Ze vinden dat het sociale domein – zoals armoede en gepest worden op school – buiten het medische domein valt. Zelf denk ik dat zulke problemen vaak leiden tot ziektegedrag en daar kunnen wij huisartsen wél wat mee. Het zou goed zijn als de Nederlandse huisartsen de mogelijkheid krijgen om aandacht te geven aan jongeren met problemen, ongeacht waar deze vandaan komen. Of ze nu medisch-inhoudelijk zijn, sociaaleconomisch of nog anders. Bovendien hoeft de zorg, als je er op tijd bij bent, niet lang te duren. Vaak zijn drie gesprekken van drie kwartier al genoeg om een duidelijke weg naar een oplossing in te slaan. Dan is zorg dichterbij, sneller en goedkoper dan in de tweede lijn. Ik denk dat die aanpak in mijn praktijk werkt. De afgelopen drie jaar – even afkloppen – is hier geen suïcide meer voorgekomen.’

Ben of ken jij iemand die denkt aan zelfdoding? Op 113.nl lees je meer over wat je kunt doen als jij deze gedachten hebt of als je je zorgen maakt over iemand anders.

Het gebeurde toen Gert van den Heuvel nog docent was. Een stille jongen uit havo 4 maakte een eind aan zijn leven. hij was die dag nog gewoon op school geweest. ‘Een collega had hem ’s middags verweten dat zijn huiswerk niet af was. Zij zat er behoorlijk mee, maar uiteraard trof haar geen blaam: niemand had deze daad zien aankomen, ook de ouders van deze jongen niet. Wat hebben we gemist – die gedachte bekruipt je dan.’

Daan Cremers (foto Dingena Mol)

Goed als scholen meer doen aan zelfmoordpreventie, vindt ook gz-psycholoog Daan Creemers van GGZ Oost Brabant. Hij is een van de initiatiefnemers van STORM (Strong Teens and Resilient Minds), een groot project onder jongeren in Brabant, dat startte in 2012 en inmiddels op alle middelbare scholen in Noordoost-Brabant loopt. Het doel is depressieve klachten op tijd signaleren en aanpakken om depressie en zelfdoding onder jongeren te voorkomen. Want de bestaande zorg voor deze groep is te versnipperd en er worden interventies aangeboden, waarvan niet duidelijk is of ze werken. Het project stimuleert de ontwikkeling van veerkracht, een positief zelfbeeld en weerbaarheid. Er zijn verschillende partijen betrokken: GGZ Oost Brabant, GGD GHOR, het Trimbos-instituut, scholen voor voortgezet onderwijs, gemeenten en regionale ketenpartners. 

Creemers: ‘Uit onze onderzoeksgegevens blijkt dat jongeren meestal pas bij de ggz terechtkomen als ze langer dan acht maanden depressief zijn. Als zij tijdig kortstondige hulp krijgen, is verwijzing naar de ggz vaak niet eens nodig. Daarom willen we depressie eerder opsporen.’ Creemers vindt dat jongeren eigenlijk systematisch gevolgd moeten worden als het gaat om welbevinden, stemming, veerkracht en suïcidaliteit. ‘Zo haal je de hoog-risicogroep eruit en voorkom je dat sombere klachten uitmonden in een depressie of erger.’

Gert van den Heuvel (foto Dingena Mol)

Een van de grootste problemen is dat jongeren door schaamte vaak geen hulp zoeken. Om het stigma van depressie af te halen, organiseert STORM gastlessen in de klas met ervaringsdeskundigen. Voorafgaand aan zo’n les spelen leerlingen een digitaal spel, waarin de klas een week lang een virtueel depressief nichtje probeert te ondersteunen. Zo leren ze hoe je wel en niet moet omgaan met een depressieve jongere. Aandacht schenken en een vertrouwensband opbouwen worden in het spel beloond, bij het negeren van de ander volgt puntenaftrek. Ook biedt STORM een gatekeeper-training aan voor mentoren, die daarin leren depressie sneller te signaleren. 

