Augeo magazine - Over veilig opgroeien

OVERZICHT

AUGEO MAGAZINE - TIJDSCHRIFT KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD

• Hermanns, J. (2008). Het bestrijden van kindermishandeling: Een aanpak die werkt. Nederlands Jeugdinstituut [NJI] & programmaministerie voor Jeugd en Gezin.
• Baartman, H. E. M. (1996). Kwetsbare gezinnen en het risico op kindermishandeling. In H. E. M. Baartman, Opvoeden kan zeer doen: Over oorzaken van kindermishandeling, hulpverlening en preventie (pp. 96-136). Utrecht: SWP.
• Roelens, K., Verstraelen, H., Van Egmond, K., & Temmerman, M. (2008). Disclosure and health-seeking behaviour following intimate partner violence before and during pregnancy in Flanders, Belgium: A survey surveillance study. European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology, 137(1), 37-42. doi: 10.1016/j.ejogrb.2007.04.013
• Brochure ‘Wat je moet weten over alcohol en roken; vóór, tijdens en na de zwangerschap’, jan 2014. www.trimbos.nl
• www.hersenstichting.nl en www.fasstichting.nl
• Advies- en Meldpunten Kindermishandeling [AMK] (2012). Overzicht 2012. Geraadpleegd op: http://www.amk-nederland.nl/contents/documents/amkjaarverslag2012.pdf
• Van de Putte, E.M. Lukkassen I.M.A., Russel I.M.B., Teeuw A.H. (red) (2013), Medisch Handboek Kindermishandeling, p. 356, Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 2013.
• NHG Standaard Zwangerschap en Kraamperiode. https://www.nhg.org/standaarden/volledig/nhg-standaard-zwangerschap-en-kraamperiode
• Hermanns, J. (2008). Het bestrijden van kindermishandeling: Een aanpak die werkt. Nederlands Jeugdinstituut [NJI] & programmaministerie voor Jeugd en Gezin.
• Guterman, N. B. (1999). Enrollment strategies in early home visitation to prevent physical child abuse and neglect and the ‘universal versus targeted’ debate: A meta-analysis of population-based and screening-based programs. Child Abuse and Neglect, 23(9). 863-890. doi: 10.1016/S0145-2134(99)00062-9
• Van Rooijen K., Berg T., Bartelink C., Wat werkt bij de aanpak van kindermishandeling?, Nederlands Jeugdinstituut, 2008.
• Factsheet VoorZorg; Verpleegkundige ondersteuning bij zwangerschap, opvoeding en opgroeien, mei 2013. Nederlands Jeugdinstituut. Geraadpleegd op: http://www.voorzorg.info/voorzorg/download/20130601%20Factsheet%20VoorZorg%20juni%202013%20versie%203.pdf
• Bouwmeester-Landweer, M. B. R. (2006). Early home visitation in families at risk for child maltreatment. Doctoral dissertation, Leiden University. Obtained from: http://hdl.handle.net/1887/4396
• Hermanns, J. (2008). Het bestrijden van kindermishandeling: Een aanpak die werkt. Nederlands Jeugdinstituut [NJI] & programmaministerie voor Jeugd en Gezin.
• Roelens, K., Verstraelen, H., Van Egmond, K., & Temmerman, M. (2008). Disclosure and health-seeking behaviour following intimate partner violence before and during pregnancy in Flanders, Belgium: A survey surveillance study. European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology, 137(1), 37-42. doi: 10.1016/j.ejogrb.2007.04.013
• Mejdoubi, J., Van den Heijkant, S., Van Leerdam, F., Heymans, M., Hirasing, R., & Crijnen, A. (2013). Effect of nurse home visits vs. usual care on reducing intimate partner violence in young high-risk pregnant women: A randomized controlled trial, PLOS ONE, 8 (10), e78185

Merian Bouwmeester

‘Stevig Ouderschap' bestaat uit een serie huisbezoeken door een ervaren jeugdverpleegkundige. 'Stevig Ouderschap' is bedoeld voor ouders die zelf in hun jeugd geen goed voorbeeld hebben gehad, ouders die er alleen voor staan (nauwelijks een sociaal netwerk hebben) of kampen met psychische-, verslavings- of relatieproblematiek.

onderzoeker en bestuurslid programma Stevig Ouderschap

We richten ons ook op alleenstaande ouders, ouders jonger dan 19 jaar en ouders met te vroeg geboren kinderen of kinderen met een te laag geboortegewicht.

