Augeo magazine - Over veilig opgroeien

PREVENTIE VAN KINDERMISHANDELING

OVERZICHT

REACTIES

AUGEO MAGAZINE - TIJDSCHRIFT OVER KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD

Tips voor gemeenten

Al het geweld tegen kinderen is te voorkomen, stelt het VN-Kinderrechtencomité. En omdat geen enkele vorm van geweld tegen kinderen te rechtvaardigen is, vraagt de aanpak van kindermishandeling om gemeenten die bereid zijn samen met uitvoerende partners concrete resultaten na te streven. Dat betekent onder meer:

• Kindermishandeling voorkomen is een enorme uitdaging; een uitdaging met perspectief. Als je als gemeente bereid bent om, samen met alle lokale instellingen en professionals, er voor de volle 100% voor te gaan, moet het lukken om voor vele kinderen het verschil te maken.
• Licht je gehele beleid door op preventie kindermishandeling en huiselijk geweld.
• Ga bij nieuwe beleidsontwikkelingen op alle terreinen na wat de gevolgen zijn voor de aanpak kindermishandeling dit vanwege de complexe samenhang van risicofactoren en beschermende factoren.
• Weet om hoeveel kinderen/gezinnen het in jouw gemeente gaat. Wie lopen het meeste risico? Hoe bereik je hen?
• Koppel je preventiebeleid aan armoedebestrijding, de aanpak van (jeugd)werkloosheid, investeringen in onderwijs, aandacht voor psych(iatr)ische en verslavingsproblemen van ouders, aandacht voor sociale cohesie en ondersteunende netwerken rond ouders en kinderen.
• Maak een keuze voor effectieve interventies: geen keuzevrijheid per instelling, wijk/buurt, maar een eenduidige aanpak in de hele gemeente van elkaar versterkende maatregelen.
• Voorzie alle beleid van resultaatafspraken in termen van toegenomen veiligheid van kinderen en stel een monitoringsysteem in. Resultaatafspraken mogen niet vrijblijvend zijn en er moet ruimte zijn voor het (tussentijds) evalueren van de effecten en het desgewenst aanpassen of intensiveren van dat beleid.
• Geef vanuit gemeentelijk perspectief aan wat je van het Rijk verwacht, zoals het formuleren van landelijke streefcijfers (resultaatnormen), het hanteren van minimum kwaliteitsnormen (en daar landelijk op toezien), het maken van samenwerkingsafspraken (regionaal/landelijk) en het faciliteren van onderzoek.

AUTEUR: MARIËLLE DEKKER, HOOFDREDACTEUR TKM

Ja, zegt de Amerikaanse arts DeBellis: ‘Kindermishandeling is de best te voorkomen oorzaak van gedragsproblemen en geestelijke gezondheidsklachten in de VS.’ Maar hoe is het dan te voorkomen? En wat is hierin de rol voor gemeenten?

De Databank Effectieve Jeugdinterventies van het Nederlands Jeugdinstituut bevat tientallen interventies waarvan onderzoek aantoont dat zij kindermishandeling helpen voorkomen of stoppen. Zo kan de juiste voorlichting het aantal baby’s dat gewelddadig geschud wordt met maar liefst de helft doen afnemen. En komt in gezinnen die goede opvoedondersteuning hebben gehad, zoals het programma VoorZorg, 48% minder kindermishandeling voor.

Verder leidt het invoeren van meldcodes ertoe dat leerkrachten tot drie keer meer actie ondernemen bij vermoedens van kindermishandeling. De lijst van effectieve interventies biedt iedere gemeente volop concrete handreikingen om in actie te komen en kindermishandeling daadwerkelijk terug te dringen.

Geen daling

De projecten die onder invloed van RAAK (Reflectie- en Actiegroep Aanpak Kindermishandeling) in 2008 in alle gemeenten zijn gestart, beoogden precies dat: in iedere gemeente een pallet van effectief geachte maatregelen invoeren. Met de intensieve ondersteuning van een RAAK-coördinator werden de meest effectieve interventies in alle gemeenten onder de aandacht gebracht en zijn lokale projectplannen opgesteld.

