Bij intieme terreur is er sprake van sterk controlerend geweld van de ene partner tegenover de ander. Soms kunnen bijvoorbeeld psychische problemen leiden tot controlerend gedrag, maar vaak spelen verschillen in macht en afhankelijkheid en dominantie van de man over de vrouw een rol.
Zoals een relatie waarin afhankelijkheid wordt veroorzaakt door een traditioneel rolpatroon en de vrouw door haar partner wordt uitgescholden en in elkaar geslagen als zij zich vrijheden permitteert. Het verbreken van zo’n relatie is niet eenvoudig: het kan uitmonden in stalking en zelfs femicide - het opzettelijk doden van een vrouw uit vrouwenhaat, meestal door de mannelijke (ex-)partner. Harthoorn: ‘Als we gender buiten beschouwing laten, schatten we signalen van soms zeer ernstige dreiging niet op waarde.’

Maar juist ook bij ‘subtielere’ vormen van huiselijk geweld kunnen onzichtbare machtspatronen en verwachtingen over mannelijke en vrouwelijke rolverdeling een rol spelen. Bij geweld dat wederzijds is of situationeel, komt het vaak voort uit een stressvolle situatie.
Gender speelt dan bijvoorbeeld mee wanneer een werkloos geworden man depressief wordt doordat hij niet meer aan het traditionele beeld van de kostwinner voldoet en vervolgens agressief wordt. Of als de vrouw gewelddadig wordt uit frustratie over zijn werkloosheid en het feit dat hij niet voldoet aan het rolpatroon. Ook ruzies over opvoeding, waarbij rolpatronen en verwachtingen een rol spelen, kunnen uitmonden in huiselijk geweld.

Let op dwang, controle, macht en ongelijkheid binnen relaties, op de kenmerken van pleger en slachtoffer en hun onderlinge dynamiek. Dat betekent dat je bij huiselijk geweld niet volstaat met agressieregulatie voor de man of empowerment voor het vrouwelijke slachtoffer, maar ook aandacht hebt voor bijvoorbeeld haar financiële situatie en de mogelijkheden die er zijn om aan het geweld te ontsnappen, legt Harthoorn uit. 

Hulpverleners zouden er alert op moeten zijn dat ze vrouwen niet enkel op hun verantwoordelijkheid als moeder van de kinderen aanspreken, als ze daarbij voorbijgaan aan haar eigen veiligheidsrisico’s. Die alertheid vindt ze ook nodig bij de screening van huiselijk geweld-meldingen door Veilig Thuis en bij de overdracht van een casus van politie naar de lokale hulpverlening. ‘Vraag je af: welke risico’s loopt het slachtoffer bij het contact tussen partner en de kinderen?’ 

Dat geldt volgens Harthoorn ook voor rechters die de omgangsregeling na een scheiding moeten vaststellen. ‘Soms moet je daarbij een ingewikkelde afweging maken tussen de veiligheid van de moeder en het omgangsrecht van de vader.’

De aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling gaat doorgaans via de gefaseerde ketenaanpak: eerst wordt gewerkt aan de directe veiligheid, dan de risico-gestuurde zorg en vervolgens herstelgerichte hulp. ‘In de eerste fase moeten we ook de gendergerelateerde patronen onderzoeken, omdat acute onveiligheid anders onvoldoende wordt herkend,’ zegt Harthoorn. ‘Maar om geweld duurzaam te laten stoppen, moet je ook kijken naar de patronen die daaraan ten grondslag liggen. Wees dus al bij de eerste stap in de ketenaanpak alert op gender, ook als dat op dat moment nog geen belangrijke rol speelt. En blijf dat ook in de volgende fases.’

Het College voor de Rechten van de mens is dan ook blij dat het ministerie van VWS de gendersensitieve aanpak van geweld tegen vrouwen onlangs expliciet in zijn plannen heeft opgenomen. Dat gebeurde nadat Nederland op de vingers was getikt door GREVIO, een internationale groep onafhankelijke experts die toezicht houdt op de naleving van het verdrag. 

‘Het beargumenteert dat geweld tegen vrouwen een specifiek probleem is, dat voortkomt uit het feit dat je een vrouw bent. Daarom is het nodig om dit specifiek te bestrijden. Geweld is altijd slecht, maar bij vrouwen spelen de ongelijkheid en de ideeën over hoe vrouwen zich dienen te gedragen, mee. Daarom is  een aparte, gendersensitieve aanpak nodig. Als je die oorzaak niet in beeld hebt, schiet de aanpak tekort.’

De Nederlandse overheid heeft zich verplicht tot een gendersensitieve aanpak van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld door in 2015 het Verdrag van Istanbul te tekenen. Dat verdrag van de Raad van Europa gaat speciaal over het voorkomen en bestrijden van dit geweld in de privésfeer, en over het bieden van opvang aan slachtoffers. ‘Het verdrag legt nauwkeurig uit wat het verstaat onder geweld tegen vrouwen en verwijst naar het recht op lichamelijke integriteit en het verbod op discriminatie in internationale mensenrechtenverdragen,’ zegt Britta Böhler, lid van het College Rechten van de Mens.