Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Volgens de Tweede Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen zegt een op de tien jongeren vanaf twaalf jaar slachtoffer te zijn van kindermishandeling. Dat is vijf keer zoveel als het aantal meldingen bij Veilig Thuis. GGD, Veilig Thuis en de politie geven hun visie. Plus de reactie van Majone Steketee, directeur van het Verwey-Jonker Instituut.

AUGEO MAGAZINE - HET ONLINE TIJDSCHRIFT OVER VEILIG OPGROEIEN

OVERZICHT

REACTIES

Jet van Domselaar, jeugdarts bij GGD Noord- en Oost-Gelderland:

‘Geef pubers een ouder maatje’

Meest kwetsbare leeftijd?

‘Kinderen onder de vier jaar. Dat wijst onderzoek ook uit. Emotioneel en fysiek zijn deze kinderen afhankelijk. Als een moeder bijvoorbeeld depressief is en haar kind emotioneel verwaarloost, heeft dat grote impact op de ontwikkeling.’

Is er kans dat de GGD leeftijdsgroepen mist?

‘Wij hebben alle leeftijdsgroepen goed in beeld, want wij zien 95 procent van de kinderen tot vier jaar en 90 procent van de vierplussers. Het wisselt per GGD hoe dit wordt ingevuld. Met sommige kinderen is wel weinig contact, bijvoorbeeld als ze thuisonderwijs krijgen of illegale ouders hebben. Helaas heb ik geen meldings- of interventiecijfers van de GGD. We zijn bezig om deze cijfers te verzamelen.’

En pubers?

‘In de puberleeftijd is er twee keer contact: digitaal of face to face. Dat de cijfers uit de Tweede Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen zo hoog zijn, geeft in mijn ogen aan dat er meer aandacht nodig is voor pubers. Zij vormen ook een kwetsbare groep.’

Advies aan andere professionals?

‘Neem altijd je onderbuikgevoel serieus. Sta stil bij wat je ziet en voelt en onderneem bij twijfel altijd actie. Bijvoorbeeld door aan een kind te vragen wat hij vanmorgen vóór school heeft gedaan. Of waar hij straks naartoe gaat. Als een kind zegt dat hij zijn broertjes of zusjes eten moet geven omdat zijn moeder in bed ligt, weet je dat er iets aan de hand is.’

Wat zou u willen?

‘Meer tijd en geld voor huisbezoeken, zodat je achter de voordeur kunt kijken. Pubers zijn moeilijk te bereiken, omdat ze niet graag praten. Je zou ze aan buddy’s uit hun peergroup kunnen koppelen. Kinderen in de brugklas geef je bijvoorbeeld een maatje uit de bovenbouw. Iemand die hun taal spreekt en tegen wie ze open kunnen zijn. Dat moet dan wel goed begeleid worden. Kinderen kunnen natuurlijk niet de rol van hulpverlener op zich nemen.’

‘Marja de Klerk, senior gedragswetenschapper, en Ben van Leeuwen, gedragswetenschapper, bij Veilig Thuis in Utrecht:

‘Probleemgedrag kan op mishandeling wijzen’

Meest kwetsbare leeftijd?

Ben van Leeuwen: ‘De eerste vier jaar zijn cruciaal voor een gezonde ontwikkeling van het kind.’

Marja de Klerk: ‘De groep zestien- tot achttienjarigen is onderbelicht. Hulpverleners signaleren probleemgedrag van pubers, maar meestal niet of daar kindermishandeling als oorzaak onder zit. Dat kan verklaren dat het aantal meldingen bij Veilig Thuis vijf keer zo laag is als de cijfers die uit de NPM-zelfrapportage komen. Ik vind dat we alerter moeten zijn. Zelfmoordpogingen of crimineel gedrag kunnen bijvoorbeeld ook een signaal zijn van kindermishandeling.’

Is er kans dat Veilig Thuis leeftijdsgroepen mist?

De Klerk: ‘Elke leeftijdscategorie brengt risico’s met zich mee. Wel is het goed om de groep van nul tot en met vier nóg beter in beeld te krijgen.’

En pubers?

De Klerk: ‘Het is belangrijk om een relatie met jongeren op te bouwen, wat niet altijd gemakkelijk is. Kijk naar de belangen van de jongeren en naar wat zij willen, maar besef ook dat ze nog jong zijn. Volwassenen zijn nog steeds verantwoordelijk voor ze.’