Het terugdringen van kindermishandeling blijkt echter nog altijd tegen te vallen. Volgens professionals worden jaarlijks ruim 118.000 kinderen mishandeld, verwaarloosd of misbruikt. In scholierenonderzoeken rapporteren kinderen zelf onverminderd hoge cijfers. En het aantal adviesaanvragen bij en onderzoeken door de Advies- en Meldpunten Kindermishandeling (per 1 januari Veilig Thuis, red. ) stijgt vrijwel elk jaar.

Wat zeggen deze cijfers en ontwikkelingen? Misschien wel dat kindermishandeling, dankzij alle inspanningen, nu beter of eerder wordt herkend. Of dat we steeds meer geweldsvormen onder de noemer kindermishandeling scharen. Of dat het jaren duurt voordat inspanningen zich vertalen in meetbare resultaten. Kortom: dat een effectieve aanpak wellicht niet alleen af te lezen is aan dalende cijfers.

Zes landen vergeleken

Het zijn redelijke verklaringen, maar niet de enige. Professor Ruth Gilbert (Institute of Child Health, University College London) publiceerde in 2012 in The Lancet een vergelijkende studie tussen Zweden, Engeland, Nieuw-Zeeland, West-Australië, Canada en de Verenigde Staten.

Alle zes voeren beleid om kindermishandeling uit te bannen. In het ene land voert preventie daarbij de boventoon, het andere concentreert zich op de uitvoering van kinderbeschermende maatregelen. De conclusie? Welke aanpak ook is ingezet, in geen van de landen is sprake van een forse daling van het aantal slachtoffers van kindermishandeling.

De Nederlandse situatie lijkt op die van vijf van de zes landen uit het onderzoek: meer kinderen komen in beeld van kinderbeschermingsorganisaties, wat het aantal gesignaleerde gevallen van kindermishandeling doet toenemen.

En ook al betekent dit niet dat de inspanningen om kindermishandeling terug te dringen niets opleveren, toch lijkt de mate waarin kindermishandeling voorkomt, niet significant af te nemen. Of, als je het vergelijkt met een ziektebeeld: steeds meer zieke kinderen komen bij de dokter, maar de ziekte zélf komt onverminderd veel voor onder de bevolking.

Aandacht voor armoedebestrijding

Zweden valt op in de studie van Gilbert. Dit land kent relatief weinig gezinnen die onder de armoedegrens leven en investeert relatief veel in preventieve maatregelen. Het lijkt een succesvolle combinatie: kindermishandeling komt in Zweden relatief minder voor dan in de andere onderzochte landen. Zo beschouwd verdienen de rol van preventieve maatregelen en de bestrijding van armoede meer aandacht in de Nederlandse aanpak van kindermishandeling.

Toch lukte het ook Zweden niet om het aantal gevallen van kindermishandeling de afgelopen jaren nog verder omlaag te brengen. Voorzichtig formuleert Gilbert in haar artikel dat de huidige preventieve maatregelen wellicht niet aan de verwachtingen voldoen.

Chronisch en complex

Kinderpsychiater Arnon Bentovim, adviseur van de Engelse overheid in de aanpak kindermishandeling, stelt dat het onderzoek van Gilbert eens te meer aantoont dat het uitbannen van kindermishandeling een enorme uitdaging is waarover niet lichtvaardig moet worden gedacht. ‘Hoewel kindermishandeling inmiddels overal op de agenda staat, lijkt niet iedereen te beseffen hoe chronisch en complex het probleem is. Om effectief te zijn, zal beleid om kindermishandeling te voorkomen intensiever moeten worden ingevoerd.’

Papieren tijger

Dat beleid op papier en in de praktijk niet altijd overeenkomen, maakte Kinderombudsman Marc Dullaert vorig jaar pijnlijk duidelijk in zijn onderzoek ‘Preventie van kindermishandeling in gemeenten’.

Hij onderzocht de invoering van tien effectieve maatregelen die intensief onder de aandacht van gemeenten zijn gebracht in de eerder genoemde RAAK-projecten. Hoe was het gesteld met de voorlichting aan jonge ouders over het schudden van je baby, het invoeren van een meldcode en het screenen van zwangere vrouwen op hoge risico’s voor kindermishandeling?

