Augeo magazine - Over veilig opgroeien

OVERZICHT

AUGEO MAGAZINE - TIJDSCHRIFT KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD

LEG OOK JE VRAAG VOOR AAN DE TKM-EXPERTS

Wil je ook een vraag stellen aan de TKM-experts?

Mail de redactie: info@augeo.nl.

Beste Marga,

Ik ben pedagogisch medewerker op een Buitenschoolse Opvang en werk op een groep met kinderen van 6 tot 10 jaar. In mijn groep zit een jongen van 8. Hij is echt een leider: neemt vaak het initiatief en de andere kinderen volgen hem dan.

Hij is veel met seksualiteit bezig. Hij stelt er vaak (vrij onschuldige) vragen over en laatst was hij met een ander jongetje aan het lachen om een tekening die hij gemaakt had van geslachtsdelen.

Vorige week gebeurde er echter iets waar ik nogal van geschrokken ben en niet goed van weet wat ik ermee moet. De kinderen waren buiten tikkertje aan het spelen en toen hij de tikker was, veranderde hij de spelregels. Ik was binnen en hoorde hem roepen dat hij ‘pikkietikkertje’ ging doen en deed dat vervolgens meteen bij twee kinderen.

De meesten renden gillend en lachend weg, maar ik vond het eigenlijk niet kunnen. Er was namelijk een meisje waar hij achteraan rende. Drukte haar tegen de muur en riep dat ze mee moest doen en hem proberen te tikken. Het meisje schrok er erg van en kwam huilend naar mij toe.

Ik heb ingegrepen door te roepen dat het tijd was voor drinken en wat lekkers, maar ik moet hier wel iets mee. Ik wilde dit tegen de vader zeggen toen hij zijn zoon op kwam halen, maar zijn vader is een beetje een flirterig type; hij sjanst met de moeders van de andere kinderen en met ons, de pedagogisch medewerkers. Zijn moeder heb ik nog nooit gezien, die werkt hier ver vandaan. Hoe kan ik hier in mee omgaan?

Vriendelijke groet,

Juliëtte

Beste Juliëtte,

Voor veel volwassenen is het moeilijk kinderen te combineren met seksualiteit. Volwassenen voelen zich daar vaak onzeker over. Seksualiteit wordt vaak gezien als iets dat bij volwassenen hoort. Uit je verhaal maak ik op dat kinderen zich ook seksueel ontwikkelen en daar op allerlei manieren mee bezig zijn. Wat jij je, net als veel andere professionals (en ouders) afvraagt, is misschien wel ‘wat is normaal en wanneer moet je je zorgen maken’?

Kinderen ontdekken en onderzoeken

Eigenlijk verschilt deze ontwikkeling niet zo erg veel van ontwikkeling op andere terreinen: kinderen zijn bezig te ontdekken, onderzoeken wat ze zelf prettig vinden en hoe dat bij anderen zit. Daarvoor gebruiken kinderen vaak spelletjes. Die hebben ze nodig om te leren omgaan met hun eigen gevoelens en ook met die van anderen. Ze leren zo ook wat over de grens gaat en door anderen niet wordt geaccepteerd.

Eerste vraag: past het bij de leeftijd?

De jongen in je groep is duidelijk met zijn seksualiteit bezig. Vragen stellen, lachen om tekeningen, spelletjes spelen als ‘kustikkertje’ of ‘pikkietikken’ horen daar bij en passen ook bij zijn leeftijd. Dat is ook de eerste vraag die je jezelf moet stellen: past gedrag bij een leeftijd? Op de website Kind en Seksualiteit vind je veel informatie over welk gedrag past bij de verschillende leeftijdsfasen.

Stel dat dit over een ander onderwerp zou gaan dan seksualiteit, hoe zou je dan reageren? Waarschijnlijk zou je je afvragen of alle kinderen het spel leuk vinden en vrijwillig meedoen.

Daarnaast zijn de volgende vragen van belang: ‘past het gedrag binnen de context’ (in de ene situatie gelden immers andere regels voor seksueel gedrag dan in een andere situatie) én ‘past het gedrag bij de manier waarop het kind zichzelf wil zien’ (denkt het kind na over de gevolgen van zijn/haar gedrag, is het zich ervan bewust dat gedrag schadelijk kan zijn).

Tweede vraag: is het spel vrijwillig?

In dit geval lijkt het er op dat er in elk geval één kind (het meisje dat schrok en naar jou toe kwam) niet gelukkig wordt van de situatie. Dat kun je bespreken met de jongen. Hij leert op die manier dat alle partijen iets leuk moeten vinden en dat hij rekening moet houden met de grenzen van een ander. En dat is dan de tweede vraag die je jezelf moet stellen: is dit spel voor beide partijen vrijwillig?