Van Leeuwen: ‘Als je met jongeren in contact komt, kun je onderzoeken of er sprake is van suïcidale gedachten of seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het is belangrijk dat ze serieus worden genomen en inspraak in de hulpverlening hebben. Ook het contact met ouders is waardevol, omdat dat inzicht geeft in hoe zij hun kinderen hebben opgevoed, hoe zij hen hebben beloond en gecorrigeerd en of zij bijvoorbeeld seksuele voorlichting hebben gegeven.’

Advies aan andere professionals?

De Klerk: ‘Maak zorgen bespreekbaar, onderneem actie, houd je aan de meldcode en praat met andere betrokken instanties, zodat er geen enkele groep meer tussen wal en schip valt.’

Wat zou u willen?

Van Leeuwen: ‘Dat Veilig Thuis niet alleen bij stap twee van de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (Overleggen met een collega en eventueel raadplegen van Veilig Thuis of een deskundige, red.) wordt geraadpleegd door professionals, maar dat er vaker overleg is. Het zou goed zijn als de verschillende instanties geregeld met elkaar overleggen over de signalen, risicofactoren en welke actie moet worden ondernomen. Om de pubers beter in beeld te krijgen, zou meer overleg tussen eerstelijnsorganisaties zoals scholen en Veilig Thuis - bij voorkeur in vroeg stadium - uitkomst kunnen bieden.’

Jacqueline Wientjes, orthopedagoog en recherchepsycholoog bij de Nationale Politie:

‘Meer huisbezoeken door hulpverleners’

Meest kwetsbare leeftijd?

‘Hoe jonger, hoe groter het risico. Dat geldt ook voor ouders. Tienermoeders zijn opvoedkundig vaak minder sterk, waardoor hun kinderen meer risico lopen. Hoog risico zit ook bij kinderen die een groot appèl doen op de draagkracht van de ouders: huilbaby’s, kinderen met ADHD, autisme of antisociale gedragsstoornissen. Stiefkinderen en adoptiekinderen zijn eveneens een kwetsbare groep.’

Is er kans dat de politie leeftijdsgroepen mist?

‘Ik denk het niet. De jeugdgezondheidszorg volgt kinderen tenslotte tot volwassen leeftijd. Wel moeten we alert zijn op kinderen die een zwervend bestaan leiden. Zij worden soms commercieel uitgebuit, moeten bijvoorbeeld zakkenrollen. Dat is een zorgelijke ontwikkeling waarnaar de politie inmiddels onderzoek doet.’

En pubers?

‘De hoge cijfers uit de Tweede Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen vind ik niet opvallend. Zelfrapportages laten altijd een hoge score zien. Doordat pubers vaak les hebben op verschillende locaties, met elk uur een andere docent, is er wel minder zicht op hen dan op basisschoolleerlingen. Pubers zijn kwetsbaar vanwege hun onzekerheid en worsteling een eigen identiteit op te bouwen. Ze zijn beïnvloedbaar en daardoor aantrekkelijk voor mensen met slechte bedoelingen. Dat ze als leeftijdsgroep minder zichtbaar zijn als slachtoffers van kindermishandeling, durf ik niet te concluderen.’

Advies aan andere professionals?

‘Overleg met de politie in geval van acute onveiligheid. Hulpverleners denken vaak dat er meteen een team uitrukt om ouders uit huis te sleuren en vast te zetten, maar dat is onterecht. Bij de politie werken professionals die je om advies kunt vragen. Bij een vermoeden van kindermishandeling of een hulpvraag is overleg met Veilig Thuis de juiste weg. Neem elkaar in vertrouwen.’

Wat zou u willen?

‘Ik ben een groot voorstander van meer huisbezoeken door hulpverleners. Niet alleen in gezinnen met kleine kinderen, maar ook in gezinnen met pubers. Bijvoorbeeld op moeilijke momenten aan het eind van de dag, als ouders gestrest zijn. Voor pubers wens ik ook dat scholen scherper zijn. In het voortgezet onderwijs zien jongeren elk uur een andere docent. Hierdoor bestaat het gevaar dat niemand een jongere nog goed in beeld heeft. Ik zou willen dat ook op de middelbare school goed de vinger aan de pols wordt gehouden zodat afwijkend gedrag van pubers zichtbaar wordt. Wat hierbij zou helpen, is dat er meer samenwerking komt tussen politie en andere hulpverleningsinstanties. Als er bijvoorbeeld ergens een melding wordt gedaan van huiselijk geweld of kindermishandeling, moeten wat mij betreft alle betrokken instanties dat weten. Zéker de school. In verband met de privacy is dat nu niet toegestaan. Ik zou graag zien dat we een manier vinden om deze informatie met elkaar te delen.’