Zeker 77% van de gemeenten had een preventiebeleid voor kindermishandeling opgesteld. Tegelijkertijd bleken evenveel gemeenten de inzet en effecten van preventieprogramma’s niet te monitoren. De meeste gemeenten maakten de inschatting dat hun preventiemaatregelen een groot gedeelte van de doelgroep niet bereiken. 28% gaf aan dat het screenen van zwangere vrouwen op hoge risico’s voor kindermishandeling doelstelling is in het beleid.

Nog niet de helft van deze kleine groep gemeenten stelt echter ook vast waar deze screening toe leidt. En slechts een derde van deze 28% denkt dat het zeker driekwart van de zwangere vrouwen met screening bereikt. Reden voor Dullaert om te verklaren: ‘De aanpak kindermishandeling is een papieren tijger. Het blijft bij het stimuleren van professionals; harde afspraken met uitvoeringsorganisaties zijn er niet.’

Het hele krachtenveld

In de dagelijkse werkelijkheid hangt de effectiviteit van een bewezen maatregel dus deels af van de juiste manier van implementeren. Zo is het screenen van zwangere vrouwen effectief als dit volgens een vast omschreven instrument en dito gespreksprotocol plaatsvindt bij álle zwangere vrouwen. De positieve effecten van deze maatregel zijn niet zomaar te verwachten als bijvoorbeeld verloskundigen zelf mogen inschatten bij welke vrouwen zij wel of niet een eigen versie van het screeningsinstrument afnemen.

Een tweede punt van aandacht: om daadwerkelijk effectief te zijn, moet het hele krachtenveld waarbinnen de interventie wordt ingezet, meegewogen worden. Uit de studie van Gilbert weten we dat kindermishandeling onder meer aan armoede gerelateerd is. Wie kindermishandeling op grote schaal wil terugdringen, moet zijn pijlen daarom ook op armoedebestrijding richten. En op opleidings- en arbeidsmogelijkheden, want daar hangt armoede weer mee samen.

Zo’n gecorreleerde aanpak gaat ook op voor andere hoogrisicofactoren voor kindermishandeling, zoals ouders met psych(iatr)ische- of verslavingsproblemen. Daarnaast moeten interventies elkaar kunnen versterken, de resultaten zorgvuldig in kaart gebracht worden (in termen van toegenomen veiligheid van kinderen) en moeten hieruit lessen worden geleerd het beleid moet aangepast of geïntensiveerd kunnen worden.

Harde afspraken en monitoring

De conclusie is dat preventiemaatregelen, om effect te sorteren, intensief en in samenhang ingevoerd moeten worden. Dat betekent wellicht voor gemeenten dat zij moeten afstappen van het credo dat zij over de randvoorwaarden gaan en niet over de (kwaliteit van) uitvoering.

In ieder geval betekent het dat gemeenten moeten kiezen voor specifieke preventieve maatregelen en vervolgens heel stevig moeten inzetten op het bereiken van de doelgroep en het monitoren van de resultaten.

Zij kunnen hiervoor concrete afspraken maken met GG&GD’s, gemeentelijke loketten voor Werk & Inkomen (en uitkeringsinstanties), kinderopvang en onderwijsinstellingen, Centra voor Jeugd en Gezin, zorginstellingen, opvangorganisaties en andere uitvoeringsinstanties. Denk aan afspraken over het aantal ouders en kinderen dat bereikt wordt met voorlichting, screeningsinstrument of opvoedondersteuningsprogramma.

Vervolgens is het hun taak om - ook weer gezamenlijk - te evalueren of kinderen in de gemeente echt veiliger opgroeien. Een digitale monitor van het NJi en het 10-puntenplan van de Kinderombudsman en drie samenwerkende goededoelenorganisaties, helpen gemeenten hierbij.

ACHTERGROND

KINDERMISHANDELING

VOORKOMEN

Kindermishandeling. Volwassenen die hun verantwoordelijkheid voor de veiligheid en het welzijn van hun kinderen niet waarmaken. Kunnen we dat voorkomen?