Augeo magazine - Over veilig opgroeien

1 op de 9 kinderen in Nederland groeit op in armoede. Dat bleek uit de meest recente cijfers van het SCP. Reden voor Kinderombudsman Marc Dullaert om een online meldpunt voor kinderen en jongeren in armoede te openen.

Daarnaast onderzoekt hij met het Verweij-Jonker Instituut of het internationale Kinderrechtenverdrag wordt geschonden en het armoedebeleid van Nederland goed afgestemd is op de behoeften van kinderen. Hij roept vooral ook professionals, die met kinderen en hun ouders werken, op te reageren.

Normbedrag

Het Sociaal en Cultureel Planbureau hanteert het ‘niet-veel-maar-toereikend-criterium’. Dit betekent dat een gezin met twee kinderen 1.920 euro netto per maand te besteden heeft en een eenoudergezin met een kind 1.360 euro netto per maand.

Het ‘niet-veel-maar-toereikend-criterium’ is een normbedrag waar je in Nederland net mee rond kunt komen als het gaat om voedsel, kleding, onderdak en sociale participatie.

Rijk land

Naar schatting 377.000 kinderen in ons land leven ónder deze norm, wat neerkomt op 1 op de 9 kinderen. Kinderombudsman Marc Dullaert: ‘Ondanks de crisis is Nederland een erg rijk land. Ik vind het als Kinderombudsman dan ook onverteerbaar dat zo veel kinderen onder de armoedegrens moeten leven.'

'We zien dat armoede steeds meer gezinnen met kinderen treft. Waren het eerst vooral kinderen van alleenstaande bijstandsmoeders; nu zie je toenemende armoede bij gezinnen van zelfstandig ondernemers, winkeliers en gezinnen met agrarische bedrijven.’

Kinderrechtenverdrag

De Kinderombudsman wil er met zijn meldpunt en onderzoek achter komen op welke manier armoede de ontwikkeling van een kind belemmert en of het armoedebeleid van de overheid aansluit bij wat de kinderen nodig hebben.

Ook wordt er gekeken of Nederland zich houdt aan het internationale Kinderrechtenverdrag. Daarin staat dat ieder kind recht heeft op een levensstandaard die hem of haar voldoende mogelijkheden biedt voor een goede ontwikkeling. Ofwel: ieder kind moet zich lichamelijk, geestelijk, intellectueel en maatschappelijk kunnen ontwikkelen.

Mening van professionals

De eerste reacties van kinderen, ouders, leerkrachten, jeugdzorgwerkers, huisartsen en andere professionals stromen binnen. Juist ook de mening van professionals, hoort de Kinderombudsman graag: ‘Het is mijn ervaring dat professionals die dagelijks contact hebben met kinderen goed zicht hebben op welk beleid voor kinderen werkt en welke initiatieven niet. Hoe zien zij dat armoede in gezinnen doorwerkt op kinderen?'

'Welke oplossingen zien zij? Vinden zij dat het armoedebeleid effectief is? Zo nee, wat moet er dan veranderen? Welke gemeente pakt het goed aan? Wat dan precies? Allemaal punten die we graag horen van bijvoorbeeld een leerkracht op de basisschool, een jeugdzorgwerker, verpleegkundigen en ga zo maar door.’

Verschillen tussen gemeenten

In Nederland heeft de overheid het armoedebeleid op gemeentelijk niveau gelegd. ‘Op zich heb ik daar geen problemen mee’, legt Dullaert uit. ‘Wel heb ik het idee dat gemeenten vrij op zichzelf werken. Het zou goed zijn als ze meer met elkaar uitwisselen. Nu heb ik het idee dat een kind in de ene gemeente betere hulp krijgt aangeboden dan in de andere. Dat kan natuurlijk niet.'

'Met dit onderzoek wil ik bereiken dat die verschillen verdwijnen. En dat het niet uitmaakt of je als kind nu in Maastricht of in Groningen opgroeit, ook al heb je ouders die van weinig geld moeten rondkomen. Ik ben erg benieuwd hoe kinderen zelf de armoede in hun gezin ervaren en hoe ze daarmee omgaan. Wat vinden zij dat ze nodig hebben en wat merken zij van het armoedebeleid in Nederland. Zitten zij bijvoorbeeld te wachten op een sportpas van de gemeente of hebben ze juist iets heel anders nodig?’

