Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Bang om ouders ten onrechte te beschuldigen, of zich te bemoeien met andermans opvoeding. Enkele dilemma's die Patricia Ohlsen ziet bij onderwijsprofessionals. Ohlsen is pedagoog en geeft onder meer communicatietrainingen, is auteur van 'Kindermishandeling, en dan Hoe te signaleren en handelen binnen het Primair Onderwijs' en ontwikkelde online cursussen over dit thema bij The Next Page.

Je geeft communicatietrainingen, onder meer aan leerkrachten, en leert hoe je met ouders het gesprek kunt aangaan als je je zorgen maakt om een kind. Waarom is dat nodig? Zou je dat niet tijdens je opleiding moeten leren? We weten immers dat in elke klas minstens een kind zit dat mishandeld wordt...

'Helaas, op de pabo's is er nog onvoldoende aandacht voor communicatie als het gaat om kindermishandeling, verwaarlozing of seksueel misbruik. Overigens geldt dit ook voor de opleiding voor intern begeleiders. In het verleden heb ik zelf onder meer lesgegeven aan pabo-studenten: hoe je kunt herkennen dat een kind mishandeld wordt en wat je vervolgens kunt doen. Studenten gaven aan dat ze graag wilden leren hoe je met het kind hierover praat en op welke manier je het beste je zorgen bespreekt met ouders. De pabo vond dit echter de verantwoordelijkheid van de basisschool waar je in dienst treedt. Die moet zijn team daarin ondersteunen, werd gezegd. Ook nu nog hoor ik van leerkrachten dat ze deze lessen missen in hun opleiding. Terwijl het om jonge mensen gaat, die met weinig ervaring voor een klas komen te staan. Als je die al niet eens de basis geeft... Het zou mooi zijn als dit structureel opgenomen wordt in alle opleidingen voor beroepen waarin je met ouders en/of kinderen te maken hebt.'

‘Ik ben geen hulpverlener zei een docent me laatst. Hoe kan ik nu weten of het écht mishandeling is?’ Hoor je dit vaker?

'Onderzoeken of er echt sprake is van kindermishandeling, is geen taak van de leerkracht of intern begeleider. Inderdaad: onderwijsprofessionals zijn geen hulpverleners. Je hebt wél de taak te signaleren en je zorgen over een kind te benoemen en te bespreken. En maak dat je zorgen terechtkomen bij mensen die er wel wat mee kunnen, zoals het Advies en Meldpunt Kindermishandeling. Zij onderzoeken wat er aan de hand is. Ik merk wel dat leerkrachten de grens tussen ‘zorgen bespreken’ en ‘helpen’ lastig vinden. Dat heeft veel met betrokkenheid te maken; het beste willen voor een kind en denken dat je het zeker moet weten voordat je het gesprek aangaat.'

Welke valkuilen zie je bij onderwijsprofessionals als het gaat om het in gesprek gaan met ouders? Zijn er bepaalde dilemma’s die veel professionals ervaren?

'Ja, zeker. Bang om ouders ten onrechte te beschuldigen, of om je te bemoeien met andermans opvoeding, bang dat ouders emotioneel of agressief worden of hun kind van school halen. Dan zie je dat in het gesprek de boodschap wordt verpakt, bijvoorbeeld 'Ik maak me een beetje zorgen'. Door je zorg af te zwakken kunnen ouders het minder serieus nemen en geef je ze uiteindelijk de ruimte om een uitweg te verzinnen. Vaak willen leerkrachten ook zeker weten wat er aan de hand is met een kind. En lopen ze lang met hun zorgen rond eer ze met ouders praten. Gecombineerd met de behoefte om oplossingen aan te reiken, kun je dan in een gesprek vaak te snel gaan voor een ouder. Jij bent al verder, hebt er lang over nagedacht en de ander mist als het ware een stukje bewustwording en hoort oplossingen waar hij nog niet aan toe is. Je kunt je zorgen dus beter in een vroeg stadium benoemen.’

En de angst voor onterechte beschuldigingen? Hoe terecht is dat?