Tijdens de 6 á 10 huisbezoeken vinden veel gesprekken plaats. Het gaat daarbij vooral over de vraag wat voor ouder je wilt zijn. Ouders worden zich meer bewust van wie ze als kind waren en op welke manier ze hun eigen kind willen grootbrengen.

Grote verwachtingen

Ouders die een eerste kind krijgen, zijn het meest gebaat bij Stevig Ouderschap. In ongeveer de helft van de deelnemende gemeenten wordt het programma daarom prenataal gestart. Tijdens de zwangerschap hebben mensen vaak nog veel ideaalplaatjes en grote verwachtingen.

In die beginfase sta je als ouder nog open voor alles wat je kan helpen een goede ouder te zijn. Naarmate je verder bent - en soms al meerdere kinderen hebt - kun je meer en meer in ouderschapspatronen terechtkomen waar je liever niet in wil zitten, waar je je als ouder misschien voor schaamt of waar je zelfs je kop voor in het zand steekt. Het is moeilijker om ingesleten patronen op een later moment nog te veranderen.

Bespreken

Juist ouders die zelf in hun eigen jeugd geen goed voorbeeld hebben gehad en die er vaak alleen voor staan, realiseren zich vaak wanneer ze een kind krijgen: wat heb ik nou helemaal te bieden? Op het moment dat een ouder - meestal bij het consultatiebureau - de vragenlijst voor Stevig Ouderschap invult, neem hij of zij eigenlijk al de beslissing om dingen bespreekbaar te maken.

De screeningsvragenlijst en informatieve brochure voor ouders hebben we, in samenwerking met Ouders Online, onlangs aangepast. Ouders hadden soms het gevoel lijdend voorwerp te zijn in de ‘opsporing van kindermishandeling’ of voelden zich betutteld door de wijze waarop ze bevraagd werden. We hebben deze kritiek serieus genomen en de bewoordingen in de vragenlijst beter afgestemd op de positie van ouders.

Effect

Uit onderzoek blijkt dat ouders zich als gevolg van de huisbezoeken minder zorgen maken om hun kinderen. Ook is het risico op opvoedingsproblemen significant afgenomen in bijna 25% van de bezochte gezinnen, terwijl dit in de niet-bezochte gezinnen in slechts 8% het geval was.

Ook blijkt uit onderzoek dat gezinnen die aan Stevig Ouderschap meedoen gedurende de eerste twee levensjaren van het kind méér gebruik maken van psychosociale hulp (maatschappelijk werk, schuldhulpverlening of relatietherapie) en ze maken minder gebruik van medische hulpverlening. Dit bleek uit een vergelijking met gezinnen met eenzelfde ‘risicoprofiel’ die geen huisbezoeken kregen.

Inzetten via jgz

Mijn advies aan gemeenten is om Stevig Ouderschap in te zetten via de jeugdgezondheidszorg (in samenwerking met verloskundigenzorg en kraamzorg). De jeugdgezondheidszorg krijgt daarmee enerzijds een goed instrument om de groep ouders met een verhoogd risico op ernstige opvoedingsproblematiek in beeld te krijgen. Anderzijds krijgen de jgz-professionals de mogelijkheid om zelf een goede interventie uit te uitvoeren, om te ontzorgen en te normaliseren.’

Moeder (34):

‘Voor mijn gevoel huilde mijn baby altijd’

‘Voor mij kwam' Stevig Ouderschap' precies op tijd. Ik denk dat 'Stevig Ouderschap' zeker kindermishandeling kan voorkómen als je er vroeg bij bent.

