Augeo magazine - Over veilig opgroeien

OVERZICHT

AUGEO MAGAZINE - TIJDSCHRIFT KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD

In het Deventer Ziekenhuis staat aandacht voor kindermishandeling sinds vier jaar op de agenda. Door het opzetten van een maandelijkse werkgroep kindermishandeling, kinderartsen, aandachtsfunctionarissen en aandachtsvelders is de alertheid flink toegenomen. ‘Betrek iedereen zo goed mogelijk, van specialist tot receptionist.’

Aandacht voor kindermishandeling bestond al langer in het Deventer Ziekenhuis, maar toen de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling wettelijk moest worden ingevoerd, kwamen er extra uren beschikbaar om medewerkers te scholen en voor te lichten. Jolanda van Noorden-Zwetsloot, van oorsprong fysiotherapeute, begon vorig jaar als aandachtsfunctionaris kindermishandeling. Samen met kinderverpleegkundige Kim Otterspeer, die al drie jaar eerder begon als aandachtsfunctionaris, doet ze dat wekelijks zestien uur.

Belangrijk instrument is de maandelijkse werkgroep kindermishandeling en huiselijk geweld. Daarin zitten spoedartsen, chirurgen, huisartsen, kinderartsen, kinderverpleegkundigen, vertegenwoordigers van AMK en maatschappelijk werk en psychologen. ‘Daar kunnen we elkaar altijd cases voorleggen, beslissingen nemen en taken verdelen’, zegt Van Noorden-Zwetsloot.

Wat is jullie beleid bij vermoedens van kindermishandeling?

‘Dat verschilt per afdeling. Op de kinderafdeling en spoedeisende hulp wordt bij kinderen altijd een signaleringsformulier ingevuld. Op de Kinderafdeling wordt mijn collega Kim of de kinderarts er meteen bij betrokken als er iets is. Zonodig neemt de arts contact op met het AMK. We kijken ook altijd of we zelf hulp kunnen inzetten, door bijvoorbeeld de huisarts te vragen om een oogje in het zeil te houden.

Bij de Spoedafdeling gaan de zaken net even anders. Patiënten komen op de raarste tijden binnen en we moeten sneller handelen. Dat is niet makkelijk, maar we hebben geleerd dat het eerste gevoel vaak klopt. De verpleegkundige voert bij kinderen tot vier jaar altijd een top-teen onderzoek uit. Bij twijfel over de signalen wordt overlegd met de behandelend specialist. Mochten er bijzonderheden zijn, dan gaan wij als aandachtsfunctionarissen na of er aanknopingspunten zijn voor een melding bij het AMK, of we schakelen een huisarts of maatschappelijk werker in.

Op de andere afdelingen, waar weinig tot geen kinderen verblijven, is huiselijk geweld de insteek. Wanneer bij de kindcheck blijkt dat er kinderen in het spel zijn, weten artsen en verpleegkundigen wat ze moeten doen. Bij twijfel over de veiligheid van de kinderen nemen ze contact met ons op. En anders is er altijd een achterwacht - een verpleegkundige - of de kinderarts.’

Wat doen jullie aan scholing en voorlichting?

‘Alle medewerkers zijn verplicht om de e-learning-modules te volgen. Op elke afdeling hebben we een ‘aandachtsvelder’ zitten, aan wie collega’s eventueel aanvullende vragen kunnen stellen. Degenen die vanwege hun werk vaker in aanraking komen met kinderen hebben extra presentaties gekregen, bijvoorbeeld over brandwonden of het top-teen-onderzoek, of de meldcode toegespitst op fysiotherapeuten of kraamverzorgenden. Het stappenplan staat op intranet. De meeste medewerkers worden op dit moment nog geschoold. Op de Kinderafdeling en Spoed is iedereen uitstekend op de hoogte; nu de rest nog. Het thema huiselijk geweld hebben we goed opgepakt.

Ook patiëntenvoorlichting is belangrijk. Overal in het ziekenhuis hangen schermen met patiëntinformatie, waarop ons beleid van omgaan met vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling te lezen is. In de wachtkamers hangen posters. Daarmee geven we aan: we doen dit niet zomaar.’

