7. Maak jezelf overbodig

6. Er is geen vooropgestelde uitkomst

5. Heb oog voor privileges

4. Breng de buitenwereld binnen

3. Loop een stukje mee

2. Werk écht samen met ouders

1. Gooi contextloze en generieke tips overboord

‘De Zweedse Netflix-serie Bonus Familien laat de complexiteit zien van samengestelde gezinnen, ouderschap en co-ouderschap en het continue uitzoeken hoe de gezinsleden zich tot elkaar verhouden. Een soms pijnlijke, trieste en ook grappige serie.’

‘Zoals gezinstherapeut Alice van der Pas en mijn collega Willem Beckers al zeiden: it takes a village to support the parents to raise a child. Daarom vraag ik altijd ook andere professionals erbij. Ouders stimuleer ik om na te denken over wie zij kunnen inschakelen voor steun, zoals vrienden, betrokkenen of collega’s. Ze moeten nooit van mij afhankelijk zijn. Geef ze het gevoel dat zij lid zijn van de grote ouderschapsclub. Je wilt niet dat ze zich terugtrekken omdat ze denken te falen, terwijl er juist een omgekeerde beweging nodig is.

Ouders zijn steeds meer afhankelijk geworden van experts. Terwijl het gigantisch waardevol kan zijn als je tijdens de lunch bij een goede collega een potje mag huilen na een slechte nacht, een buurvrouw die soep komt brengen of die een paar uur oppast zodat jij een tukje kunt doen. Laten we ervoor zorgen dat we niet verder doorschieten in onze over-geïndividualiseerde blik en uit onze opgesloten bubbel komen.’

'Ouders die niet lijken mee te werken, nodigen me uit na te denken over de vraag waar het misverstand zit. Stel, je hebt besproken dat ze gaan proberen hun huilende baby niet onmiddellijk uit de wieg te halen maar even laten huilen om te kijken of het kind zichzelf kan troosten. Een paar weken later blijken ze dat niet gedaan te hebben. Hun houding is: dit wordt niks en als je niet met iets beters komt, zijn we weg. In plaats van de aanpak nogmaals uit te leggen, kun je beter vragen: wat heb ik over het hoofd gezien? Heb ik iets onvoldoende begrepen dat voor jullie belangrijk is? Je zoekt samen tot je iets bedenkt dat mogelijk beter aansluit. Het proces is belangrijker dan het resultaat, en er is geen vooropgestelde uitkomst. Dat een huilbaby blijft huilen, zal ik met de zoveelste opvoedingstip meestal niet oplossen. Wat ik wél kan doen in een grondig gezamenlijk onderzoek is vragen: hoe ga je dit volhouden? Hoe vind je een steunteam?’

Kom niet te snel met adviezen die in jóúw wereld werken. Dan luistert de ouder aan je tafel niet meer naar je. Als geprivilegieerde, witte middenklasse-moeder met een gezond kind heb ik zelf gemakkelijk praten met mijn ervaringen. Wat ik wel kan zeggen, is dat ik zelf óók geen perfecte ouder ben geweest. Daarmee laat ik zien iets te herkennen van de complexiteit en ambivalentie van het ouderschap. Ook andere ouders proberen hun weg te vinden in een spanningsveld waarin geen perfectie is. Een belangrijk doel is dat ouders het gevoel krijgen dat zij het verschil kunnen maken. Dat ze weer in het vizier krijgen dat ze hun kind deugd doen, en andersom.’

‘Onderschat niet de invloed van omgevingsfactoren zoals sociale klasse, de financiële mogelijkheden en de steunnetwerken. Toen ik zwanger was, waren speelmatten met spiegeltjes in zwang, die goed zouden zijn voor de ontwikkeling. De dure zou goed zijn voor 38 sensomotorische functies, de goedkopere voor slechts 15. Ouders die de dure niet kunnen betalen, voelen zich dan al meteen tekortschieten. Zo voelen ook ouders die bij mij aankloppen zich tekortschieten.

Neem jonge ouders uit andere culturen die hier bij ons hun kind moeten grootbrengen. Als de opvoeding moeilijk loopt, is dat niet per se omdat ze eerder allerlei trauma’s hebben. Misschien speelt mee dat ze in een buurt terecht zijn gekomen waar ze zich niet veilig voelen, dat ze geen informele steun hebben of dat onze visie op opvoeden niet past bij de hunne.

Een ouderbegeleidster bij ons in opleiding ging op bezoek bij een moeder en baby in het asielzoekerscentrum. De begeleidster praatte een brabbeltaaltje tegen de baby. De moeder keek steeds vreemder tot ze zei: stop daarmee, hij kan je nog lang niet verstaan. Dat is een gigantisch cultuurverschil. Ga het gesprek aan over wat het betekent als je in dit land je kind opvoedt: hoe gaan we dat hier samen doen? Hoe moet dit met die twee werelden? Je gaat samen kijken: is dat een verschil dat last veroorzaakt?’