Na een zware bevalling kreeg ik een depressie. Ik begreep mijn kind niet goed, vond het moeilijk een band met haar te krijgen en er ontstonden spanningen in de relatie met mijn partner. Hij vertelde het consultatiebureau dat hij zich zorgen maakte en we kregen meteen het programma 'Stevig Ouderschap' aangeboden.'

Er was echt iets aan de hand met me en ik had hulp nodig, dat wist ik op dat moment wel. Tegelijk stond ik er in het begin best sceptisch tegenover. Je denkt dat er iemand bij je langs komt die zegt wat je moet doen, anders krijg je misschien wel de Kinderbescherming over de vloer. Gelukkig is dat heel anders.

Op weg geholpen

Ik begreep mijn kind niet goed; ik vond het moeilijk een band met haar te krijgen. Het werkte in de werkelijkheid zó anders dan waar je over leest en wat je op televisie ziet. De hulpverlener van 'Stevig Ouderschap' hielp mij weer op weg. Door de vele gesprekken en tips werd ik zekerder als ouder. Ik voelde me beter in mijn rol als moeder.

Daarvóór zocht ik continu naar antwoorden op vragen, maar er is geen handboek voor moederschap. Ik had het gevoel dat ik als moeder niets fout mocht doen en kon niet meer ontspannen. De hulpverlener van 'Stevig Ouderschap' introduceerde een goed dagritme, gaf voedingstips en hoe legde uit hoe ik kon omgaan met het huilen van mijn baby.

Voor mijn dochter heeft 'Stevig Ouderschap' een moeder opgeleverd die wat zekerder is en minder gespannen. Mijn kind voelde mijn stress. Nu die stress en spanning weg is, is mijn dochter ook rustiger. Van een huilbaby is ze nu een ontspannen kind geworden. Achteraf denk ik dat ze eigenlijk geen huilbaby was, maar voor mijn gevoel huilde ze altijd.

‘Eventjes doen alsof er geen kind is’

Als ik 'Stevig Ouderscha' niet had gehad dan was ik uiteindelijk wel op hetzelfde punt uitgekomen als waar ik nu ben, maar met meer omwegen, denk ik. In het ergste geval was ik de deur uitgelopen en had ik mijn baby gewoon alleen achtergelaten; eventjes doen alsof er helemaal geen kind was!

Ik denk dat een programma als 'Stevig Ouderschap' goed kan zijn voor veel mensen die voor de eerste keer ouder worden. Vooral voor hen die het net zo heftig ervaren als ik. Baby-blues is nog een taboe. Ik vind dat hier vóór de bevalling meer over gesproken moet worden. Voor sommige moeders voelt het allemaal goed, voor anderen is het heel stressvol. Het is belangrijk dat mensen zich dat van tevoren realiseren.’

• Preventief programma dat zich richt op het voorkomen van opvoedingsproblemen.
• (Aanstaande) ouders vullen een vragenlijst via het consultatiebureau in. Op basis daarvan wordt bekeken of zij in aanmerking komen voor deelname.
• Een speciaal getrainde JGZ-verpleegkundige komt 6-10 keer op huisbezoek.
• Ouders die een eerste kind krijgen zijn het meest gebaat bij het programma. In ongeveer de helft van de deelnemende gemeenten wordt het programma daarom prenataal gestart.
• In 2013 namen 2.800 gezinnen deel aan het programma. 'Stevig Ouderschap' wordt kosteloos aangeboden.

Meer informatie: www.stevigouderschap.nl

Uit internationale onderzoeken blijkt dat vroegtijdige interventieprogramma’s effect hebben op gezinnen met een (extreem) verhoogd risico op kindermishandeling. Het totaal percentage kindermishandeling, dat varieerde van 1,4 tot 10%, werd met gemiddeld 3,7% gereduceerd. Daarnaast blijkt dat:

• de opvoedingsvaardigheden van ouders versterkt zijn.
• de ouders minder stress hebben en
• hun gezondheid verbeterd is.