Is het moeilijk om artsen en verpleegkundigen hiervoor te enthousiasmeren?

‘Ja en nee. Alle collega’s die ik spreek willen weten welke stappen ze moeten nemen. Er is een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Daar staat tegenover dat veel behandelaars een hoge werkdruk ervaren en zich afvragen: moet dit er ook nog bij? Verder vinden ze het soms moeilijk om patiënten aan te spreken en ergens werk van te maken. Ze zijn bang voor wat ze misschien ontketenen: moeten ze straks de vertrouwensrelatie verstoren en het medisch beroepsgeheim schenden?’

Wat kun je doen tegen handelingsverlegenheid?

‘We proberen artsen en verpleegkundigen duidelijk te maken dat ze toch actie moeten ondernemen. En dat ze er nooit alleen voor staan. Vaak blijken patiënten blij te zijn als er iets wordt ondernomen. Dan zeg je: ‘Toch wel fijn dat je belt, ik kom hier zelf niet uit.’ Veel ouders willen gewoon het beste voor hun kind.

Soms moet je moeilijke keuzes maken. Zo hadden wij eens een patiënt die met een andere klacht naar het ziekenhuis was gekomen. Pas tijdens een van de laatste patiëntcontacten kwam aan het licht dat er sprake was van huiselijk geweld. De patiënt wilde niet dat dat gedocumenteerd werd. Uit de kindcheck bleek dat er thuis een kind was. Uiteindelijk hebben we contact gezocht met de huisarts, zodat die een oogje in het zeil zou houden. In dit geval hebben we het beroepsgeheim geschonden omdat er een kind bij betrokken was. Bij dit soort ethische vragen helpt het als je precies weet wat je opties zijn.’

Kostte het moeite om scholing van alle medewerkers voor elkaar te krijgen?

‘Uiteraard. Kindermishandeling mag belangrijk zijn, maar binnen het ziekenhuis spelen veel meer belangrijke dingen. Gelukkig hebben we een scholingscommissie en een eigen leerplein, wat de zaken laagdrempeliger maakt. Alle nieuwe medewerkers krijgen tijdens de introductiedag ons meldcode-beleid te horen. De huidige medewerkers, die nu het scholingsprogramma volgen, gaan elke vijf jaar op herhaling.’

Is de alertheid op kindermishandeling het afgelopen jaar toegenomen?

‘Voorheen hoorde je er buiten de Kinderafdeling en de Spoedafdeling nauwelijks over. Behandelaars die een signaal kregen, wisten zo gauw niet wat ze ermee aan moesten. Die signalen raakten al gauw ondergesneeuwd in de waan van de dag. Nu zijn de vervolgstappen goed duidelijk. Medewerkers weten ons steeds beter te vinden.

Zelf heb ik als fysiotherapeut het afgelopen jaar ook cases bij de hand gehad waarbij ik kindermishandeling vermoedde. In één geval, waarover ik me echt zorgen maakte, heeft het AMK de zorg overgenomen. Het andere geval loopt nog.’

Welke adviezen heb je voor andere ziekenhuizen?

‘Zorg dat je altijd kunt overleggen met de SHG en het AMK, liefst een vertrouwensarts vanwege diens medische kennis. De aandachtsfunctionaris moet genoeg uren hebben; vier uur per week is te weinig. Voldoende draagvlak onder medici is ook belangrijk, omdat zij vaak de beslissende stem hebben.

Hoewel volgens de meldcode iedereen verantwoordelijk is, zijn artsen eindverantwoordelijk voor de patiënt - ga daar maar eens omheen als collega. Een kinderarts, spoedarts en een chirurg in je werkgroep zorgen voor zowel extra draagvlak als kennis. Ook de andere medewerkers wil je tot en met de receptionist zoveel mogelijk betrekken. Dat kan bijvoorbeeld via aandachtsvelders op de afdelingen. Tenslotte: leg de Meldcode niet zomaar op, maar maak er een wisselwerking van. Dat betekent dat je vragen van collega’s altijd serieus moet nemen.’

