Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Jeugdzorg Nederland benaderde hem ruim voor het verschijnen van het eindrapport van de commissie-Samson. ‘We hebben het niet goed gedaan, we moeten aan de slag en hebben de kritische blik van een onafhankelijke dwarskijker nodig'. Voor André Rouvoet een teken dat de jeugdzorgsector zijn verantwoordelijkheid neemt en écht aan de slag wil, maar zo zegt hij: ‘Dit kwaliteitskader is een eerste stap, daar mag het niet bij blijven.’

‘Of dit kwaliteitskader verwordt tot een papieren tijger? Daar was ik beducht voor. Maar we gaan niet nog meer protocollen schrijven. Daarmee pak je niet de kern van het probleem van seksueel misbruik aan. En je kunt professionaliteit ook dood-protocolleren. Het gaat erom dat er een taboe is om te praten over seksueel misbruik en de seksuele ontwikkeling. Er is een handelingsverlegenheid in het omgaan daarmee. Wij wilden een toevoeging bieden op dat wat er al is en zorgen dat er een cultuurverandering in organisaties tot stand wordt gebracht om dat taboe en die handelingsverlegenheid te doorbreken. Dus zo min mogelijk papier en zoveel mogelijk concrete acties waar je in het dagelijkse handelen gebruik van kunt maken.’

1. Nu komt er veel op de jeugdzorgsector af, zoals de transitie

en de bezuinigingen. Daarbij nog een cultuurverandering;

dat lijkt voor veel organisaties niet meteen een haalbare kaart.

‘Van deskundigen heb ik signalen gekregen dat de deadlines die we stellen te ambitieus zouden zijn. Maar we moeten dit doorvoeren. Ik denk dat de door ons gestelde invoeringsdata realistisch zijn, de sector beaamt dit. En daarnaast: alle bij Jeugdzorg Nederland aangesloten instellingen hebben zich vooraf gecommitteerd aan wat onze commissie vaststelt. De instellingen vonden zelf dat het niet zo kan zijn dat er enkele niet mee doen. Dus dit kader voeren de instellingen uit, zeg maar, op straffe van royement. Dat is voor mij een belangrijk signaal dat de jeugdzorgsector zich er niet met een jantje-van-leiden van af wil maken. ‘We kunnen niet falen’, is mij gezegd.’

‘De commissie bepaalt hoe hoog de lat ligt: daar is geen discussie over. Kijk, dat er nog veel werk aan de winkel is in de jeugdzorg, dat weten we. Dat heeft de commmissie-Samson zeer duidelijk gemaakt. Maar elke instelling wordt afgerekend op de maatregelen uit het kader. Organisaties die niet serieus nemen, die komen zichzelf tegen.’

2. Uw commissie gaat ook toezien op de implementatie van

het kader; Hoe moeten we dat voor ons zien? U zult

instellingen bezoeken, lezen we in het kader, maar komen er

bijvoorbeeld ook sectorbrede voortgangsrapportages?

‘Begin mei wilden we het kader gereed hebben: dat is gelukt. Dat was het eerste deel van onze opdracht, nu gaan we ons bezighouden met de implementatie en de monitoring daarvan. Hoe precies? Daar buigen we ons nu over. Daarbij is belangrijk te beseffen, dat onze commissie is ingesteld voor 3 jaar. Uiteindelijk moet de monitoring overgaan in reguliere toetsing door de inspectie. Het toezicht moet immers komen te liggen bij een organisatie die blijft bestaan. Daar hebben we dan ook nauw contact mee. Alles wat in het kader staat wordt door de inspectie meegenomen. De maatregelen hebben we dan ook zo concreet mogelijk opgeschreven, zodat het toetsbaar is. Zijn er klachten? Alleen het hebben van een klachtenprocedure is onvoldoende: wordt deze procedure ook echt toegepast: daar gaat het om. En de deadlines: ook al zijn ze ambitieus: daar houden we de sector aan. Ze staan er niet voor niets.’

3. ‘Geef kinderen een stem. Ze moeten, daar waar mogelijk,

kunnen meebeslissen”. Dit is een aanbeveling van de

commissie- Samson. Hoe heeft u dit opgepakt bij de

ontwikkeling van het kwaliteitskader?

‘We hebben met jongeren en ook met ouders gepraat. Dan ontmoet je jongeren die vertellen dat er bij hen in de instelling nooit gesproken wordt over seksueel misbruik en de seksuele ontwikkeling. Dat geeft maar weer aan hoe noodzakelijk alle maatregelen zijn. We spraken ook jongeren die veel verschillende hulpverleners zien. Dat is natuurlijk eigenlijk zeer ongewenst als het gaat om de vertrouwensrelatie die nodig is voor het spreken over seksualiteit. Alhoewel soms ook in het belang van het kind gekozen wordt voor een overplaatsing. Voorop staat dat het in elke jeugdzorginstelling waar je als kind komt, veilig moet zijn. We hebben jongeren en ouders gevraagd of we dingen over hoofd zagen. Ook met slachtofferorganisaties hebben we gesproken, hoe pijnlijk het ook voor hen is om verhalen uit het verleden te vertellen: zij hebben zo veel deskundigheid. Daar wil je naar luisteren. Van zowel jongeren, ouders als de slachtofferorganisaties, kregen we goede reacties. Dat sterkte ons in het idee dat we de goede punten te pakken hebben.’