Recent Nederlands onderzoek toont aan dat door VoorZorg moeders minder roken tijdens en na de zwangerschap en meer borstvoeding geven. Ook werd een afname van geweld aangetoond door de interventie: zowel tijdens de zwangerschap als in de twee jaar daarna was er minder fysiek, psychisch en seksueel geweld. Het aantal AMK meldingen was twee keer minder bij gezinnen die de interventie hadden ontvangen.

Minder meldingen van kindermishandeling

Het programma ‘Voorzorg’ is in verschillende landen beschikbaar, waaronder ook Nederland. Na de invoering van dit programma, werden in internationale studies tot 50% minder gevallen van mishandeling gemeld. Effectonderzoek naar het Nederlandse preventieprogramma ‘Stevig Ouderschap’ laat zien dat in bijna een kwart van de gezinnen waar sprake is van een verhoogd risico op mishandeling, de gezinsproblemen aanzienlijk afnemen. Bij de gezinnen die niet deelnamen aan ‘Stevig Ouderschap’, is dat 8%.

Prof. dr. Jo Hermanns deed literatuuronderzoek naar effectieve maatregelen in de aanpak van kindermishandeling. Uit zijn studie blijkt dat het effectief en (kosten)efficiënt is om alle zwangere vrouwen - via de verloskundige zorg - te screenen op ‘hoog-risico factoren’ in de periode vóór of direct na de geboorte van het kind. Bovendien blijkt dat 90% van de Nederlandse vrouwen positief (61%) of neutraal (29%) staat tegenover screening (op geweld) tijdens de zwangerschap.

Om kindermishandeling en ontwikkelingsschade tijdens de zwangerschap of na de geboorte te voorkomen, zijn drie onderdelen van belang:

1. Voorlichting over de gevolgen van verdovend middelengebruik, zoals alcohol- en drugsgebruik, en partnergeweld aan alle zwangere vrouwen.

Vrijwel alle zwangere vrouwen consulteren een verloskundige of huisarts tijdens de zwangerschap. Het geven van informatie en voorlichting over (de gevolgen van) middelengebruik tijdens de zwangerschap behoort in Nederland tot de vaste taken van de huisarts en de verloskundige. In hoeverre hierbij ook systematisch wordt gesproken over partnergeweld is onbekend.

2. Systematische screening op hoogrisico situaties voor kindermishandeling tijdens de zwangerschap, waaronder middelengebruik en partnergeweld.

In landen die internationaal voorop lopen in het systematisch bestrijden van kindermishandeling, zoals de Verenigde Staten, Canada en Australië, is het systematisch screenen van zwangere vrouwen wijdverbreid. Met systematisch screenen wordt bedoeld: het gebruikmaken van een gespreksprotocol of screeningsisntrument.

In Nederland is ook meer aandacht gekomen voor screenen tijdens en vlak na de zwangerschap. In pilots in verschillende gemeenten screenden verloskundigen en ook kraamverzorgenden de situatie van de vrouwen die zij begeleidden met behulp van instrumenten als de ALPHA-NL, onderzocht door TNO. Inmiddels is de signaleringsfunctie van deze en andere professionals geformaliseerd door de Wet Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Daaronder valt ook een Kindcheck. De Kindcheck vraagt van professionals om in contacten met volwassen cliënten, ook te denken aan eventuele kinderen ‘achter’ de volwassen cliënt.

3. Het aanbieden van selectieve/geïndiceerde programma’s aan de gesignaleerde ‘hoog-risico-gezinnen'.

Dit aanbod start tijdens de zwangerschap en direct na de geboorte.

