Augeo magazine - Over veilig opgroeien

AUTEURS:

MARGA HAAGMANS &

BERBER BIJMA

Kinderen die zich thuis niet veilig voelen, komen op school niet volledig tot hun recht, zegt Paul Rosenmöller, sinds een jaar voorzitter van de VO-raad.

‘Als kinderen hun thuissituatie als onveilig ervaren, nemen ze die ballast mee naar school. Ze zijn dan met heel andere dingen bezig dan leren. Die onveiligheid zorgt er simpelweg voor dat ze zich niet maximaal ontwikkelen.

In mijn eerste maanden heb ik veel scholen bezocht en steeds weer aan bestuurders, schoolleiders en docenten gevraagd: laten wij talenten van leerlingen onbenut? Steeds weer was het antwoord ja. Dat heeft onder meer hiermee te maken.’

‘Het is overigens wel zo dat ons onderwijs het in internationaal opzicht heel goed doet wat betreft de zorg voor kwetsbare kinderen - en juist iets minder voor de leerlingen die er aan de bovenkant uitsteken.

Ons onderwijs is eigenlijk te weinig gericht op de individuele talenten en behoeften van leerlingen. We passen de leerling aan de structuur aan in plaats van andersom. Er zou meer maatwerk moeten zijn, al is dat makkelijker gezegd dan gedaan.’

Scholen hebben allemaal een meldcode voor het omgaan met signalen van kindermishandeling, maar zijn docenten geschoold in het herkennen ervan?

‘Ik denk dat veel docenten dat onvoldoende geleerd hebben. Iedereen die ooit een situatie heeft meegemaakt van een kind dat mishandeld of verwaarloosd is, weet hoe belangrijk het is daar iets aan te doen.

Die traumatische ervaringen zijn ongelooflijk heftig. Het hoort bij je competenties als docent om probleemsituaties te herkennen en te weten wat je daar mee moet doen. Ik denk dat opleidingen daar meer aandacht aan kunnen besteden.’

‘Dat kindermishandeling beter bij docenten op het netvlies komt is overigens niet alleen een taak voor de opleidingen, maar ook voor de scholen zelf. Zij moeten zich realiseren dat kindermishandeling niet alleen bij leerlingen op andere scholen gebeurt.

De statistieken laten zien dat iedereen die een paar jaar docent is, het een keer gezien moet hebben. Dat moet je niet ontkennen.’

Raakt kindermishandeling niet ondergesneeuwd door alle andere onderwerpen waarmee scholen bezig zijn?

‘Er komt inderdaad veel op scholen af en dat levert dilemma’s op. Kennis overdragen is de primaire verantwoordelijkheid. Maar scholen weten als geen ander dat een veilige setting een absolute voorwaarde is om te kunnen leren en zijn zich wel degelijk bewust van hun maatschappelijke verantwoordelijheid.

Tegelijkertijd is het niet reëel te denken dat scholen maatschappelijke problemen alleen kunnen oplossen. Liever dan over over kindermishandeling alleen, spreken wij over het bredere begrip sociale veiligheid op scholen.

Het tegengaan van pesten hoort daar bijvoorbeeld ook bij. Een integrale aanpak van sociale veiligheid leidt ook tot meer aandacht voor kindermishandeling. Als sectororganisatie proberen we scholen zo goed mogelijk te ondersteunen bij het creëren van die veilige leeromgeving.’

‘Scholen zijn ook erg geholpen bij één aanbieder op het gebied van sociale veiligheid. Ze willen één aanspreekpunt, één portaal voor programma’s, opleidingen en wat ook maar. Als verschillende organisaties de deur van de school platlopen, ben je alleen maar energie kwijt aan het steeds openen van die deur in plaats van aan het onderwerp zelf.’

Wat kunnen scholen doen voor kinderen die in een onveilige situatie opgroeien?

‘Je primaire opvoeding krijg je van thuis mee. Als een kind mishandeld wordt, kan het enorm op achterstand een achterstand komen te staan. Het is een illusie dat een school dat allemaal kan compenseren. Maar je kunt kinderen wel steunen.’

