Augeo magazine - Over veilig opgroeien

‘Wat was er gebeurd als er wél was ingegrepen? ’ vroeg Irene Sonnema* (44) zich af in de Commissie-Samsoneditie van Tijdschrift Kindermishandeling. Irene was één van de ruim 900 slachtoffers die zich meldden bij de commissie en werd uitgenodigd haar verhaal te vertellen.

Vanaf jonge leeftijd werd Irene misbruikt, uit huis geplaatst op 5-jarige leeftijd en diezelfde nacht verkracht door een groep oudere jongens. Op haar 9e ging ze weer terug naar haar moeder van wie, zo ontdekte ze later in haar dossier, bekend was dat zij een psychopaat was. Moeder had inmiddels een nieuwe vriend: het misbruik, de mishandeling en verwaarlozing gingen door. Hoe is het Irene vergaan na de commissie-Samson?

‘Ik voel me veilig. Woon net in een nieuw huis; helemaal van mij. Ik betaal het zelf en alleen ik bepaal hier wat ik wel en niet wil. Dit huis is mijn grootste vrijheid, mijn luxe. Sinds een tijdje heb ik ook weer contact met mijn vader. Ik was 3 en ineens was hij weg. In mijn dossier las ik dat mijn vader om een bezoekregeling vroeg, voor ons wilde zorgen. Dat mocht niet. Hij werd uit de ouderlijk macht ontheven. Ik moest met de grootste zorg behandeld worden, werd weggehaald bij mijn moeder en in een tehuis geplaatst. Mijn moeder, een vrouw die 5 jaar lang af en aan werd opgenomen in een psychiatrische inrichting, onder meer tegen de gezinsvoogd dreigde dat ze zelfmoord zou plegen als ik niet onmiddellijk weggehaald werd en later een briefje stuurde met de woorden: ‘zo, heb ik jou even tuk gehad’. Die eerste nacht in het tehuis werd ik meteen misbruikt; door een groep oudere jongens. Ik was een gemakkelijk slachtoffer, want ik sprak niet.’

‘Waarom ze me uiteindelijk wel weer aan moeder meegaven? En aan mijn opa? Van wie bekend was dat hij al drie keer vast gezeten had, omdat hij zijn eigen kinderen misbruikte? Dat staat nota bene in mijn dossier. De voogd wist het. Mijn moeder smeekte zelfs me niet naar opa te laten gaan. Kort voor Kerst mocht hij me meenemen uit het tehuis. Ik was 6. Je hoeft geen Einstein te zijn om te weten wat er dan gebeurt.’

'Mijn vader hoort nu mijn verhaal. Hij is zich kapot geschrokken. Ik heb nooit het voorrecht gehad hem te leren kennen. Ook dat is van me afgenomen. Mijn hele leven heb ik gedacht, dat hij me in de steek gelaten had. Alleen hij kan nooit meer mijn vader worden, daarvoor is er een te groot gat.’

Excuses

‘Tijdens de persconferentie van de commisise-Samson bood Ans van der Maat, (red. bestuurslid Jeugdzorg Nederland) namens jeugdzorg excuses aan. In een zaal vol pers, politiek en andere genodigden. Wij, de slachtoffers, zaten op loopafstand in een ander gebouw en keken mee via een tv. Als jeugdzorg écht een gebaar had willen maken, was Van der Maat na afloop met Rieke Samson meegekomen. Vijftig meter lopen. Dan had Jeugdzorg ten overstaan van ons excuses kunnen aanbieden. Dat is niet gedaan. Hoe serieus moet ik die excuses dan nemen? Als ouders hun kind niet beschermen, heb je als overheid een taak. Verzaak je daarin? Dan moet je je de ogen uit je kop schamen.’

‘Er werd die dag veel gesproken over kinderen die thuis al misbruikt waren en in het tehuis 'seksueel wervend gedrag' vertoonden. Een afschuwelijke term. Het is niet zo bedoeld, maar het klinkt alsof wij het zelf uitgelokt hebben. Sommige slachtoffers hadden 30 of 40 jaar niet gesproken over wat hen overkomen is. Dan zit je daar in een kamer vol vreemden en hoor je dit soort termen. Mijn bloed kolkte. Ik heb de microfoon gegrepen en gezegd wat ik vond. Een staande ovatie volgde; die term was iedereen opgevallen.’