Wordt niet één van beide partijen onder druk gezet om mee te doen? Daarbij is het belangrijk ook rekening te houden met gelijkwaardigheid. Een groot leeftijdsverschil leidt er bijvoorbeeld toe dat één van de partijen snel overwicht zal hebben, maar ook heel dominante kinderen kunnen veel overwicht hebben.

Vlaggensysteem

Je helpt hem dus door hier met hem over te praten. Daar leert hij van. Ken je het vlaggensysteem? Dat is een methodiek die aangeeft hoe je adequaat om kunt gaan met situaties van seksueel gedrag bij kinderen waarin je je afvraagt wat je moet doen en óf je iets moet doen.

Praten met ouders

Het is óók belangrijk dat je het met zijn ouders bespreekt. Mogelijk hebben ze waarden en normen die niet de jouwe zijn, toch is het van belang met hen te bespreken dat er binnen de opvang regels en afspraken zijn waar iedereen zich aan moet houden, en dat hij ook bepaald gedrag moet leren.

Uiteindelijk is het ook voor hem het duidelijkst als hij thuis, op school en op de opvang dezelfde boodschap leert: rekening houden met anderen.

Regels levend houden

Dat geldt overigens ook voor ouders: ook die moeten zich aan regels houden. Je zou in het team kunnen bespreken of de gedragsregels voor ouders wel helder en bekend zijn.

Misschien is het een idee die weer eens onder de aandacht te brengen; regels moeten levend gehouden worden om effectief te zijn. En bespreek ook eens wat jullie afspraken zijn wanneer ouders zich niet aan die regels houden.

Vergeet ook niet de ouders van het meisje te vertellen dat dit is gebeurd en dat je het bespreekt met de jongen en zijn ouders, zodat de opvang veilig en prettig blijft voor iedereen. Het meisje zelf kun je ook uitleggen dat er regels zijn en dat je die met de jongen zult bespreken zodat hij ook weet wat er wel en niet mag bij het spelen.

Goed dat je dit onderwerp zo serieus oppakt en veel succes!

Vriendelijke groet,

Marga

Meer informatie

Meer informatie over het Vlaggensysteem vind je op www.seksueelgeweld.info

Op de website www.ppsi.nl (project preventie seksuele intimidatie) vind je allerlei voorbeelden en hulpmiddelen die helpen een veilige omgeving te bevorderen.

MARGA HAAGMANS

Inhoudsdeskundige aanpak kindermishandeling en huiselijk geweld bij Augeo Academy.

Beste Paul,

In mijn werk als pedagogisch medewerker in de dagopvang heb ik met veel verschillende ouders te maken. Velen hebben het erg druk; ze werken allemaal en sommigen halen altijd te laat hun kind op.

Over één kind en zijn moeder maak ik me zorgen. Vaak komt ze binnen met de mobiele telefoon aan haar oor en schuift haar zoontje van 3 zowat in mijn armen. Ook haalt ze hem vaak net na sluitingstijd op en als ik daar met haar over wil praten, wimpelt ze het af met excuses over uitgelopen vergaderingen en files.

Het jongetje heeft wel nieuwe kleren, maar ziet er vaak onverzorgd uit: ongekamde haren, chocoladepasta nog om zijn mond, broodkruimels in de haren.

We zwaaien samen de ouders uit en hij kijkt haar altijd verdrietig na. Hij is ook erg aanhankelijk naar mij en wil ’s avonds niet met zijn moeder mee. Hij heeft al een paar keer gevraagd of hij bij mij mag komen wonen.

Mijn zorgen heb ik in ons team besproken. Ik vind dat het kind verwaarloosd wordt, mijn collega’s vinden dat onzin. Toch laat het me niet los. Wat vindt u?

Femke.

Beste Femke,

Elk kind in de dagopvang gun ik een medewerker die, net als jij, gevoelig is voor signalen. Zich niet gemakkelijk gerust laat stellen en opkomt voor een jong en kwetsbaar kind dat het zichtbaar moeilijk heeft.

Wat je beschrijft lijkt een voorbeeld van een ‘moderne’ vorm van kindermishandeling: verwaarlozing als gevolg van overbelaste ouders. In veel gezinnen werken beide ouders en een aantal van hen heeft drukke banen die voortdurend de aandacht vragen. Maar gezinnen met drukke ouders zijn er altijd geweest en de kinderen uit die gezinnen zijn er echt niet allemaal slechter van geworden.

Probleem tussen hechting moeder en kind

Met dit kind is, denk ik, iets anders aan de hand. Of, beter gezegd, met deze moeder. Het gedrag dat je beschrijft, lijkt op dat van een drukke, overbelaste ouder. Maar het gedrag van het kind doet vermoeden dat er ernstiger dingen aan de hand zijn. Zijn gedrag kan wijzen op een probleem in de hechting tussen de moeder en haar kind.

