Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Vraag aan Jolande Schoonenberg, vertrouwensarts AMK-Amsterdam :

Beste Jolande,

In mijn klas (groep 6) zit een kind van asielzoekers. Op een dag komt hij huilend op school en vertelt dat zijn moeder door zijn vader is gestoken met een mes. De politie is gekomen. Inmiddels is daar ook hulp in het gezin. Maar de jongen praat er nooit over. En ik weet eigenlijk niet wat goed is. moet ik het er wel of niet met hem over hebben? En hoe weet ik nou of dat goed blijft gaan daar thuis? Het is een explosieve situatie en ik ben zelf bang voor die vader.

Een leerkracht van groep 6

Reactie Jolande Schoonenberg, vertrouwensarts AMK Amsterdam:

Beste leerkracht,

Het is om te beginnen een heel mooi punt dat dit kind op school vertelt over zo’n gebeurtenis thuis. Veel kinderen zijn angstig of schamen zich voor dit soort situaties bij hen thuis; het is dus een grote stap voor hem om te zetten. Belangrijk is dat hij meteen hoort dat het goed is erover te praten en niet alleen dat; door er over te praten kan het geweld stoppen. Deze verwachting moeten we ook waarmaken!

We zien de laatste jaren dat steeds meer kinderen in hun directe omgeving over mishandeling of misbruik vertellen aan volwassenen die ze vertrouwen zoals een leerkracht of een familielid.

Onthulling van een ‘geheim’

Binnen het AMK noemen we deze verhalen van kinderen ‘disclosures’ omdat het een onthulling is van iets wat eigenlijk voelt als een geheim zoals gezegd omgeven met angst en schaamte. Kinderen die thuis geweld of misbruik meemaken hebben blijkbaar toenemend het gevoel dat het niet goed is wat ze meemaken en gaan hierover praten met volwassenen die zij vertrouwen.

We vinden binnen het AMK dat een kind wat een disclosure doet altijd op zo kort mogelijke termijn moeten merken dat er thuis dingen veranderen. Het AMK reageert zo snel mogelijk op een dergelijke situatie. Dat betekent dus handelen, maar hoe?

Positieve bekrachtiging

Stap 1 is in het eerste gesprek direct goed op dit kind te reageren. Hij moet horen dat het goed is dat hij er over praat, op school en met jou, en dat hij niet het enige kind is wat zulke dingen meemaakt. Geef positieve bekrachtiging en vertel dat je zeker opnieuw aan hem zal vragen hoe het thuis gaat. Vertel hem wat je verder gaat doen.

Tenslotte: hou je aan je afspraken. Te vaak zeggen slachtoffers van mishandeling later dat de pijn niet eens zozeer door de “blauwe plekken” zelf kwam, maar doordat de omstanders niet reageerden.

Delen met collega’s

Een logische vervolgstap is met collega’s van de school dit verhaal te delen. De angst voor de vader is een belangrijk aandachtspunt om met elkaar te bespreken. Waar is dat op gebaseerd, wat is de indruk van je collega’s. Dat mag er niet toe leiden dat de kwestie lang blijft liggen.

Het is van belang om snel overleg te zoeken met de intern begeleider, schoolarts en een advies bij het AMK te vragen.

Advies bij AMK: je hoeft niet direct te melden

Een advies vragen bij het AMK kan altijd zonder dat je direct een melding hoeft te doen. Omdat de politie al thuis is geweest kan het zijn dat het AMK of Bureau Jeugdzorg al betrokken is. Dat is iets wat tijdens het adviesgesprek met het AMK aan de orde kan komen.

Een dergelijke situatie vraagt om intensieve begeleiding om herhaling van het geweld te voorkomen. De samenwerking tussen school en AMK/Bureau Jeugdzorg is heel belangrijk. Vaak gebeurt dit door de intern begeleider.

School is een actieve gesprekspartner

Het is belangrijk om als school een actieve gesprekspartner te zijn, liefst met medeweten van de ouders en kind. De school vormt tenslotte de ogen en de oren voor de kinderen.

Los van de verhalen die het kind uit de case heeft verteld over thuis is het voor school belangrijk om zijn gedrag en ontwikkeling goed te observeren. Is er sprake van teruggetrokken of juist agressief gedrag? Is er sprake van moeheid of concentratieproblemen?

Maar ook: is er ooit letsel zoals blauwe plekken bij het kind of één van zijn broertjes of zusjes gezien? De schoolarts kan een rol spelen bij het in kaart brengen van al deze observaties.

Hulp en begeleiding voor kind en ouders

Samenvattend: een dergelijk incident van huiselijk geweld is voor dit kind ongetwijfeld heel ingrijpend om mee te maken en vraagt om hulp en begeleiding voor hem en zijn ouders. Het maakt niet zoveel uit of het kind het geweld tussen de ouders alleen heeft gehoord of ook zelf heeft gezien. De angst blijkt even groot te zijn.

Ernstiger is het zeker wanneer een kind tussen de ouders is gesprongen om het geweld te doen stoppen. Huiselijk geweld levert veel angst en stress op bij kinderen waarvan we weten dat het de gezonde ontwikkeling zeer nadelig beïnvloed.