Van het kastje naar de muur gestuurd

‘De commissie-Samson, het opvragen van mijn dossier en de nasleep; het heeft me acht maanden van mijn leven gekost. Er is nu slechte communicatie naar slachtoffers toe vind ik. Ik wist niet dat Rouvoets Kwaliteitskader gepresenteerd zou worden. Het komt in het nieuws en je wordt er dan toch weer mee geconfronteerd. De belangenorganisaties hebben het mogelijk wel gehoord, maar die kunnen ons ook niet allemaal bereiken.’

‘Dan de dossiers. Ik ben achter mijn dossier aangegaan, een medewerker van de commissie-Samson adviseerde me dat te doen; bepaalde dingen uit mijn verleden kon ik me niet goed meer herinneren. Soms heb je dingen die later boven komen. Zo ben ik fobisch voor muizen; een meisje van 3 word ik dan. Pas later vertelde me tante me dat mijn moeder me had achtergelaten, opgesloten in een kamer. Het ongedierte kroop over me heen.’

‘Ik belde als eerste met Jeugdzorg Groningen: ‘het dossier is er niet' zeiden ze. Ik moest maar met mijn oude voogd gaan praten, die hadden me immers uit huis geplaatst. Onzin, ze plaatste me niet op persoonlijke titel uit huis, maar namens jeugdzorg. Ik had het gevoel dat ik van het kastje naar de muur gestuurd werd; ze hebben me een half jaar aan het lijntje gehouden. Via de Raad voor de Kinderbescherming kwam ik er uiteindelijk achter dat ik mijn dossier kon inzien bij het arrondissement van de rechtbank waar de onder toezichtstelling is uitgesproken. Het is te zot voor woorden dat nergens vermeld wordt hoe je je eigen dossier kunt vinden. Sommige slachtoffers hebben ook nog eens in verschillende tehuizen gezeten. En dat dossier, dat is jouw bewijs. Het ministerie van Veiligheid en Justitie zegt dat je het nodig hebt voor bewijsvoering, voor aannemelijkheid. Maar niet alle dossiers zouden er nog zijn, uit het rapport van de commissie-Samson blijkt dat de medewerkers maar 2% van het misbruik hebben gesignaleerd en als daders mee schreven aan dossiers: zo betrouwbaar kan het voor de bewijsvoering toch niet zijn? Ik het geluk dat ik goed opgeleid ben, een journalistieke achtergrond heb en weet hoe ik moet doorvragen. Veel slachtoffers weten niet wat de volgende stap kan zijn. En het gaat niet om geld. Toen ik mijn dossier las, vielen puzzelstukjes op hun plek; het helpt bij het verwerken. Die zwarte gaten, je weet wel dat het gebeurd is, maar kunt het niet meer herinneren. En nu, een jaar later, biedt jeugdzorg aan te bemiddelen om een gesprek te laten plaatsvinden, nadat ik dit zelf na 6 maanden bellen, mailen, schrijven uiteindelijk voor elkaar had gekregen. Tja. Terwijl je zo hebt moeten touwtrekken om informatie. Pas toen ik aangaf er een journalist bij te halen of de Nationale Ombudsman in te schakelen kreeg ik een reactie.

Herinneren aan verantwoordelijkheid

‘Eind vorig jaar stuurden de staatssecretarissen Van Rijn en Teeven een brief naar de Tweede Kamer over de aanbevelingen van de commissie-Samson. Er stond niets in over mensen met een verstandelijke en geestelijke beperking. Dit gaat niet gebeuren dacht ik! Je zult maar ernstig gehandicapt zijn, misbruikt worden en niets kunnen zeggen. Je wordt in de steek gelaten omdat je het niet kunt vertellen. Alle Kamerleden die zich met de commissie bezighouden, heb ik een mail gestuurd. Van sommigen kreeg ik snel een reactie: 'We hebben er niet aan gedacht', zeiden ze. Maar deze groep mag je niet vergeten! Het is mooi dat ik er voor opkom, maar ik ben toch niet de enige slimmerik in Nederland? Ik denk dat een aantal organisaties mij heel vervelend vinden, maar ik herinner ze alleen aan hun verantwoordelijkheid.’