Nuttig, vindt Gert van den Heuvel, die behalve directeur van adviesbureau Go4People Onderwijs, inmiddels ook schoolleider is op de Open Schoolgemeenschap Bijlmer, een school voor vmbo, havo en vwo. Tijdens een teamvergadering op zijn vorige school zei hij eens: ‘Neem een willekeurige leerling in gedachten. Vertel dan eens wat zijn thuissituatie is, zijn passie en waarmee hij worstelt.’ Veel mentoren vielen toen stil. Terwijl gesprekken voeren met leerlingen een vast onderdeel moet zijn van het mentoraat, meent Van den Heuvel.

‘Je kunt letten op alarmsignalen als verzuim, slechte resultaten, iemand die ineens uit de band springt’, zegt hij. ‘Het hoeft niet altijd een zwaar of lang gesprek te zijn. Maar als een jongere gescheiden ouders heeft, kun je daar best over praten. Natuurlijk is het, zeker als je net docent bent, moeilijk om te vragen: ben je weleens bezig met de dood? Of: denk je soms aan zelfdoding? Toch is het belangrijk en kan het voor de leerling juist een opluchting zijn als je die vraag wél stelt. Vermoed je dat het niet goed gaat met deze leerling, dan schakel je de zorgcoördinator in die met de leerling en vaak ook met de ouders praat. Met hulp kan zo’n depressieve jongere zoeken naar een andere oplossing dan de dood.’

Punt is wel: hoe krijg je jeugd met problemen naar de huisarts? Ik hield al eens een praatje voor Dorpsbelangen om hier aandacht aan te geven. Ook vertellen we jongeren in de praktijk dat ze vrienden die somber zijn naar ons toe kunnen sturen voor hulp. Zo gaan jongeren meer op elkaar letten. We hoorden al van iemand die graag een gesprek wilde omdat een vriend er veel baat bij had gehad.’ 

Als een leerling geen band heeft met de mentor, werkt het niet, zegt Van den Heuvel. ‘Het blijft mensenwerk. Raad de leerling dan aan om iemand te zoeken op school die hij of zij vertrouwt en met wie hij fijn kan praten. Dat kan een andere docent zijn of de decaan.’ Omdat de scholengemeenschap waar Van den Heuvel werkzaam is in een probleemwijk staat, beschikt het team Zorgcoördinatie over een uitgebreid netwerk. ‘Laatst nog ging het helemaal niet goed met een leerling. Hij uitte suïcidegedachten en was fysiek enorm gespannen: stond steeds op en ging weer zitten, zat te trillen, was verbaal opgefokt, liep midden in de les weg en liet weten dat hij al dagen niet had gegeten of geslapen. We waren bang dat hij gekke dingen ging doen. Zijn mentor bracht hem naar de zorgcoördinator, die de crisisdienst van de ggd inschakelde.’ 

De zorgcoördinator organiseert elk jaar een studiemiddag over onderwerpen als zelfdoding onder jongeren. ‘Zo sijpelt het besef door in de hele organisatie, tot en met de conciërge aan toe.’

STORM wordt gefinancierd door ZonMw en gemeenten en is gekoppeld aan wetenschappelijk onderzoek. De Storm-werkwijze is vooralsnog uniek in Nederland, omdat preventie van depressie onder jongeren zelden zo structureel en breed wordt aangepakt. Over een paar jaar moet er antwoord zijn op dringende vragen als: welke preventieve interventie werkt het beste? Wat is het meest kosteneffectief? Hebben depressieve jongens een andere aanpak nodig dan depressieve meisjes? Creemers: ‘Als STORM een succes wordt, willen we in de hele regio dezelfde professionele aanpak van depressieve klachten bij jongeren. Daarna kunnen we de methode ook overdragen naar andere regio’s.’

Maaike Hendriks uit Bergen had als twintig-jarige al twee zelfmoordpogingen achter de rug toen ze voor het eerst haar verhaal plaatste op een online forum voor mensen met zelfmoordgedachten. ‘Na de beëindiging van een gewelddadige relatie én zwaar depressief, probeerde ik met een overdosis pillen een eind aan mijn leven te maken. Een tweede keer stond ik op het spoor op de trein te wachten. Een onbekende trok me er net op tijd vanaf. Wat ik op dat moment nodig had, was dat iemand me vroeg hoe het met mij ging, begrip, een luisterend oor. Vrienden had ik niet, die was ik door mijn depressies kwijtgeraakt.’