Of er sprake is van affectieve verwaarlozing moet onderzocht worden. Als daar sprake van is, gaat het om het onvermogen van een ouder om aandacht en genegenheid op te brengen voor zijn kind. Dat is wat anders dan een ouder die het druk heeft. Want die zal, in de weinige tijd die hij heeft, genegenheid kunnen opbrengen voor zijn kind. Dat betekent dat het kind bij een ‘normaal functionerende’ ouder de kans heeft zich te hechten. Dat is van wezenlijk belang om gezond volwassen te worden.

Gevolgen van emotionele verwaarlozing

De gevolgen van affectieve verwaarlozing worden vaak onderschat. Uit onderzoek weten we dat de gevolgen minstens zo ernstig kunnen zijn als de gevolgen van lichamelijke mishandeling of seksueel misbruik. Affectieve verwaarlozing kan leiden tot verminderde groei van de hersenen, achterblijven van de lichaamsgroei en andere problemen in de jeugd en volwassenheid.

Oorzaken

Het onvermogen van de ouder om aandacht en genegenheid te bieden aan het kind kan een gevolg zijn van verschillende problemen. Het kan te maken hebben met verwaarlozing of mishandeling die de ouder zelf als kind heeft meegemaakt, of met psychiatrische problemen, verslaving of depressiviteit. Meestal gaat het om chronische problemen die niet makkelijk ‘op te lossen’ zijn. Om vast te kunnen stellen of er bij deze moeder sprake is van dit soort problemen, is onderzoek nodig.

Werken volgens de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling

Je hebt een aantal signalen in kaart gebracht en je zorgen besproken met je collega’s. Dat zijn de eerste twee stappen van de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Het lastige is dat je collega’s je zorgen niet delen, maar dat hun reacties jouw zorgen niet wegnemen. Daarom laat je het er niet bij zitten en dat vind ik bewonderenswaardig. Ik raad je aan voor te stellen, dat jij en je collega's het Advies en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) om advies vragen. Het is belangrijk je collega’s daarin mee te nemen, om met elkaar op één lijn te blijven.

Advies vragen bij het Advies en Meldpunt Kindermishandeling

Aan het AMK stel je in de eerste plaats de vraag in hoeverre zij aanleiding tot zorg zien, naar aanleiding van de signalen die je noemt over dit kind en zijn moeder. Mijn antwoord op deze vraag heb je hierboven al kunnen lezen. Ik zie wel aanleiding tot zorg en natuurlijk zou ik meer willen weten over de hele situatie om een goed advies te kunnen geven over wat je kunt doen. Eén van die stappen zal zijn om met de moeder in gesprek te gaan en ook met de vader, als hij in beeld is.

In gesprek met de moeder

Je hebt de moeder al (aan)gesproken, maar hebt haar misschien nog niet echt uitgenodigd voor een gesprek waarin je het gedrag van haar kind hebt benoemd dat voor jou de aanleiding is om je zorgen te maken. Het AMK kan je tips geven over de manier waarop je zo’n gesprek het beste kunt voeren, waar en wanneer je dat het beste kunt doen en wie je daarbij kunt betrekken. In sommige gevallen kan een medewerker van het AMK ook bij het gesprek aanwezig zijn.

In het adviesgesprek met het AMK spreek je af wat je doet met hun advies en of er nog een volgend contact met het AMK nodig is, wanneer dat is en wie het initiatief neemt. Vervolgens bespreek je het advies van het AMK met je collega’s en spreek je met elkaar af hoe je verder gaat. Hopelijk lukt het om met de moeder in gesprek te komen en een antwoord te krijgen op de vraag of er inderdaad reden is tot zorg over dit kind. Als dat zo is, kijk je samen met de ouder(s) naar wat nodig is om de situatie te verbeteren. Ook daarbij kun je weer advies vragen aan het AMK. Meestal lukt het om op deze manier meer duidelijkheid te krijgen over wat er aan de hand is en om de hulp en ondersteuning in te zetten die nodig is.

En misschien doe je ontzettend je best maar kom je er uiteindelijk toch niet uit met deze ouder(s). De moeder wil bijvoorbeeld niet met je in gesprek of ze ontkent of bagatelliseert de problemen en weigert er iets aan te doen. Dan zul je samen met je collega’s moeten nagaan of er iets moet gebeuren. Als dat zo is, neem je opnieuw contact op met het AMK om een melding te doen. Het AMK neemt dan de verantwoordelijkheid van je over om de problemen in dit gezin duidelijk te krijgen en de situatie te verbeteren.

Dat is echter niet het scenario waar je op dit moment van uit moet gaan. Er zijn stappen die je zelf kunt zetten en de ervaring leert dat er veel mogelijk is als je het gesprek met de ouder(s) aangaat vanuit je zorgen over hun kind. Met jouw betrokkenheid bij dit kind moet dat lukken zou ik denken.

Met vriendelijke groet,

Paul

PAUL BAETEN

manager AMK-Haaglanden.