‘Tijdens de laatste bijeenkomst van de commissie-Samson, eind november vorig jaar, werd ons gezegd dat de Taskforce kindermishandeling en seksueel misbruik, met burgemeester Van der Laan als voorzitter, het stokje van de commissie zou overnemen. Ik hoorde maar niets, dus heb ik Van der Laan een brief gestuurd. 'Leuk hoor zo'n inhuldiging, maar ik wacht nog op een bericht van u. U zou ons toch helpen?' Er werd gezegd dat ik het verkeerd begrepen had, maar het is écht zo gezegd. Alleen had de Taskforce een andere opdracht van de ministeries gekregen. Uiteindelijk heb ik contact gehad met de projectleider. Maar jee, ik ben ook slachtoffer. Ik moet ook maar het hele proces bevatten. Het is toch raar dat ik achter iedereen aan moet?’

‘Het goede aan het spreken met de commissie-Samson was dat ik gehoord werd. ‘Je bent één van de ergste gevallen waar wij weet van hebben' zeiden ze. En: 'je hebt zelf wat van je leven gemaakt.' Dat een onafhankelijke instantie dat zei, was belangrijk voor me; een bevrijding. Twee van mijn psychologen zeiden dat ook, ik kreeg zoveel respect. Het is belangrijk dat normale, gezonde mensen zo naar je kijken en zeggen dat je niet gek bent. Mijn hele familie deed alsof ik gek was en dat ga je geloven. Ik hoorde nergens bij, niet bij mijn familie en niet op school. Ik was 10 en hoorde dat de juf me een hoertje noemde. Mijn moeder had me in een minirok, zonder onderbroek, naar school gestuurd. Je wordt heel zelfstandig om te overleven. Als ik bijbelles had, leerde ik hoe anderen met elkaar met omgaan: normen en waarden. Bij vriendjes en vriendinnetjes zag ik dat het thuis anders ging. Bij ons klopt iets niet, dat wist ik. Maar ook ik, net als zoveel slachtoffers, ben opgegroeid met een enorm schuldgevoel. Het liefst had ik gehad dat mijn moeder het ook begreep; dat het ophield.’

Ze wisten het

‘Met mijn voogd van vroeger heb ik inmiddels een gesprek gehad. Ze vertelde me over een discussie die ze had met mijn moeder. ‘Irene is zo blij met haar nieuwe stiefvader, dat ze met hem wil neuken’, had mijn moeder gezegd. Ik was toen 4 jaar. Als ze bij jeugdzorg ook maar iets gecheckt hadden, hadden ze kunnen weten dat er over hem al signalen waren gegeven. Met zijn eerste vrouw had hij een pleegdochter, aar waren al vermoedens van misbruik. Ondertussen kreeg mijn moeder ons terug omdat ze met hem een relatie had; hij was immers zo stabiel...’

‘Mensen die in hun beroep mogen oordelen over anderen, hebben misschien wel een blinde vlek voor 'ons soort mensen'. Die doen dat niet, wordt dan misschien gedacht. Bij seksueel misbruik wordt vaak gedacht aan sociaal zwakkere milieus of streng gelovige gezinnen. Maar het komt overal voor. Kijk maar naar mijn familie: goed opgeleid, goede banen; mijn stiefvader had zelfs de pedagogische academie gedaan.’

‘Mijn voogd zegt dat ze het niet wist, ondanks dat gesprek met mijn moeder. Als kind heb ik goede herinneringen aan haar. Net als aan mijn tante. De vrouw die ik mijn hele leven ‘moeder' noemde. Tijdens het avondeten, ik was inmiddels een tiener, haalde mijn stiefvader eens mijn borsten uit mijn blouse en begon er mee te spelen. Misbruik gebeurde bij ons niet in het verborgene. Mijn tante en oma zaten er bij. ‘Iemand nog een karbonaadje?', vroeg mijn oma. En net als mijn voogd, zei ook mijn tante zei dat ze van niets wist. Het is moeilijk als alle mensen die je vertrouwt, niet betrouwbaar blijken te zijn. Hoe moeilijk is het als iemand waar je van houdt, niets doet. Wat moet ik daarmee? De enige die betrouwbaar was, was ikzelf. Ik kon me alleen op mezelf verlaten.’