‘Ouders die zelf een problematische jeugd hebben gehad, hebben vaak krachtige voornemens om het anders te doen. Ze gunnen hun kinderen wat ze zelf te kort zijn gekomen, maar ontdekken dat ze geen honderd procent veiligheid kunnen creëren, noch dat ze in hun eentje bepalen hoe de ontwikkeling van hun kind zal lopen. Ik vraag hen: wat wil je wel en niet uit je jeugd meegeven, welke waarden koester je en wat hoop je voor je kinderen?

Maar ik moet ook altijd de buitenwereld binnenbrengen. Dat ik met ouders meeloop, wil niet zeggen dat ik alles oké vind. Er kunnen allerlei obstakels zijn, zoals spoken uit het verleden, die de opvoeding belemmeren. Breng die in kaart. Zeg: laten we samen een deur opendoen en kijken. En dan niet één deur, maar vele, want we moeten waken voor té simpele verklaringen voor moeilijkheden die zich voordoen.

Neem bijvoorbeeld de omgang met huilbaby’s. Het is verbazingwekkend dat iedereen ervan uitgaat dat ouders instinctief weten wat de behoeften van een huilbaby zijn. Mijn boodschap is dan: opvoeden is sukkelen. Je bent van moment tot moment aan het uitzoeken: wat werkt bij dit kind en in deze specifieke situatie? Ook als hulpverlener of therapeut weet ik niet precies wat er nodig is. Ik heb een hoop kennis, maar veel daarvan is gebaseerd op gemiddelde ouders, kinderen en situaties. Die zet ik daarom terughoudend in.

We moeten anders kijken naar belemmeringen die jonge ouders tegenkomen. Vraag ouders: wat zijn de obstakels die jou hier brengen? Wat houd je bezig, wat zijn je zorgen, mag ik even met je mee oplopen ? En wat in het samenspel van gebeurtenissen en invloeden is tot nu toe anders gelopen dan je had gewild?

Ik ga uit van ervaringskennis die onbewust al aanwezig is, bij ouders of in hun netwerken. Bij een gesprek over een peuter met woedeaanvallen bijvoorbeeld krijgen de ouders en ik, terwijl we voortwandelen, al veel aspecten in beeld. We bekijken op welke momenten de situatie escaleert en welke omstandigheden het gedrag en emoties van hun kind beïnvloeden.’

‘Het krijgen van kinderen is een nieuwe levensfase. Ouders beginnen met tienduizend voornemens, die meteen na de geboorte - of zelfs al ervoor - onderuit worden gehaald. Ze betreden een wereld vol onzekerheden en onvoorspelbaarheid. Tegelijkertijd worden ze overspoeld met tips, zoals: tot wanneer mag je baby bij je in bed, hoe vaak de speen, hoeveel soorten melk moet je uitproberen? Ik denk dat het ouderschap in dat opzicht vroeger minder onder deze “professionaliseringsdruk” stond, met meer informele netwerken om ouders heen.

We moeten beseffen hoe uniek de relatie van ouders met hun kinderen is. Door samen te werken met ouders, voorkom je dat je hen als probleemgeval gaat zien. Bovendien is de kwaliteit van de relatie tussen professionals en ouders de beste voorspeller van goede uitkomsten. Vaak denken professionals te snel dat die relatie al goed is: uit onderzoek blijkt dat ouders dat soms anders beleven. Ouders willen zich serieus genomen voelen en gehoord in hun zorgen. En de wijze waarop ze worden benaderd, moet passen bij wat ze nodig hebben.’

‘Ik zie een verscherpte individualisering, waardoor opvoeden geen gemeenschapskwestie meer is. Het besef dat opvoeden altijd in een sociaal-culturele context en economische realiteit plaatsvindt, is verdwenen. Ouders moeten zorgen voor gelukkige kinderen en als iets niet loopt zoals we het bedacht hebben, houden we hen verantwoordelijk. Bij opvoedingsproblemen gaat een ouder zichzelf daardoor als veroorzaker zien. Dat is een gigantische versimpeling van het complexe samenspel van invloeden waarbinnen de ontwikkeling van kinderen plaatsvindt.

‘Ik sta enigszins huiverachtig tegenover tips omdat ik ze zie als een versimpeling van de complexiteit van het ouderschap. De druk op ouders is de laatste jaren enorm toegenomen. Kinderen zijn steeds belangrijker geworden. Ook heeft er een ongelooflijke psychologisering plaatsgevonden, waardoor er met een vergrootglas naar ouderschap gekeken wordt. Dat er meer kennis en bewustzijn is van opvoeding en ontwikkeling, is goed, maar die kennis is te veel geclaimd door de psychologie, commercie en opvoedexperts. We hebben ouders wijsgemaakt dat ze niet zonder kunnen, met name jonge ouders.’

Tips van orthopedagoog en psychotherapeut Sabine Vermeire.

‘Loop een stukje met de ouders mee’

7x beter samenwerken met prille ouders

Kijktip van Sabine Vermeire