Augeo magazine - Over veilig opgroeien

AUTEUR: MIRJAM BLAAK

‘Kinderen moeten zelf voetballen. Maar wij, de leerkrachten, de leerplichtambtenaren, de hulpverleners en de overheid zijn hun scheenbeschermers. Heeft een kind drie kansen nodig om te scoren? Prima, ook dan winnen we samen de wedstrijd.’

Alles wat je kunt bereiken met een jongere, levert meer op dan wat ook, zegt Roozemond: ‘Ik las het laatst weer in een onderzoek naar de kosten en baten van het voorkomen van schooluitval. Door te investeren in jongeren besparen we op uitkeringen en op kosten voor veiligheid.

Maar het allerbelangrijkste: iemand die gekwalificeerd is, geeft iets terug aan de samenleving. Om dat te onderstrepen heeft Ingrado de stap gemaakt van “leerplicht” naar “recht op onderwijs”.’

Hoe verdedig je dat recht op onderwijs?

‘Door verbinding te maken en in te grijpen als we zien dat het niet goed gaat.’

Wie zijn ‘we’?

‘De scholen, instellingen in de wijk, de gemeenten, het Rijk. Gemeenten kregen altijd keurig de jaarverslagen van de leerplicht, waaruit ze konden opmaken hoeveel er verzuimd was. Op dat verzuim werd echter niet doorgevraagd.

Hetzelfde geldt voor de jaarverslagen van Bureau Jeugdzorg, GGZ en JGZ. Daarin staat hoeveel behandelingen gestart zijn, maar niet: in wijk X moet u zich zorgen maken over deze zaken en die mensen.

Vanaf 1 januari draagt het Rijk de verantwoordelijk voor jeugdzorg en passend onderwijs over aan de gemeenten. De spannendste vraag van dit moment is: over wie hebben we het eigenlijk?’

Heeft u er vertrouwen in dat de gemeente die nieuwe taken aan kan?

‘Ik zie deze ontwikkelingen als een enorme kans voor kinderen en jongeren. Gemeenten moeten zich afvragen: wie zijn “mijn” kinderen en jongeren? Hoe ziet mijn groeikapitaal eruit? Over welke kinderen en jongeren moet ik me zorgen maken?

Hoeveel geld heb ik nodig om hen te ondersteunen? Waarbij ik hoop dat we de situatie krijgen dat een budget het kind volgt en niet dat een kind het budget moet volgen.’

Hoe profiteren de kinderen en jongeren daarvan?

‘Met de transities komt de zorg dichterbij de kinderen en jongeren. En die nabijheid kan ons helpen om problemen vroegtijdig te signaleren en sneller in te grijpen. Nu wachten we nog te vaak tot het mis is.’

En wat betekent dat voor de scholen?

‘Een docent hoeft geen schuldhulpverlening of afkickprogramma te organiseren voor een gameverslaafde leerling met schulden. Maar merkt de docent dat die leerling zich vervelend gedraagt en letterlijk of figuurlijk vaak afwezig is, dan kan hij de leerplichtambtenaar of maatschappelijk werker inseinen, die er vervolgens mee aan de slag gaat.

Het is belangrijk dat docenten zo iemand weten te vinden; dat zij iets kunnen doen met wat zij zien.’

Het gaat dus om kortere lijnen tussen leerkracht, leerplichtambtenaar en hulpverlening?

‘Precies. Ingrado heeft bijvoorbeeld met de Raad voor de Kinderbescherming afgesproken dat we veel eerder in gesprek gaan. Daarom vind ik het ook zo belangrijk dat onze leerplichtambtenaren niet buiten, maar binnen de muren van de scholen werken. Op een toegankelijke plek waar jongeren eventueel zelf kunnen binnenlopen.

De ambtenaren kunnen zo zelf ook contact houden, tijdig signaleren en de jongeren aanspreken. En dan niet alleen als zij verzuimen, maar juist ook als zij het goed doen. Leerplichtambtenaren die leerlingen 25 uur per week, 40 weken per jaar op school zien, kunnen het onderwijs helpen om schoolverzuim tegen te gaan.

Dan zijn we samen bezig om het recht op onderwijs te beschermen in plaats van te handhaven. En dan kan de docent gewoon zijn werk doen.’

Recente cijfers laten zien dat leerkrachten in het onderwijs achterblijven in het melden van kindermishandeling.

‘Kindermishandeling is een van de problemen waardoor een kind niet kan groeien. Als leerplichtambtenaren een probleem van een leerling aankaarten bij een docent of mentor, horen zij nog te vaak: “Ik had wel een vermoeden, maar heb onvoldoende tijd om me erin te verdiepen.”

