Het perspectief van de pleger

Theater als leerschool voor professionals

Steeds weer nieuwe lagen

Overlevingsstrategie

‘Ons geheim’

Meerdere personen uit de zaal vinden het goed dat er ook aandacht was voor het perspectief van de pleger. Een hulpverlener uit de zaal vertelt over een casus waarbij ze walging voelde toen het meisje over de pleger vertelde. ‘Terwijl zij ook positieve gevoelens voor de pleger had.’
‘Daar hebben we wel discussies over gehad,’ zegt een van de spelers.
‘Is iemand met slecht gedrag ook een slecht persoon?,’ vraagt de regisseur van de voorstelling, die ook in de zaal zit. ‘Jonge Klei gaat het experiment aan om komende lente te spelen voor mensen in een tbs-kliniek. Het draagt hopelijk bij aan hun proces.’
De relatie tussen pleger en slachtoffer is complex, zegt een ander. ‘Je kunt als slachtoffer ook affectie voelen. Dat maakt het moeilijk. Helemaal als je daarop veroordeeld wordt.’
Veel plegers zijn zelf ook misbruikt, reageert iemand, ze zijn slachtoffer én dader. ‘Hoewel dat natuurlijk niet wegneemt dat je verantwoordelijkheid blijft bestaan.’

‘Goed om dit onderwerp op de bühne te brengen,’ zegt een ander. ‘Ik had tranen in mijn ogen toen de kleine Eefje werd omarmd door de volwassen Evie. De eenzaamheid die ze voelde, deed me pijn. Geen enkel kind mag zoiets meemaken.’

Herzberg: ‘Soms komt openheid pas na dertig jaar. Laat als hulpverlener weten dat je er voor iemand bent. Dat kun je doen door een kind te laten weten dat je het ziet en dat je openstaat voor gesprek, maar dat het niet hoeft te praten.’

Na de voorstelling neemt Edwin Herzberg van Stichting Praat het woord. ‘Ik heb de voorstelling nu vijftien keer gezien, hij raakt me altijd weer. Elke keer ontdek ik nieuwe lagen. Ik ben benieuwd wat bij jullie het meest binnenkwam.’

‘De reactie van de omgeving is zo pijnlijk,’ zegt iemand in de zaal. ‘Je ziet het trauma bij de hoofdpersoon groeien, terwijl je uitspreken een moment van heling zou moeten zijn. Dat merk ik ook in de praktijk: iedereen vindt dat hij meteen een mening over zoiets moet hebben.’

De spelers vragen zich af wat het verhaal van de pleger is. Is de pleger een monster? Denkt hij dat-ie verliefd is? Kan hij evengoed een aardig persoon zijn? Of is het een complicatie van zijn eigen onmacht? Is hij vroeger zelf misbruikt?
Pas als de 13-jarige Eefje gaat menstrueren, wint de angst voor zwangerschap het van haar geheim met oom Roel. Ze vertelt alles aan haar ouders.
Eefjes verhaal komt bij haar omgeving binnen als een bom. ‘Iedereen fluistert, de een aan de ander, de ander aan de een, fluistert, oordeelt over mij, over ons.’
De gevolgen van seksueel misbruik zijn groot. Hoe leef je verder?

Op 10-jarige leeftijd is Eefje soms heel vrolijk, maar vaak ook eenzaam en stil.
‘Je mag me alles vertellen,’ dringt haar juf op school aan.
‘Ik heb buikpijn,’ zegt Eefje.
De juf hoort de boodschap niet. Meer durft Eefje niet te zeggen. Ze hoort oom Roels stem: ‘Als je het zegt, doe je mama pijn. Als je het zegt, ga ik naar de gevangenis. Als je het zegt, zal niemand je geloven.’

Als Eefje groter wordt, bedenkt ze een overlevingsstrategie voor tijdens het misbruik: ‘Ik voel niet meer. Als ik meedoe, is het snel voorbij. Ik schreeuw zonder woorden.’

Maar Evie (30) wil het liefst niets meer te maken hebben met dat kind dat meewerkte.

De 6-jarige Eefje krijgt op haar verjaardag een cadeau van haar oom Roel. ’s Avonds brengt hij Eefje naar bed. Hij leest haar voor en doet zijn hand onder haar pyjama. Hij leert haar het ‘groeiende bobbelspel’. ‘Het is ons geheim,’ zegt oom.

Evie van 30 gaat ondertussen feestend door het leven zonder grenzen met mannen aan te kunnen geven. ‘Er is niks aan de hand,’ zegt ze, ze heeft haar leven onder controle. Maar is dat waar? Diep vanbinnen voelt Evie zich leeg. Ze doet zichzelf pijn om te kunnen voelen. Ze fantaseert over doodgaan, maar eigenlijk wil ze dat het leven even stopt. ‘Er is een gevoel, daar heb ik geen woorden voor. Ik heb een oneindig verdriet waar ik geen grip op heb.’ Met de therapieën die ze volgt, is ze helemaal klaar.

Eef van 60 vertelt Evi dat iets wegstoppen niet werkt. ‘Je moet je jeugd verwerken. Jij bent ook Eefje. Zij maakte mee wat jij hebt verdrongen.’

De theaterzaal van de bibliotheek in Utrecht zit deze middag helemaal vol. Veel medewerkers van de GGD en Veilig Thuis uit de regio komen kijken naar Waar geen woorden voor zijn. Met deze theatervoorstelling hopen Stichting Praat en theatergroep Jonge Klei een bijdrage te leveren aan het doorbreken van het zwijgen over een taboeonderwerp: seksueel misbruik. Het verhaal is samengesteld uit verschillende ervaringsverhalen en vervolgens bewerkt tot een voorstelling. De zoektocht van de makers - hoe verhoud je je tot dit onderwerp, hoe ga je om met je eigen ongemak, hoe benoem je wat onzegbaar is - is er ook een belangrijk onderdeel van.

‘We gaan het over een moeilijk onderwerp hebben,’ leiden de twee actrices de voorstelling in. ‘1 op de 5 kinderen is slachtoffer van seksueel misbruik. 85 procent van het misbruik gebeurt door een bekende. Plegers van zijn zelden de enge man in de bosjes. Slachtoffers laten vaak geen signalen zien. Hoe geef je woorden aan zo’n ervaring?’

En dat is precies wat de spelers in de voorstelling onderzoeken. Ze bekijken het misbruik vanuit het perspectief van Eefje op verschillende leeftijden als kind, vanuit Eefje als 30’er – inmiddels ‘Evie’ - en vanuit Eefje op 60-jarige leeftijd, nu ‘Eef’. Zij staat dan op het punt eindelijk aangifte te doen.

De voorstelling Waar geen woorden voor zijn grijpt je naar de keel. Maar tegelijkertijd geeft ze inzichten in de effecten van seksueel misbruik die je nooit zult vergeten. Augeo Magazine  was bij de voorstelling en het nagesprek. ‘Je ziet het trauma bij de hoofdpersoon groeien.’