Majone Steketee, directeur Verwey-Jonker Instituut:

‘Pubers houden de vuile was binnen’

Majone Steketee is directeur van het Verwey-Jonker Instituut. Zij doet en begeleidt onderzoek naar opvoeding, onderwijs en de ontwikkeling van kinderen. Met name kinderen in kwetsbare posities hebben haar aandacht. ‘Kinderen onder de vier jaar worden vaak als meest kwetsbaar beschouwd’, zegt zij. ‘Het klopt dat de gevolgen van door elkaar worden geschud voor een baby groter zijn dan voor een kind van tien. Maar dat betekent niet dat jonge kinderen door hun fysieke kwetsbaarheid het meeste risico lopen. Elk kind, van elke leeftijd, loopt gevaar.

Pubers zijn een vergeten groep. Er is een piek is in het aantal meldingen over nuljarigen, terwijl met name in de tienertijd het aantal meldingen terugloopt. Het is onbekend of dat te maken heeft met minder signalering van kindermishandeling op die leeftijd of met een minder grote meldingsbereidheid. Uit zelfrapportage onder jongeren blijkt in elk geval dat het probleem van kindermishandeling zeker ook onder tieners speelt. De cijfers uit de Tweede Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen zijn hoog: 10 procent van de jongeren zegt volgens deze zelfrapportage mishandeld te worden; volgens Veilig Thuis gaat het om 2 procent. Het percentage van 10 procent is in zelfrapportages al jarenlang hetzelfde en vergelijkbaar met omringende landen, waardoor ik het betrouwbaar acht. Daarnaast bleek recent uit een nog niet gepubliceerde zelfrapportage van het Verwey-Jonker Instituut onder scholieren in de eerste drie klassen van het voortgezet onderwijs dat 8 procent te maken had met een ernstige vorm van huiselijk geweld. Dat is één op de twaalf jongeren.’

Schaamte

‘Dat de cijfers van de zelfrapportage onder pubers en ons scholierenonderzoek zo sterk afwijken van het aantal meldingen bij Veilig Thuis, komt doordat in deze groep huiselijk geweld niet iets is waar je over praat. Melden is al helemaal uit den boze. Jongeren willen de vuile was zoveel mogelijk binnen houden. De veronderstelling van veel hulpverleners en omstanders dat deze kinderen zelf wel aan de bel trekken, klopt dus niet. Zo gemakkelijk is het namelijk niet om te vertellen dat je thuis wordt geslagen. Er komt ook veel schaamte bij kijken. Wij hoorden van de jongeren die we interviewden dat school de enige plek is waar zij zich “normaal” voelen. Dat willen zij zo houden door niet te vertellen wat er thuis speelt.

Hulpverleningsinstanties zouden meer moeten samenwerken en informatie delen. Toch wil ik hen er niet de schuld van geven dat mishandeling van pubers minder in beeld is. Elke burger moet zijn verantwoordelijkheid nemen. Of je nu de buurvrouw of docent bent of bij jeugdzorg werkt, wees alert en vraag een jongere expliciet of hij mishandeld wordt. Als je dit niet doet, of er omheen draait, bevestig je dat het een taboe is.’

Preventie

‘Het is belangrijk om actie te ondernemen om een kind nú uit een moeilijke situatie te halen, ook met het oog op de toekomst. Veertig procent van de mensen die als kind zijn mishandeld, gebruiken later zelf huiselijk geweld. Daarom vind ik dat je niet alleen aandacht moet besteden aan de oorzaak, maar ook aan preventie. Voor onze studie Preventie van intergenerationeel geweld Nederland en EU hebben we onderzocht welke preventiepraktijken er in Nederland en Europa zijn. Daar zat veel goeds bij. Onderwijsprojecten in Zweden en Griekenland bijvoorbeeld, die erop gericht zijn om taboes rondom geweld te doorbreken en gedragsveranderingen te realiseren. Met als doel om gezonde relaties tussen jongeren te bevorderen en een positieve boodschap uit te zenden: dat voor geweld, controle en dwang in relaties geen enkele rechtvaardiging bestaat.’

AUTEUR:DEBORAH LIGTENBERG

Volgens de Tweede Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen zegt een op de tien jongeren vanaf twaalf jaar slachtoffer te zijn van kindermishandeling. Dat is vijf keer zoveel als het aantal meldingen bij Veilig Thuis. GGD, Veilig Thuis en de politie geven hun visie. Plus de reactie van Majone Steketee, directeur van het Verwey-Jonker Instituut.

Pubers verborgen slachtoffers van mishandeling