Van vmbo tot gymnasium lijkt er geen tijd te zijn om leerlingen te vragen: “Hoe gaat het met je? Wat wil je worden? Vind je het fijn op school?” Waarom is deze vanzelsprekendheid van contact er niet in het voortgezet onderwijs?

Jongeren hebben op deze leeftijd vaak een houding van “ik los het zelf wel op, bemoei je niet met me”. Dat verklaart wellicht ook waarom er minder meldingen uit het voortgezet onderwijs komen. Ik vind dat scholen moeten bouwen aan een omgeving waarin het vanzelfsprekend is en geaccepteerd wordt dat je het aankaart als je je niet veilig voelt. Maar we moeten ook zelf eerder aan de bel trekken.

We maken ons heel veel zorgen over de kwetsbare jongeren in het mbo. Maar denk je echt dat die kwetsbaar zijn omdat ze in het mbo rondlopen? Dank je de koekoek!

Zij waren al kwetsbaar in het voortgezet onderwijs - we kunnen die leerlingen er al in de tweede klas uitpikken. Daar kan mishandeling of misbruik achter schuilgaan, een verslaafde of criminele ouder, vul maar in. Als we die kwetsbaarheid signaleren, laten we er dan ook iets mee doen. We moeten het lek dichten, niet alleen maar dweilen.’

Wat is daar om te beginnen voor nodig?

‘Als ik een school binnenkom, let ik altijd op de sfeer. Die hangt samen met hoe de docenten er rondlopen, of zij oogcontact maken met leerlingen, of zij rondslingerende rommel opruimen, of zij een leerling aanspreken als die iets laat vallen. En hoe ziet de aula eruit? Kunnen alle leerlingen bij hun kluisje? Is er zicht op die ruimte?

Jongeren moeten zich veilig voelen op school, dat sociale aspect raakt met name in het voortgezet onderwijs meer en meer op de achtergrond. De laatste jaren is alle aandacht uitgegaan naar leren, presteren en ontwikkelen. Naar cijfers en prestaties, naar groot, groter, grootst. Maar zo loop je het risico dat we kinderen uit het oog verliezen.’

Hoe houdt een school alle leerlingen in beeld?

‘Stel, een school heeft 2.000 leerlingen. Deel je dat aantal door het aantal medewerkers, dan zou iedere medewerker contact kunnen onderhouden met pakweg 15 leerlingen. Hoe moeilijk kan dat nou zijn, met alle communicatiemiddelen die we tegenwoordig hebben?

Een sms’je, Whatsappje, berichtje op Facebook. Elke school moet iedere leerling laten blijken: “ik wil dat je groeit, je bent heel wat waard en we missen je op school als je er niet bent”. Zo creëer je ook de veiligheid waarin een kind kan zeggen dat het mishandeld wordt.’

Welke rol is hier weggelegd voor de overheid?

‘Als beroepsgroep moeten we veel meer uitstralen dat we in kapitaal investeren. Wethouders kunnen diezelfde boodschap uitdragen, samen met hun waardering voor de mensen in het onderwijs. Daarbij moeten zij de scholen vragen wat zij nodig hebben om hun kapitaal te laten groeien.

De Rijksoverheid moet duidelijk maken wat haar doelen zijn en moet gemeenten, scholen en professionals faciliteren, inspireren en uitdagen om deze doelen te bereiken, zodat wij onze briljantjes samen kunnen laten groeien. Wat de overheid niet moet doen, is overal protocollen voor opstellen. Een papieren tijger maakt geen contact met kinderen.’

Een laatste boodschap?

‘We kennen allemaal de negatieve verhalen over het onderwijs. Over thuiszitters, over kinderen die wel ingeschreven staan maar al wekenlang geen les krijgen.

Maar nu sprak ik laatst een collega die een enorme bos bloemen had gekregen van een moeder. Als dank voor alle inspanningen om haar kind van het vmbo naar de havo te laten doorstromen. Prachtig, sta er bij stil, vier het eens als het “gewoon goed” gaat.’

Carry Roozemond, voorzitter van Ingrado, de landelijke brancheorganisatie voor leerplicht en voortijdig schoolverlaten, wil dat we investeren in kinderen en jongeren: het kapitaal van onze samenleving.

CARRY ROOZEMOND, voorzitter Ingrado

‘We moeten investeren in onze jongeren’

‘Kijk niet alleen naar cijfers, zorg dat je de kinderen niet uit het oog verliest!’