JOLANDA VAN NOORDEN-ZWETSLOOT

aandachtsfunctionaris huiselijk geweld en kindermishandeling in het Deventer Ziekenhuis.

Met ziekenhuisbrede screening en een ambitieus scholingsplan pakt het Amphia Ziekenhuis het signaleren van kindermishandeling voortvarend aan. ‘We krijgen nu aanmeldingen uit alle hoeken van het ziekenhuis’, zegt Yvon van Gastel van het Team Signalering, Inventarisatie en Preventie Mishandeling.

Voor 2011 kwamen meldingen over vermoedens van mishandeling in het Amphia Ziekenhuis bijna uitsluitend van kinderartsen en van Spoedeisende Hulp, vertelt Yvon van Gastel. Ze werkte jarenlang als verpleegkundige op de Spoedeisende Hulp en is sinds drie jaar aandachtsfunctionaris huiselijk geweld en kindermishandeling in het ziekenhuis.

Tegenwoordig is er ook op andere afdelingen steeds meer aandacht voor signalen die op mishandeling kunnen wijzen. Een oogarts uitte zijn zorgen over een kind dat steeds wegbleef bij afspraken, een kaakchirurg meldde bij haar team een kind aan met een ernstig verwaarloosd gebit.'

Hoe hebben jullie dat voor elkaar gekregen?

‘Sinds 2011 worden alle artsen en verpleegkundigen van het Amphia Ziekenhuis geacht alert te zijn op zorgsignalen. Op risicoafdelingen als Spoedeisende Hulp en de kinderafdeling wordt voor kinderen altijd een screeningsformulier ‘Vermoeden mishandeling’ ingevuld, een formulier om signalen die kunnen wijzen op mishandeling in kaart te brengen.

Op andere afdelingen geldt die verplichting als de behandelaar zorgwekkende signalen bij een kind ziet. Verder letten alle behandelaren op risicovol gedrag van hun volwassen patiënten. In dat geval vragen ze of een patiënt kinderen heeft die van hem of haar afhankelijk zijn. Dat doen ze ook bij mensen van boven de 65. Die kunnen immers de zorg voor een kleinkind hebben.’

Hoe reageren patiënten op die screening?

‘Over het algemeen hebben ze er begrip voor, al blijft het een gevoelig onderwerp dat soms ook emoties oproept. Vaak krijg je ouders en verzorgers wel mee, als je maar transparant bent en goed uitlegt dat je handelt in het belang van het kind.’

Tot mijn verbazing is er in ziekenhuizen nog maar heel summier voorlichtingsmateriaal om patiënten te informeren over de Meldcode. Daarom heb ik zelf een patiëntenfolder gemaakt over de aanpak van het Amphiaziekenhuis. Dat werkt prima.

In de folder staat wat de Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling inhoudt, dat het ziekenhuis verplicht is deze code na te leven en wat dit voor patiënten betekent. Zo worden patiënten voorbereid op de mogelijkheid dat zij of hun kinderen gescreend kunnen worden, welke vragen de arts kan stellen en wat er met de gegevens gebeurt. Ook de contactgegevens van de aandachtsfunctionaris staan erin, voor als ze vragen hebben.’

Zijn artsen en verpleegkundigen niet huiverig om hun zorgen te melden?

‘Sinds de Meldcode van kracht is, zijn behandelaren steeds meer bereid om vermoedens van mishandeling mee op te pakken. Artsen weten dat zij op de hoogte moeten zijn van de signalen en dat ze erop kunnen worden aangesproken als ze die hebben gemist.

Toch vinden veel artsen en verpleegkundigen kindermishandeling nog steeds een lastig onderwerp. Juist daarom is scholing noodzakelijk. Als ze weten waar ze op moeten letten, doorbreek je de verlegenheid om te handelen. Met name voor artsen is ook juridische kennis van belang. Als het tot een melding bij het AMK komt, moet de arts zijn beroepsgeheim doorbreken. Wanneer is dat geoorloofd?’

En verpleegkundigen?

