Eenvoudige oplossingen zijn er niet bij complexe scheidingen, benadrukken de twee. Dat betekent dat je als ouder vooral moet kijken naar wat je zélf kunt doen. ‘De spanningen tijdens een scheiding zijn net zo akelig voor u als ouders als voor uw kinderen,’ zegt Annelies. Juist van die spanning hebben kinderen veel last, en ze ondervinden daar de meeste schade van. ‘De spanning kan een rechtbank nooit oplossen, dat zal u als ouder zelf moeten doen.’

kinderen moeten zich vrij voelen om hun emoties en wensen te delen. In deze ideale situatie mogen ouders via het kind in elkaars werelden zijn, leggen ze uit. Dat doe je bijvoorbeeld door “ja” te zeggen als je kind vraagt of het langer bij papa of mama mag blijven, of door een foto van de andere ouder in je huis toe te staan. ‘Als u dat omwille van uw kind voor elkaar krijgt, zal dat de band met uw kind alleen maar versterken.’ 

In de chat vraagt een ouder: ‘Wat kun je doen als je ex door persoonlijkheidsproblemen niet in staat is tot gezamenlijk ouderschap?’

‘Je kunt de andere ouder niet veranderen,’ reageert Saskia Gubbels, organisator van deze online Ouderbijeenkomst. ‘Wat je wél kunt doen is besluiten om, binnen de grenzen van de veiligheid, de lijnen naar de andere ouder open te houden. Door te luisteren naar je kind en over de andere ouder te praten. Misschien kun je iets betekenen voor een goede band tussen hen. Dat is het meest waardevolle wat u op zo’n moment voor uw kind kunt doen.’

Tijdens Ouderbijeenkomsten – die sinds corona ook online plaatsvinden – krijgen ouders die in een complexe scheiding verwikkeld zijn informatie over het effect van scheidingsproblemen op kinderen.

Eerder op de avond hebben Saskia en haar collega-organisator Annelies van der Veldt laten zien hoe belangrijk het voor kinderen is dat de lijnen tussen de leefwerelden van vader en moeder ‘open blijven’:

Oplopende wachtlijsten

Bovendien, zegt Annelies, vinden ouders zo’n bijeenkomst al spannend genoeg. ‘Wij zeggen: neem een kopje koffie en leun achterover.’ Er worden filmpjes en audio-fragmenten afgespeeld met ervaringsverhalen van ouders en jongeren. ‘We geven niet alleen informatie, maar willen ouders ook raken. Dat leidt eerder tot gedragsverandering.’ 

In de pauze en na afloop kunnen deelnemers wel hun individuele vragen voorleggen aan de aanwezige hulpverleners, en bij de online bijeenkomst is er dus de chat na afloop.

Er is tijdens bijeenkomst bewust ook géén ruimte voor groepsdiscussies. ‘Ouders willen, begrijpelijkerwijs, graag hun verhaal en frustratie kwijt,’ zegt Saskia. ‘Maar door vooral te luisteren, worden ze uit hun strijdbare modus gehaald en dan komt de informatie beter binnen.’ 

Saskia en Annelies waren oorspronkelijk onderzoekers bij de Raad voor de Kinderbescherming, waar zij de rechtbank adviseerden. Daar zagen ze groeiende wachtlijsten van zaken met complexe scheidingsproblematiek. Als antwoord daarop bedachten ze zes jaar geleden de Ouderbijeenkomsten. Ze hadden gemerkt dat scheidingszaken met een positieve uitkomst voor de kinderen vaak één ding gemeen hadden: een geslaagd bewustwordingsproces bij beide ouders. Dat werd dus de insteek: ouders op hun gemak stellen, de complexiteit van hun situatie erkennen en proberen om ze bewust te maken van wat er leeft bij hun kinderen. ‘Bewustwording kun je niet forceren, je kunt alleen informatie en inzichten aanreiken,’ zegt Saskia. ‘We gaan niet met ons vingertje zwaaien,’ vult Annelies aan. ‘Dat werkt niet, weten we. Dit zijn mensen die vaak al heel veel hulpverleners hebben zien komen en gaan.’

Professionals als tussenpersoon

De fysieke en online bijeenkomsten zijn maandelijks tussen september en februari. Het ministerie van VWS maakt het komend half jaar een nieuwe reeks online bijeenkomsten mogelijk. Een bijeenkomst duur twee uur. Inmiddels zijn er meer dan honderd Ouderbijeenkomsten geweest, met tussen de 30 en 80 bezoekers per keer. Daarbij zijn tot nu toe ook 1750 professionals bereikt. Zij spelen een belangrijke rol in het motiveren van twijfelende ouders. Ouders zitten vanwege hun situatie nu eenmaal niet op dit soort avondjes te wachten. Annelies: ‘Daarom is de persoonlijke benadering van professionals belangrijk. Zij kunnen ouders vertellen waarom deze bijeenkomsten ze kunnen helpen.’

Ouders, schetst Annelies, lopen vaak instanties af in de hoop dat iemand dé oplossing voor ze heeft. ‘Als ze beseffen wat ze zelf kunnen doen, is er in een hulpverleningstraject al veel gewonnen.’ Professionals zijn dan ook vaak enthousiast over de Ouderbijeenkomsten. ‘Want zo’n bijeenkomst scheelt hen al gauw twee bemiddelingsgesprekken.’ 