'Nogmaals: je bent geen hulpverlener. Je hoeft het niet 100% zeker te weten. Dat is niet je taak, daar is het AMK voor en de politie; zij doen onderzoek. Het is jouw verantwoordelijkheid je zorgen te delen en als je een melding doet, meldt je een vermoeden. Uit onderzoek blijkt dat bij 93,5% van de meldingen de zorgen terecht waren. Ik besteed in mijn trainingen veel aandacht aan wat we het probleemverkennend gesprek noemen. Dus tijdig gaan praten met een ouder en zo meer duidelijkheid krijgen over de situatie. Het gaat er om dat je iets doet met je zorgen. Dan hoeft het uiteindelijk niet eens kindermishandeling te zijn. We hebben immers allemaal onze eigen normen en waarden en je kunt opvoedsituaties verkeerd inschatten. Een oma kan ziek zijn, de ouder is mantelzorger en laat tijdelijk steekjes vallen. Veel ouders zijn best blij dat je je zorgen aankaart. Ze maken zich soms zelf ook zorgen. Als leerkracht kun je ouders dan ook motiveren de draad weer op te pakken en hen bewust te maken wat het effect is voor hun kind.'

Wat doe je als een ouder zegt 'ik wil het wel vertellen, maar dan moet het tussen ons blijven?

'Beloof dat nooit. Toch merk ik dat een leerkracht soms geneigd is dat wel te doen. Je wilt een vertrouwensrelatie creëren omdat je bang bent dat een ouder anders niets vertelt. Maar als een ouder iets ernstigs vertelt, waarbij je actie moet ondernemen, dan moet je toch met een ander gaan praten en beschaam je het vertrouwen alsnog. Door te beloven dat je zwijgt, blijft de situatie bestaan. Het helpt een ouder voor een minuut, maar je verandert niets. Je kunt wel afspreken dat je geen stappen onderneemt, zonder het er met de ouders over te hebben. En als een ouder niets wil vertellen, is dat ook een signaal.'

Wat is een belangrijke tip die je vaak geeft?

'Naast het tijdig bespreken van je zorgen en het beseffen dat je het niet zeker hoeft te weten, vooral ook om niet te snel oplossingen aan te dragen en aandacht te schenken aan emoties. Bereid je goed voor en als je bang bent dat een ouder agressief kan worden, ga dan altijd met z'n tweeën het gesprek aan. Overigens ben ik er geen voorstander van dat een intern begeleider het gesprek alleen doet. De leerkracht kent het kind het beste en kan concrete voorbeelden noemen over het gedrag dat hij ziet wat hem zorgen baart. Bij de start van het gesprek is het belangrijk ouders een kader te geven: de aanleiding en het doel. Benoem ook de emoties die je waarneemt bij een ouder. Als je ze vertelt dat je ziet dat hun kind zich terugtrekt in de klas, dan is dat slecht nieuws voor ouders. Daar schrikken ze van of ze worden verdrietig. Dat moet je benoemen, als je dat niet doet en doorpraat, over oplossingen begint; horen ze niet wat je zegt. De ander blijft dan in de emotie zitten. Dus: luister actief, vraag door en stel open vragen. Erken ook de deskundigheid van de ouders. Zij kennen hun kind het beste en kunnen veel informatie geven waardoor je gedrag beter kunt plaatsen.'

Kan een meldcode hier eigenlijk bij helpen?

'Het goede van een meldcode is, dat het een gestructureerd stappenplan biedt. Iedereen binnen de school weet wat zijn taken en verantwoordelijkheden zijn. Je brengt signalen in kaart en bespreekt je zorgen zo snel mogelijk met de ouders. De meldcode kan als het ware een leidraad zijn. Maar scholen moeten wel zorgen dat leerkrachten en intern begeleiders voldoende toegerust zijn om de stappen van de meldcode te kunnen uitvoeren. Dus dat je signalen van kindermishandeling kunt herkennen en weet hoe je je zorgen kunt bespreken en een gesprek kunt voeren. Dus: scholing, scholing, scholing.’

Uit de TKM-enquête van 2012 bleek ook dat veel professionals meer scholing nodig hebben, maar ook dat ze niet altijd weten wat er met hun melding gebeurt en het idee hebben dat hulp langzaam op gang komt. Kan het meldcodebeleid ook contraproductief werken en dat professionals zich afvragen of melden dan wel zin heeft? In die zin dat het melden niet stimuleert?

'Ik hoor soms dat leerkrachten, of intern begeleiders slechte ervaringen hebben met hulpverlening. Laatst vertelde een intern begeleider me dat ze elke dag met het AMK aan de telefoon hangt. Omdat het niet snel genoeg zou gaan, te lang duurt eer ze een verandering ziet. Een onderzoek naar aanleiding van een melding moet zorgvuldig gedaan worden en het kan soms even duren voordat je effect van een behandeling ziet. En ik vraag ook: hoe lang heeft het geduurd voordat jij aan de bel trok? Daar gaan soms maanden overheen. Dus toch weer: bespreek je zorgen tijdig.'