‘Verpleegkundigen zijn minder terughoudend geworden om artsen op signalen te wijzen, die hen bij de verzorging zijn opgevallen. “Ik vind dat we hier iets mee moeten” zei een verpleegkundige pas tegen een arts. Ze had net een moeder gezien die haar pasgeboren kind heel ruw beetpakte. Dat ze dat durfde aan te kaarten, daar heb ik grote bewondering voor.

De moeder had haar verteld dat ze depressieve gevoelens had, waar ze geen raad mee wist. We hebben die mevrouw hulp aangeboden. Ouders handelen vaak uit onmacht. Ik krijg regelmatig telefoontjes van ouders en volwassen patiënten die ons achteraf bedanken, omdat ze eindelijk hulp hebben gekregen.’

Wat doen jullie aan scholing over kindermishandeling?

‘We hebben een ambitieus scholingsplan, dat per september is ingegaan. Bij de Augeo academy schaften we een abonnement op 21 online modules aan. Die behandelen alle mogelijke aspecten van het signaleren, handelen en communiceren bij huiselijk geweld en kindermishandeling. Het hele pakket is via ons interne online leerplein met één druk op de knop voor alle medewerkers beschikbaar. Daar ben ik heel trots op.

Nu zijn de afdelingsmanagers aan zet. Zij bepalen welke modules hun medewerkers moeten volgen. Uitgangspunt daarbij is dat de Meldcode voorschrijft dat kennis over de code door organisaties bevorderd moet worden. Dat staat ook in de KNMG Meldcode voor medisch specialisten.’

Hoe houd je het onderwerp kindermishandeling op de agenda?

‘Ons team heeft een netwerk opgezet van 55 ambassadeurs, op iedere afdeling één. Zij motiveren hun collega’s. Ze zien er bijvoorbeeld op toe dat er goed met de screeningsformulieren wordt gewerkt en dat de patiëntenfolder voorradig is.

Het liefst zou ik geregeld bij alle ambassadeurs langsgaan, maar daarvoor ontbreekt de tijd. Gelukkig weten ze me te vinden als er vragen zijn. Ik stuur ze maandelijks een nieuwsbrief en het plan is om ook een gezamenlijke bijeenkomst te organiseren.

De werkdruk is hoog in het ziekenhuis en zo’n netwerk voorkomt dat de aandacht voor het onderwerp inzakt. Verder moet je het medewerkers zo makkelijk mogelijk te maken om signalen te melden. Zo werken wij met een zelfontworpen digitaal screeningsformulier, waar ook de Kindcheck in is verwerkt. Ons EPD herkent de leeftijd van de patiënt en op basis daarvan opent het programma specifieke vragen om tot een juiste inschatting van de situatie te komen.

Ook neem ik behandelaars werk uit handen. Bijvoorbeeld als we besluiten dat er een melding bij het AMK moet worden gedaan. Ik doe het regelwerk: de telefoontjes en de schriftelijke voorbereiding. De medisch specialist blijft eindverantwoordelijke.’

Je hebt net de opleiding tot forensisch verpleegkundige afgerond. Heb je daar iets aan in je werk als aandachtsfunctionaris?

‘Jazeker. Als een kind of volwassene letsel heeft opgelopen en we vermoeden mishandeling, is het belangrijk dat de feiten goed worden vastgelegd in het medisch dossier. Zodat de politie dat als mogelijk bewijsmateriaal kan gebruiken, wanneer het tot een aangifte komt.

Letsel waarover we ons zorgen maken, wordt nu door mij of door een collega gefotografeerd. Anders heb je kans dat de sporen al verdwenen zijn, als de politie er pas in een later stadium bij wordt betrokken.

Op de Spoedeisende Hulp knippen we kleding met een kartelschaar open als een patiënt met een scherp voorwerp is mishandeld. Zo voorkomen we dat sporen van steekwonden in de kleding verloren gaan. Behalve dat soort ‘foefjes’ heb ik ook veel geleerd over medisch inhoudelijke zaken en wet- en regelgeving. Daardoor kan ik mijn collega’s in het ziekenhuis nog beter ondersteunen.’

YVON VAN GASTEL

aandachtsfunctionaris kindermishandeling-volwassenengeweld en forensisch verpleegkundige in het Amphia Ziekenhuis.