In principe volgen de ouders één bijeenkomst, maar sinds kort zijn er ook online vervolgbijeenkomsten, die extra verdieping bieden. 

Alle ouders met scheidingsproblemen zijn welkom. Iedereen kan hen uitnodigen: wijkteams, IB’ers, maatschappelijk werk, de Raad voor de Kinderbescherming, Veilig Thuis, huisartsen, advocaten en jeugdhulpverleners. Maar ouders kunnen zich ook zelf aanmelden. 

Het publiek is divers, zegt Annelies. ‘We zien vele lagen uit de samenleving. Mensen die slecht Nederlands verstaan adviseren we om iemand te vragen om te vertalen. Tegen iemand met een licht verstandelijke beperking zeggen we: vraag een begeleider om erbij te zijn.’

Duwtje geven

Momenteel worden er in een aantal regio’s mensen getraind om Ouderbijeenkomsten te geven. Dat gebeurt in samenwerking met gemeenten en jeugdhulporganisaties. De organisatoren hopen dat de Ouderbijeenkomsten in alle regio’s deel gaan uitmaken van een structureel aanbod. Ook binnen de jeugdbescherming. ‘Het komt regelmatig voor dat een van de ouders niet meer aan een oplossing wil meewerken, bijvoorbeeld uit machteloosheid of boosheid,’ zegt Saskia. ‘Bij de Raad voor de Kinderbescherming, jeugdbescherming en de rechtspraak zorgt dat vaak voor een impasse. Het zou mooi zijn als een rechtbank in dit soort gevallen de Ouderbijeenkomsten noemt en ouders eventueel een duwtje in de rug geeft om die bij te wonen.’

In regio Hart van Brabant en Den Bosch start per oktober een pilot met Ouderbijeenkomsten voor een iets andere doelgroep: ouders uit gezinnen waar huiselijk geweld of kindermishandeling speelt. (Zie ook het kader onderaan dit artikel.) Veilig Thuis nodigt ouders uit, maar ook de Raad voor de Kinderbescherming, politie en reclassering kunnen dit doen. Saskia: ‘In deze regio kan een professional voortaan zeggen: bij echtscheidingsproblemen kun je naar de ene bijeenkomst gaan, en als er onveiligheid speelt, naar de andere.’

Anders denken en doen

Ouders en professionals zijn te spreken over de Ouderbijeenkomsten, blijkt uit een recente evaluatie. (Zie ook het kader onder aan dit artikel.) En dat blijkt ook uit de reacties van deelnemers, vlak na de online bijeenkomst: ‘Ik ben gaan beseffen dat ik geen invloed meer heb op de opvoeding door mijn ex-partner en dat ik zelf alles in huis heb (met hulp) om bij te dragen aan de ontwikkeling van mijn kind.’ En: ‘Ik ben me ervan bewust geworden dat ik niet wil dat mijn kind hiervan verdriet heeft. Hij mag altijd over zijn vader praten als hij dat wil en ik kan ook leuke dingen over zijn vader vertellen.’ En: ‘Mijn kind wil vooral positieve dingen over mijn ex vertellen. Niet leuk om te horen, maar ik denk dat ze zich wel gehoord voelt.’ 

Dit is waar de organisatoren blij van worden: deze ouders zijn aan het denken gezet en veranderen vaak ook hun gedrag. ‘Neem een reactie als “Ik ben gestopt tijdens de overdracht ruzie te maken”,’ zegt Saskia. ‘Dat maakt voor kinderen een gigantisch verschil.’

Deelnemers van Ouderbijeenkomsten ontvingen na afloop een digitale vragenlijst. Evenveel vaders als moeders vulden deze in. Op basis van 150 reacties is het volgende te zeggen: 

• Ongeveer de helft van de respondenten werd op de Ouderbijeenkomst geattendeerd door vrijwillige hulpverlening, scholen en wijkteams; de andere helft door de Raad voor de Kinderbescherming, rechtbank/advocaat of jeugdbescherming. 
• 73% van de respondenten zou deze bijeenkomst aan andere ouders aanraden en 84% vindt desgevraagd dat deze bijeenkomst standaard aangeboden moet worden aan alle ouders in scheiding. 

Om na te gaan of ouders hun gedrag ook blijvend veranderen, wordt een half jaar na de bijeenkomst nogmaals een vragenlijst toegestuurd. De eerste uitkomsten daarvan worden eind 2021 verwacht.

Hoge tevredenheid

Pilot huiselijk geweld

In regio Hart van Brabant en ‘s-Hertogenbosch gaat in oktober een pilot van start met Ouderbijeenkomsten voor gezinnen waar onveiligheid een rol speelt. In een eenmalige bijeenkomst krijgen ouders psycho-educatie over wat onveiligheid, geweld en ruzies betekenen voor hun kinderen en hoe ze hun steun kunnen bieden. ‘Onze insteek is ouders ervan bewust maken dat ruzies en geweld schadelijk zijn voor kinderen,’ zegt Annelies. Saskia: ‘We zeggen: het is niet oké, maar schuld en schaamte leiden tot niks. De eerste stap is normaliseren, de tweede dat het zo snel mogelijk bespreekbaar wordt en dat er hulp wordt gezocht.’ 

De pilot is een initiatief van Augeo Foundation en wordt financieel mede gesteund door de Janivo Stichting.