Augeo magazine - Over veilig opgroeien

België werd in augustus 2012 opgeschrikt door de vervroegde vrijlating van Michelle Martin, de ex-vrouw van Dutroux. Volgens Peter Adriaenssens, hoofd van de kliniek en hoofddocent kinderpsychiatrie aan het Universiteitsziekenhuis Leuven en directeur van het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling is de Belgische aanpak amateuristisch en niet op het slachtoffer gericht.

Het is complex om voor daders als Dutroux en Martin een gepaste straf te bepalen. Twee doelen moeten met de straf bereikt worden. In de eerste plaats is er de sanctie. Daar zijn heldere wetten voor. De heftige reacties wijzen er op dat aan het eerste voldaan is. Er zit logica achter de strafmaat van Martin en de mogelijkheden voor vervroegde vrijlating.

Het tweede doel van de straf werd daarentegen ernstig verwaarloosd: de bescherming van de slachtoffers en hun families. En ook de samenleving dient zich opnieuw beschermd te voelen. De brede golf van verontwaardiging wijst er op dat onderschat wordt hoe diep deze zaak vele burgers heeft gekwetst. Zij reageren omdat alleen de juridische kant goed werd afgewerkt.

Falende politie en justitie

De Belgische bevolking voelt zich onvoldoende beschermd en dat is niet vreemd. De zaak-Dutroux was buitensporig gewelddadig. Ontvoering, verkrachting en moord op kinderen overschrijdt alle grenzen van wat we kunnen begrijpen. Het was ook nog eens het proces van een falende politie en justitie. Het publiek was geschokt. Velen voelden zich getraumatiseerd. Het gevoel dat geweld je overal kan overvallen en dat je niet kan rekenen op een juiste aanpak door de overheid sloop binnen, en speelt ons nog steeds parten.

Er werden heel wat inspanningen gedaan door politiek en justitie om het vertrouwen te herstellen, en dat lukt in bepaalde domeinen. Maar de Belgische bevolking is overgevoelig gebleven voor alles dat naar het Dutroux-thema verwijst. Er was collectieve blindheid: weinig mensen konden geloven dat kinderen ontvoerd waren voor misbruik. Die fout willen we niet meer herhalen. Het gevolg is dat er meteen fel wordt gereageerd als er aanwijzingen zijn dat ‘ze’ het weer niet goed aanpakken.

Naïeve kloosterzusters

Wij zijn streng in de selectie van toekomstige pleeggezinnen en de kinderopvang moet aan allerlei voorwaarden voldoen voordat we zeker zijn dat er geen ongewenste volwassenen binnenstappen. Het is dan ook amateuristisch dat we de vervroegde vrijlating en opvang van iemand die medeplichtig is aan het plegen van de ergste criminele feiten aan bereidwillige kloosterzusters overlaten. Laten we eerlijk zijn: de zusters hebben geen kennis over dit soort daders. Hun intentie is goed, maar de overheid had hen moeten beschermen tegen naïviteit.

Het is schokkend dat ons stelsel niet zelf de professionaliteit heeft te zorgen voor de opvang van ex-gevangenen. Dat zou namelijk het echte goede antwoord zijn. Vanaf het begin vraagt een dergelijke zaak om een beleid dat uitgaat van een pakket aan maatregelen. Alleen op die manier vergroot je de kansen op herstel voor slachtoffers en hun familie. Alleen dan wordt rekening gehouden met het herstel van het gevoel in de samenleving dat de bescherming van alle burgers belangrijk gevonden wordt.

Betrek slachtoffers

Slachtoffers moeten veel beter worden betrokken bij dit proces. Hoe pijnlijk moet het voor hen zijn om in de krant te lezen dat volgens rechters en diverse bronnen in de gevangenis Martin echt spijt heeft en inzicht heeft gekregen? Hadden de families van de slachtoffers dit nieuws niet als eerste van Martin zelf moeten horen?

Slachtoffers hebben eerst antwoorden nodig op alle vragen waar ze nog mee zitten, voor je ook maar kan denken aan een begin van vervroegde ‘wat dan ook’. Veel mensen zeggen dat het lijden van de families nooit zal stoppen. Dat het voor de families van de slachtoffers nooit goed zal zijn. Dat klopt niet.

Het is van belang dat de slachtoffers van dichtbij kunnen meemaken of er bij de dader besef van verantwoordelijkheid groeit. Zij moeten antwoord krijgen op hun vragen. Zij moeten aan de dader kunnen vertellen wat het voor hen heeft betekend; door welke hel ze gingen en gaan. Zij moeten met eigen ogen kunnen zien of er een mens tegenover hen groeit, dan wel dat zij tegenover iemand zitten die uit juridische handigheid zegt: ‘ik heb spijt’.

Ongelijkheid rechtzetten

Families kunnen niet tot rust komen en meedenken over wat haalbaar is als er niet met zorg geluisterd wordt naar de vragen die hen nog verteren. Slachtoffers worden deelnemer in het proces, vanuit hun eigen keuze. Een procedure die gevoelig is voor de slachtoffers, houdt rekening met hun mening en houdt hen niet afzijdig.

Justitie moet investeren in gesprekken tussen dader en slachtoffer. Er kan gewerkt worden met advocaten, bemiddelaars of rechtstreeks. Er kan gesproken of geschreven worden. Er moet uitgegaan worden van een lang en langzaam traject dat op het tempo van de slachtoffers dient plaats te vinden. Op die manier wordt ongelijkheid rechtgezet.

Kies voor professionele aanpak

Op deze manier zal er ook minder publieke onrust ontstaan. Als de families zich echt betrokken voelen bij de besluitvorming en het zoeken naar oplossingen, zullen zij dit ook kenbaar maken aan het publiek. Een publiek dat ziet en hoort dat de families het goed vinden, zal de uitkomsten van de procedure steunen.

Vaak wordt gezegd, dat slachtoffers de rechtspraak niet mogen gaan bepalen. Onafhankelijkheid is noodzakelijk. Volgens mij staat het een het ander niet in de weg. Er is al heel wat gedegen onderzoek naar gedaan. Ook de langetermijngevolgen zijn bekend. Helaas blijven de bevindingen van dit internationaal onderzoek naar een goed slachtoffergericht proces in de vakbibliotheken steken.

De Belgische justitie zet vooral in op het onderzoek naar de feiten en alles dat nodig is voor de besluitvorming door de rechter. Voor alles dat na de uitspraak komt, is er maar beperkt budget beschikbaar: de gevangenis, de herstelprocedures, de begeleiding. Laat het tot de geschiedenis behoren, dat kloosters hun goed hart moeten tonen om zwaar veroordeelden op te vangen. Er moet nu gekozen worden voor de professionele aanpak, van begin tot eind.

Dit artikel is een bewerkte vorm van het artikel dat verscheen in het Belgische dagblad De Morgen op 4 augustus 2012