Hoewel Hendriks in therapie ging en antidepressiva kreeg, bleven haar zelfmoordgedachten en eenzaamheid terugkomen. Op het internet vond ze het lotgenotenforum Samen Verder. ‘Het deed me goed om mijn verhaal te delen, virtuele knuffels en lieve reacties van anderen te ontvangen. Daardoor voelde ik me niet meer zo raar en eenzaam meer.’ 

De geportretteerden komen niet voor in dit verhaal. (foto Laura Schaafsma).

De meeste jongeren willen overigens niet écht dood, is de overtuiging van Hendriks. Een paar keer per jaar pleegt een jongere die op het forum actief was, zelfmoord. De meesten deinzen er uiteindelijk gelukkig voor terug. Zij willen alleen aan de situatie ontsnappen waarin ze op dat moment zitten. ‘Jongeren snakken naar een ingang bij een volwassene die luistert, zonder oordeel en zonder verwijt.’ Volgens Hendriks zijn er niet veel volwassenen die zich goed kunnen voorstellen wat een depressieve jongere ervaart. 

‘Op ons forum lees ik veel teleurgestelde berichten van jongeren die hun zelfmoordgedachten eindelijk deelden en een dooddoener als antwoord kregen: “Niet doen!”, “Ach het valt allemaal toch wel mee?” of “Iedereen is weleens somber.” Daarmee veegt een vertrouwenspersoon de problemen van tafel en versterkt die bovendien het gevoel van eenzaamheid bij de jongere. Zie je wel, denkt die dan, niemand begrijpt me.’ Wat wél helpt volgens Hendriks is om de zelfmoordverlangens te benoemen en vervolgens te vragen: waarom wil je dood? Hoe directer de vragen, hoe moeilijker de jongere eromheen kan praten. 

De geportretteerden komen niet voor in dit verhaal. (foto Laura Schaafsma).

Ondanks de doodswens en zware depressies waar ze mee kampen, zoekt slechts de helft van de leden van het forum professionele hulp. Volgens Hendriks heeft dat onder meer te maken met de onterechte vrees van vooral jonge leden dat zij dan gedwongen worden opgenomen in een psychiatrische instelling. ‘Wij proberen die ongegronde angst weg te nemen en raden mensen juist aan om contact te zoeken met een therapeut of arts. Het forum werkt samen met een psycholoog van de Stichting Zelfmoordpreventie 113. Mensen die om hulp vragen verwijs ik naar haar door.’

Als leden niets meer van zich laten horen op het forum, weet Hendriks niet altijd wat daarvan de reden is. ‘Het kan zijn dat iemand zelfmoord heeft gepleegd, maar het kan ook betekenen dat het juist heel goed gaat.’ Daarom houdt Hendriks regelmatig een grote schoonmaak. De berichten van leden die al een half jaar niets meer gepost hebben, verwijdert ze voorgoed. Voor het wissen van de berichten stuurt ze nog een laatste herinnering. ‘Je wilt niet dat jij, of je nieuwe liefde, jaren later nog geconfronteerd wordt met zelfmoordgedachtes die je online plaatste in een donkere periode van je leven.’

Ook berichten die niet voldoen aan de regels van het forum worden door Hendriks verwijderd. Leden mogen hun eigen verhaal delen, hoe extreem, verdrietig en tragisch ook. Maar het is niet toegestaan om expliciet te schrijven wanneer je zelfmoord gaat plegen en hoe je dat gaat doen. Dus geen tips met de beste methoden om te sterven. Hendriks wil koste wat het kost voorkomen dat Samen Verder een pro-zelfmoordsite wordt. ‘Ik wil een podium bieden waarin mensen elkaar steunen.’

Ben of ken jij iemand die denkt aan zelfdoding? Op 113.nl lees je meer over wat je kunt doen als jij deze gedachten hebt of als je je zorgen maakt over iemand anders.