‘Voor de meeste kinderen geldt, dat ze op school bevestigd worden in wat ze thuis meekrijgen over hoe je met elkaar omgaat, hoe je samenwerkt en wat de normen en waarden van onze democratische rechtsstaat zijn. Kinderen die thuis iets heel anders horen en meemaken, hoop je op school iets goeds mee te geven.

Onderwijs is meer dan taal en rekenen, het gaat erom dat je wordt voorbereid op participerend burgerschap in de samenleving.’

Gebeurt dat al voldoende?

‘De laatste jaren is er veel aandacht voor taal en rekenen. Het is goed dat we daarin een inhaalslag hebben gemaakt, maar we moeten de balans wel in de gaten houden. De sociale ontwikkeling zit nu een beetje in de verdrukking.

Sociale vaardigheden zijn heel belangrijk en zitten bijvoorbeeld in vragen als: Hoe maak je samen een profielwerkstuk? Kun je een discussie voeren die niet meteen ontaardt in ruzie?

Feitelijke kennis is altijd te verkrijgen, maar sociale competenties en vaardigheden moet je ontwikkelen als je jong bent. Het is heel moeilijk om die op latere leeftijd nog aan te leren.’

‘Als docent zie je misschien dat een kind op een bepaald moment meer behoefte heeft aan sociale dan aan cognitieve ontwikkeling, dat de school tegenwicht moet bieden tegen een thuissituatie. Tegelijkertijd moet je er natuurlijk voor waken zelf een soort jeugdzorg te worden. Scholen zijn en blijven primair kennisinstellingen.’

Kinderen durven uit loyaliteit met hun ouders vaak niets te zeggen over wat er thuis gebeurt. Wat kan een school daaraan doen?

‘Die loyaliteit gaat vaak extreem ver. Een veilige, vertrouwenwekkende omgeving op school kan ervoor zorgen dat moeilijke onderwerpen bespreekbaar worden. Kinderen moeten het gevoel hebben dat het uiteindelijk in hun belang is als ze met hun verhaal voor de dag komen.

Ze moeten er vertrouwen in hebben dat hun belangen niet geschaad worden als met dat verhaal vervolgens iets wordt gedaan. Natuurlijk heeft het gevolgen voor de relatie met hun ouders, dat kan niet anders. Het is van tweeën één.’

‘Het zou overigens goed zijn als de school geïnformeerd wordt wanneer een leerling buiten school om al in een zorgcircuit zit. De wereld van het onderwijs en de wereld van de zorg zijn nog steeds grotendeels gescheiden. Het zou mooi zijn als we daar meer verbindingen tussen weten te leggen.

Ik denk dat de decentralisatie van zorg en welzijn naar de gemeente die nu gaande is, op dat punt een kans biedt. Er is dan meer sprake van een gezamenlijke verantwoordelijkheid van onderwijs en gemeente.

Dat biedt mogelijkheden om de wereld van de zorg meer in de school binnen te laten. Ik hoop dat professionals elkaar weten te vinden, in het belang van de leerlingen.’

Wat wenst u de leerlingen toe?

‘Mijn ultieme wens is dat kinderen een zorgeloze tijd op school hebben én een zorgeloze tijd thuis. Dat zij later kunnen zeggen: ik heb op beide plekken veel waardevols meegekregen.

Zolang er ook maar één leerling risico loopt om traumatische ervaringen op te doen, moeten we ons zorgen maken. Het gaat ver om álle narigheid te willen uitbannen, maar de lat kan wat mij betreft niet hoog genoeg liggen.’

De lat kan niet hoog genoeg liggen. Iedereen, maar dan ook echt iedereen verdient

een zorgeloze jeugd thuis en op school, vindt Paul Rosenmöller. De oud-politicus

is voorzitter van de VO-raad en ziet een rol voor scholen in het vroegtijdig signaleren

en tegengaan van kindermishandeling. ‘Alleen in een veilige setting kunnen talenten

zich maximaal ontwikkelen.’

PAUL ROSENMÖLLER, voorzitter VO-raad

‘Alleen in een veilige setting kun je je talenten ontwikkelen’

‘Onderwijs is meer

dan taal en rekenen’