Maatwerk voor alle slachtoffers

‘Ik studeer nu weer: een dag in de week reis in naar de andere kant van het land. Regel zelf mijn stages. Betaal alles zelf en moet mijn oude studielening nog afbetalen, leef van de voedselbank en zit in de WAO. Heb al een jaar geen geld om naar mijn psycholoog te gaan. Wist je dat je niet afgekeurd voor werk kunt worden omdat je seksueel misbruikt bent? Bij mij is het uiteindelijk geregeld, maar vraag me niet hoe. Seksueel misbruik is ook geen reden om langdurig een behandeling te krijgen. Ja, je kunt nog een keer opgenomen worden. Maar wie dit heeft meegemaakt in een overheidsinstelling, laat zich niet nog een keer opnemen. We zouden hulpverlening krijgen, werd onder andere door de commissie-Samson en staatssecretaris Teeven gezegd. Niets meer over gehoord. Mag ik de rekening van mijn psycholoog opsturen? Als je als slachtoffer op eigen benen wilt staan, is er niets. Alle slachtoffers, al wil je naar een sjamaan, moeten de behandeling kunnen krijgen die zij willen. Het moet maatwerk zijn, ook de compensatieregeling.’

‘Na het rapport van Deetman, over misbruik in de katholieke kerk, was er zoveel publieke verontwaardiging. Zelfs de Paus moest excuses aanbieden, terwijl hij geen kinderen misbruikt had. De kerk heeft geen macht meer in Nederland; dat is makkelijk bashen. En bij ons? Ik wil excuses van Rutte, desnoods van Willem-Alexander: zij staan aan het hoofd van dit land. Ieder jaar nodigen Willem-Alexander en Maxima succesvolle mensen uit: 'uitblinkers'. Mensen die gesponsord worden en hopelijk een goede jeugd gehad hebben. Maar al die mensen dan, die jaar in jaar uit de gevolgen van het misbruik hebben moeten dragen? Mensen die het weer aandurven een relatie aan te gaan en kinderen opvoeden? Zijn dat niet de échte uitblinkers?’

Mensen zouden meer verantwoordelijkheid moeten nemen

‘Ik denk ik dat ik het verdomd goed gedaan heb. Ik sta 44 jaar op eigen benen en red het. Zonder hulp van jeugdzorg. Heb gestudeerd, volg nu weer een opleiding. Alleen die vermoeidheid: het altijd maar moeten vechten tegen met name overheidsinstellingen zoals het UWV, de DUO, Bureau Jeugdzorg, het altijd maar alleen te moeten staan. Ik denk dat ik, doordat wat ik meegemaakt heb, niets meer te verliezen heb. Ik wil dat het voor alle slachtoffers fatsoenlijk afgehandeld wordt en niet alleen voor de mondige slachtoffers. Daar zal ik voor blijven strijden. We moeten eenduidig te horen krijgen hoe het zit met onze dossiers. Je moet niet naar vijf of zes instanties hoeven gaan. Laat een ander alsjeblieft niet óók een half jaar zoeken naar zijn dossier. Dat is toch belachelijk? Wij hebben een beschadiging waar we niet om gevraagd hebben.’

‘Tja, het Kwaliteiskader van Rouvoet. Wat moeten we met dat kader? Ik hoop maar dat het meer is dan alleen zaken voor de bühne regelen. Hoe gaan ze de situatie voor kinderen in tehuizen écht verbeteren? Als kinderen van sommige instellingen niet eens met de commissie-Samson mochten praten? Waar het mij ook om gaat, is dat mensen zich meer verantwoordelijk zouden moeten voelen. Dat je beseft wat je doet door iets na te laten, door niet in te grijpen als je denkt dat het niet goed gaat met een kind. Onze buren moeten wat gehoord hebben, alleen is het dan ineens heel moeilijk je ergens mee te bemoeien, zijn mensen bang dat zo’n dader met een knuppel achter ze aankomt of zo. Terwijl daders vaak juist onthutst zijn als het misbruik uitkomt. Ze hebben zoveel te verliezen; hun gezin, hun baan. Ik heb gewerkt als docent en hoorde veel verhalen van gezinnen, maar de school en huisarts deden niets. Keken het aan. Door signalen niet vroegtijdig op te pikken en niet snel hulp te bieden, laat je zoveel mensen in de steek en geef je een negatief signaal af naar de slachtoffers toe. En daar willen wij als land mee akkoord gaan?’

Dit verhaal is mede totstandgekomen dankzij journalisten Marieke Rijsbergen en Merel van Dorp.