Bij elke vraag, gevoel van ongerustheid of twijfel over dit soort zaken bel het AMK voor advies 0900-12 3 12 30.

Jolande Schoonenberg,

vertrouwensarts AMK-Amsterdam

Wil je ook een dilemma voorleggen aan een van onze experts? Mail je vraag naar de redactie.

Vraag aan Paul Baeten,

manager AMK-Haaglanden:

Beste Paul,

‘Ik ben leerkracht van groep 4. Een van de meisjes in de groep vertelt mij in vertrouwen dat haar vriendinnetje haar heeft verteld ‘dat haar vader haar leert hoe ze later met vriendjes moet spelen’ en dat ze dat helemaal niet fijn vindt en bang is dat haar moeder er achter komt en dan heel boos is.

Ik ken de vader, hij doet altijd heel bezitterig en zoent zijn dochter van 11 waar iedereen bij is. Dat doe je niet meer op die leeftijd. Ik krijg zelf de kriebels van die man. Moet ik hier vragen over stellen aan het meisje? En hoe pak ik dat aan?

Een leerkracht van groep 4.

Reactie Paul Baeten,

manager AMK-Haaglanden:

Beste leerkracht,

Als kinderen gaan vertellen over wat hen thuis overkomt noemen we dat disclosure, de eerste onthulling. Het is het moment waarop het kind de geheimhouding doorbreekt en dat moment biedt een kans om de problemen bespreekbaar te maken, om verandering in te zetten en als dat nodig is, om in te grijpen.

In dit voorbeeld vertelt een meisje van 11 jaar dingen die doen denken aan seksueel misbruik. Maar concreet zegt ze daar eigenlijk niets over. Wel maakt ze duidelijk dat haar vader dingen met haar doet die ze niet wil, dat haar moeder daar niets van mag weten en dat haar moeder het waarschijnlijk zou afkeuren als ze het wel zou weten. Tenminste dat is de manier waarop het vriendinnetje het verwoord.

We weten dat de verhalen die kinderen vertellen over mishandeling en misbruik in de meeste gevallen (grotendeels) waar zijn. Het is dus duidelijk dat dit kind klem zit in het contact met haar vader en tussen haar vader en haar moeder. Om haar daarbij te kunnen helpen moeten we in de eerste plaats meer weten. Als we kijken naar de meldcode dan liggen de volgende stappen voor de hand.

Stap 1: In kaart brengen van signalen

Kijk naar alle informatie die op school voorhanden is. Hoe functioneert het meisje, hoe zijn haar leerprestaties, hoe ontwikkelt ze zich, is ze vaak ziek, hoe is het contact met jou en met leeftijdgenoten?

Wat weet je van de ouders en van het contact tussen kind en ouders? Daarbij kun je uit gaan van je eigen waarneming maar je kunt ook navraag doen bij je collega’s die in voorgaande jaren het meisje in de klas hebben gehad.

Stap 2: Overleg met collega en eventueel overleg met het AMK

Als je alle signalen in kaart hebt gebracht is het verstandig om binnen de school te overleggen. Dat overleg voer je met degene die in de eigen meldcode van de school daarvoor aangewezen is.

Met elkaar bespreek je wat jullie beeld is van de situatie van het kind. Ben je na dat gesprek niet zeker of het kind veilig is, dan is het  verstandig het AMK te raadplegen. Je doet dan geen melding, je overlegt alleen. Je houdt zelf dus de regie.

Onderwerp van gesprek zal in de eerste plaats zijn de vraag of ook het AMK van oordeel is dat er op basis van de informatie die je hebt, sprake zou kunnen zijn van kindermishandeling. Als dat zo is dan komt de volgende stap aan de orde. Wat moet er nu gebeuren en wie gaat wat doen?

In de situatie van dit meisje is een logische volgende stap het gesprek met het kind. Een gesprek met de ouders in deze fase ligt niet voor de hand omdat je niet kunt overzien wat de gevolgen kunnen zijn voor de veiligheid van het kind. Als leerkracht kun je zelf met het kind gaan praten. Het AMK kan je advies geven over de manier waarop je zo’n gesprek aanpakt.

Stappen 3, 4 en 5: gesprek, wegen van het geweld, beslissen: hulp organiseren of melden

Het kan ook zijn dat je samen met het AMK tot de conclusie komt dat gezien alle informatie die er is het waarschijnlijk nodig zal zijn om al direct maatregelen te nemen voor de veiligheid van het kind.

Dan kun je een melding doen bij het AMK. Je doorloopt dan in één telefoongesprek met het AMK de stappen 2 (advies vragen), 4 (wegen van het geweld of de mishandeling) en 5 (Beslissen: hulp organiseren of melden). Je maakt daarbij met het AMK afspraken over stap 3: het gesprek met de cliënt. Wie gaat wanneer met het kind en met de ouders spreken.

De meldcode is geen strak keurslijf. De stappen zijn bedoeld om de zorgvuldigheid te waarborgen maar ze hoeven de snelheid van handelen niet in de weg te staan.

Paul Baeten,

Manager AMK-Haaglanden

Wil je ook een dilemma voorleggen aan een van onze experts? Mail je vraag naar de redactie.