Minder gemotiveerd op school

Dullaert heeft al enig vooronderzoek laten doen naar de gevolgen van armoede voor kinderen. ‘Zo kunnen kinderen die in armoede leven hun omstandigheden ervaren vaak als zo uitzichtloos dat dit ook doorwerkt op school. Je ziet dat deze kinderen veel minder gemotiveerd zijn op school. Jongeren kiezen vaak voor kortere en lagere vervolgopleidingen omdat dit goedkoper is. Ze kijken dus heel erg naar de kosten. Dat zou niet moeten omdat deze keuze bepalend is voor hun toekomst.’

Daarnaast kunnen kinderen geestelijke druk ervaren als thuis geld een issue is. ‘Ze schamen zich voor de situatie thuis’, legt Dullaert uit. ‘Ze delen hun problemen niet met andere kinderen uit de klas en dat leidt regelmatig tot sociale uitsluiting. Je ziet ook dat deze kinderen veel onzekerder zijn en zich naar andere mensen toe onderdanig gedragen. Dat komt omdat ze in een situatie verkeren waarin ze niet gelijk op kunnen gaan met anderen. Dat zijn dingen die niet alleen nu, maar ook op de lange termijn grote impact kan hebben op kinderen.’

Zorgen

Ook het risico op kindermishandeling voor kinderen die in arme gezinnen opgroeien baart de Kinderombudsman zorgen. Zo is bekend dat een gezin onder druk kan komen te staan door werkloosheid of armoedeproblemen waardoor het risico op kindermishandeling toeneemt.

Dullaert: ‘Omdat het onderzoek net is gestart durf ik er niet al te veel op vooruit te lopen. Maar ik denk wel dat de resultaten van het onderzoek mij kunnen helpen in mijn strijd tegen kindermishandeling. Er zijn immers toch kruisverbanden bij armoede en kindermishandeling.’

Landelijk basisminimum

De Kinderombudsman ziet een soort van landelijk basisminimum voor kinderen die in armoede opgroeien wel zitten. Dullaert: ‘Hoe dat er precies uit moet gaan zien, dat weet ik nog niet. Dat hangt natuurlijk ook af van wat de kinderen in het onderzoek zelf gaan aangeven over waar ze behoefte aan hebben.'

'Maar ik vind het nu erg moeilijk om te zien dat er in Nederland kinderen zijn die niet mee kunnen doen aan dingen die eigenlijk wel de norm zouden moeten zijn. Neem het lid zijn van een sportclub of het meegaan op een schoolreisje. Ongeacht in welke gemeente het kind woont en of zijn ouders in een schuldhulpverleningsprogramma zitten of niet. In het onderzoek nemen we dus mee wat nu eigenlijk een basisminimum voor een kind is.’

Verantwoordelijkheid ouders

Individuele problemen van kinderen die in armoede opgroeien, kan ook een Kinderombudsman niet oplossen. ‘Maar ik kan wel zichtbaar maken wat armoede voor kinderen betekent. In het Kinderrechtenverdrag staat dat de primaire verantwoordelijkheid bij de ouders ligt.'

'Pas als ouders niet meer in staat zijn voor hun kinderen te zorgen dan komt de verantwoordelijkheid bij de overheid te liggen. Als ouders van het weinige geld dat binnenkomt een dure flatscreen tv kopen, dan kun je je afvragen of dat verantwoordelijk gedrag is van ouders. Hoe goed of hoe slecht men ook met geld omgaat, het gaat om de mate waarin men betrokken is bij de kinderen.’

Direct profiteren

Daarom zou er volgens Dullaert meer gekeken moeten worden naar de ‘direct child benefits’. Dit gebeurt ook bij ontwikkelingshulp. ‘Ik vind het belangrijk dat als er vanuit de overheid ondersteuning wordt geboden, die hulp ook echt naar de kinderen gaat en dat het niet opgaat aan die spreekwoordelijke flatscreen tv.’

Met dit onderzoek wil Kinderombudsman Dullaert dus zichtbaar maken wat voor hulp echt helpt bij kinderen die in armoede leven, of dat geld daar daadwerkelijk terecht komt en of de kinderen daar dan direct van profiteren. ‘En mijn hoop is dat de Rijksoverheid naar aanleiding van de resultaten van dit onderzoek, meer rekening gaat houden met de behoeften van kinderen die in arme gezinnen opgroeien.’

De resultaten van het onderzoek worden in de zomer van 2013 verwacht.