Het is van belang dat gesignaleerde ‘hoog-risico-gezinnen’ een effectief programma krijgen aanboden dat aansluit bij hun situatie. Het gaat dus niet om algemene opvoedingsondersteuning. Kenmerken van effectieve programma’s voor ‘hoog-risico-gezinnen’ zijn:

•  
• Intensieve home-visiting programma’s: gezinnen worden minimaal één keer per week bezocht door een - speciaal daartoe opgeleide - verpleegkundige of hulpverlener.
• Het programma start al tijdens de laatste maanden van de zwangerschap of rond de geboorte.
• Tijdens de huisbezoeken wordt vraaggestuurd en activerend gewerkt aan problemen die het functioneren van de ouders belemmeren. Daarnaast wordt gewerkt aan gezinsmanagement en thema’s die voor de verzorging en opvoeding van het kind van belang zijn.
• Het programma duurt 1 á 1,5 jaar (na geboorte van het kind).

Voorbeelden

Voorbeelden van screening in Nederland zijn de 'ALPHA-NL' en 'DMO(P) prenataal'. Voorbeelden van preventieprogramma’s vanaf/in de zwangerschap zijn 'Voorzorg', 'Stevig Ouderschap' en de 'Moeder-baby interventie'.

Sommige factoren die de kans op kindermishandeling zeer sterk vergroten kunnen al vóór de geboorte van een kind aanwezig zijn. Denk aan ouders met verslavingsproblemen, geweld tussen partners, of een opeenstapeling van problemen; de zogenoemde multiproblem gezinnen.

Screening volgens methodiek

Door al tijdens de zwangerschap in beeld te krijgen welke kinderen een verhoogd risico kunnen lopen mishandeld te worden, kunnen we veel menselijk leed en hoge maatschappelijke kosten voorkomen.

Verloskundigen, huisartsen en andere professionals die tijdens de zwangerschap contact hebben met ouders, zouden alle aanstaande moeders moeten screenen volgens een vastomschreven methodiek: op deze manier komen hoog-risicosituaties beter in beeld dan wanneer, op inschatting van de professional, soms wel en soms niet, screeningsvragen worden gesteld..

Effectieve hulpverlening

Vervolgens is het van belang om direct effectieve (preventieve) hulpverlening te bieden aan de gesignaleerde ouders in hoog-riscosituaties en hun (ongeboren of pasgeboren) kind.

Enkele cijfers:

• In West-Europa worden 3 tot 8 procent van de vrouwen tijdens de zwangerschap mishandeld door hun partner. Naast mogelijke schadelijke gevolgen voor de foetus, zoals fysieke schade, groeivertraging of vroeggeboorte, loopt het kind een sterk verhoogd risico om, na de geboorte, zelf slachtoffer te worden van kindermishandeling of verwaarlozing.
• Naar schatting hebben 2 tot 4 procent van de pasgeboren kinderen in ons land een hersenbeschadiging doordat hun moeder alcohol dronk tijdens de zwangerschap. Deze kinderen lijden aan FAS: het Foetaal Alcohol Syndroom (FAS).
• De meeste meldingen die binnenkomen bij de Advies- en Meldpunten Kindermishandeling, gaan over kinderen van 0-3 jaar, en dan vooral over baby’s tot 1 jaar. Het aantal AMK-onderzoeken naar deze groep is sinds 2005 sterker gestegen dan elke andere leeftijdsgroep.
• Het aantal kinderen dat overlijdt aan de gevolgen van kindermishandeling is het hoogst in de leeftijdscategorie 0-2 jaar.

Wat is het probleem?

Interview met een moeder en een professional

‘In het ergste geval was ik de deur uitgelopen en had ik mijn baby gewoon alleen achtergelaten; eventjes doen alsof er helemaal geen kind was’

SCREENING TIJDENS ZWANGERSCHAP

Kindermishandeling voorkomen: het kan!

Wat is het effect?

Met interventieprogramma’s voor moeders in hoog-risico-situaties nemen hun gezinsproblemen af en kan kindermishandeling in deze groep tot 50 procent afnemen.

Hoe is het aan te pakken?

Verloskundigen en kraamverzorgenden gebruiken een screeningsinstrument. Gemeenten bieden gesignaleerde ouders in hoog-risco situaties een effectief interventieprogramma.

Wat is het probleem?

3 tot 8% van de vrouwen heeft te maken met partnergeweld tijdens de zwangerschap.