4. De commissie-Samson vroeg de sector ook om normen

op te stellen voor het aantal begeleiders per groep kinderen.

Dit wordt echter niet expliciet uitgewerkt in uw kader.

Waarom niet?

‘De groepsgrootte moet zodanig zijn, dat de instelling kan waarborgen dat begeleiding in de seksuele ontwikkeling en het signaleren van vermoedelijk misbruik voldoende aandacht kan krijgen. Dat staat in onze toelichting op de aanbevelingen. Toen we begonnen zijn er afspraken gemaakt tussen de ministeries en de sector: wie pakt welke aanbevelingen op. Voor de ratio begeleider-kind is het ministerie van Veiligheid en Justitie verantwoordelijk. En daar wordt het nodige in voorbereid. Wij zijn verantwoordelijk voor de aanbevelingen van de commissie-Samson die betrekking hebben op de verantwoordelijkheden van de sector zelf. We hebben daarbij gezocht naar een goede balans tussen wat je voorschrijft aan instellingen en ruimte die je geeft voor de uitvoering. Schrijf je te veel voor, dan kan het instellingen beperken in hun professionaliteit. En daarbij, dit kader is een eerste stap. Er moet meer gebeuren.’

5. Hoe weten we nu of het kwaliteitskader uiteindelijk

werkt? Komt er weer een prevalentieonderzoek onder

jongeren in instellingen, zoals dat ten tijde van de

commissie-Samson is uitgevoerd? Daarin kunnen jongeren

immers laten aangeven of zij zich daadwerkelijk veiliger

voelen en er minder sprake is van seksueel misbruik.

‘Het is zeker prima als men dit van overheidswege wil doen en het zo wil volgen. Wij zijn echter geen commissie die oproept om nog meer onderzoek te doen, het gaat ons om concrete maatregelen en instrumenten. Wat wij vaststellen, dat wordt ingevoerd. We noemen vrij prominent de veiligheidsbarometer. Dat kan een instrument zijn voor instellingen zelf om te meten wat jongeren vinden. Tegelijk constateer ik een lacune, waar het dit soort methoden en hulpmiddelen betreft in de jeugdzorgsector. Er zijn veel methoden en daar zijn ook nog wel kwalitatieve verschillen in aan te brengen: het ontbreekt nog aan standaarden. Ontwikkel standaarden, dat moet opgepakt worden. Het liefst door instellingen gezamenlijk.’

6. Wat ziet u als de volgende stap?

‘Veiligheid is meer dan het voorkomen van seksueel misbruik. Het gaat uiteindelijk om een veel breder onveiligheidprobleem, denk aan pesten, andere vormen van kindermishandeling en bijvoorbeeld een veilige werkomgeving. Daar geeft de commissie-Samson geen direct antwoord op. Wij vinden, dat overal waar er voor kinderen gezorgd wordt, dus niet alleen in de jeugdzorg, maar ook de jeugdgezondheidszorg en gehandicaptenzorg, de veiligheid van jongeren integraal moet worden aangepakt. Zorg voor een breed Kind Veiligheids Systeem. Die boodschappen leggen we met klem bij Jeugdzorg Nederland neer.’

7. Wanneer bent u tevreden?

‘Ik hoop, en verwacht, dat dit kader zo serieus wordt opgepakt dat de cultuurverandering in de jeugdzorg verder wordt ingezet. Waardoor het taboe over seksueel misbruik en de handelingsverlegenheid doorbroken worden. Maar ik ben pas echt tevreden wanneer er een veiligere omgeving voor kinderen is. Als kind kom je vanuit een onveilige situatie, in een instellingssituatie die soms ook niet veilig is. Dat is schrijnend. We kunnen en mogen niet rusten eer daarin verandering is aangebracht. Het hele probleem van seksueel misbruik uitbannen kunnen we niet. Maar als een kind wordt toevertrouwd aan professionals, moeten we alles op alles zetten om te zorgen dat kinderen veilig zijn. En als het gaat om alles doen, wil ik gemeentebestuurders op het hart drukken dat ze bij de transitie van de jeugdzorg, de focus op kwaliteit niet het kind van de rekening laten zijn. Als minister heb ik de transitie jeugdzorg zelf ooit voorgesteld. En ik vind nog steeds dat de jeugdzorg naar de gemeenten moet gaan. Veel energie bij gemeenten zal echter gaan naar hoe de transitie uit te voeren en het opvangen van bezuinigingen. Dan kan het zijn dat kwaliteit, en óók dit Kwaliteitskader, weinig aandacht krijgt. Dat mag niet gebeuren.’