Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Zahir, Fier Fryslan

Zahir I en Zahir II biedt anonieme (cirsis)opvang en behandeling voor meisjes van 14 tot en met 23 jaar die te maken hebben met eergerelateerd geweld en dreiging van eerwraak. Voor advies en aanmeldingen bel: 088-20 80 000 of mail naar:

aanmeldingen@fierfryslan.nl  

www.fierfryslan.n l

Eva, Kompaan en de Bocht

Eva staat voor: Extra Veilige Afdeling. Kompaan en de Bocht biedt speciale opvang aan meiden en jonge vrouwen die bedreigd worden of slachtoffer zijn van eergerelateerd geweld. Deze opvang is op een geheime en extra beveiligde plek. Als je meer wilt weten kun je bellen met de afdeling intake van Kompaan en De Bocht: 013 - 543 30 73

www.kompaanendebocht.nl

Als professional heb je specialistische hulp nodig wanneer je denkt dat een meisje te maken heeft met huwelijksdwang. Bij EVA (Stichting Kompaan en De Bocht) en Zahir (Fier Fryslân) worden deze meiden opgevangen. Gedragswetenschapper Ilona Brekelmans (EVA) en teamleider Femke Deinum (Zahir) delen hun lessons learned in het communiceren met ouders als er mogelijk huwelijksdwang in het spel is.

Femke Deinum: ‘Meteen als een meisje bij Zahir binnenkomt, zoeken we telefonisch contact met de ouders. We stellen ze gerust dat hun dochter bij ons is en niet op straat rondzwerft. Dat de opvang alleen voor meisjes is, dat ze geen gebruik kan maken van internet, geen mobiel tot haar beschikking heeft, dat ze onderwijs volgt en dat ze niet naar buiten mag zonder begeleiding. We kunnen pas overgaan tot echte bemiddeling als het Landelijk Expertisecentrum Eergerelateerd Geweld (LEC) met een advies is gekomen. Daarin staan de stappen die wij kunnen ondernemen. Specialisten van het LEC onderzoeken of de veiligheid van het meisje in het geding is, hoe de familiebanden lopen en of eer zo’n grote rol speelt dat contact en bemiddeling niet meer mogelijk is.’

Ilona Brekelmans: ‘Elke professional in Nederland kan contact opnemen het Steunpunt Huiselijk geweld de plaatselijke politie die weer ondersteund wordt door het LEC, als zij het vermoeden hebben als een meisje wordt uitgehuwelijkt. Daar lopen specialisten rond op dit gebied. Daarnaast heb je Zahir van Fier Fryslân en EVA van Kompaan en de Bocht, de enige twee specifieke plekken in Nederland waar meiden worden opgevangen die te maken hebben met mogelijke huwelijksdwang en eergerelateerd geweld. Zij kunnen daar binnen 24 uur geplaatst worden. Ik raad aan om vooral niet zelf met ouders te gaan communiceren of het zelf te willen oplossen als hulpverlener. Het is zulke complexe materie, dat ook ik nauw samenwerk met het LEC en de plaatselijke politie. Het is namelijk bekend dat het heel snel kan escaleren en dan zijn de gevolgen niet te overzien. Je weet niet welke tradities er zijn binnen het gezin en welke rol de familie en gemeenschap spelen. Dat moet je laten uitzoeken door het LEC. Professionals die met kinderen werken hebben wel een belangrijke signalerende functie. Neem huisartsen en docenten op de middelbare school. Veel meiden komen bij ons binnen nadat het balletje is gaan rollen via schoolmaatschappelijk werk. Vaak mogen deze meisjes alleen nog maar naar school en worden ze voor de rest van de tijd afgesloten van de buitenwereld.’

Femke Deinum: ‘Tijdens het eerste telefonische gesprek komt er al heel wat informatie boven water. Zo wordt vaak duidelijk of er sprake is van gezag- of gedragsprobleem. Ouders begrenzen vanuit onmacht hun dochters vaak. Ze benoemen dan dat de westerse maatschappij in hun ogen te veel vrijheid biedt. En dat ze grensoverschrijdend gedrag bij hun dochter waarnemen en dat daardoor de kuisheid van hun dochter in het geding komt. Laat als hulpverlener meteen merken dat je kennis hebt van de cultuur. En geef ze erkenning voor de mogelijke dilemma’s waar zij soms tegenaan lopen. Zoals druk vanuit de familie en gemeenschap als de dochter wellicht al op jonge leeftijd aan haar neef of een andere jongen of man is beloofd of eventueel grensoverschrijdend gedrag van hun dochter. Op de vraag waarom hun kind is weggelopen zullen ouders in eerste instantie overigens vaak ontwijkend reageren en doen alsof er niets aan de hand is en aangeven dat ze geen idee hebben. Zij zijn opgegroeid in een schaamtecultuur; dan ontken in eerste instantie alles. Je hoort problemen niet buitenshuis bespreekbaar te maken. Daardoor komt, met name in het begin, het werkelijke probleem niet direct op tafel. Westerlingen daarentegen zijn opgegroeid in een schuldcultuur en reageren vaak met: sorry, mijn schuld, had ik niet moeten doen. De waaromvraag is tijdens dit eerste telefonische gesprek overigens niet belangrijk. Je wilt de ouders op dat moment voornamelijk een luisterend oor bieden waardoor zij ook hun verhaal kwijt kunnen.’

Ilona Brekelmans: ‘Nadat het LEC een positief advies heeft afgegeven, kunnen de gesprekken en de bemiddeling met de ouders beginnen. Vaak komt dit advies binnen een maand. Tijdens het eerste gesprek moet je de ouders altijd een welkom gevoel geven. Dat gaat verder dan op tijd zijn en een kopje koffie. Wij zetten koekjes neer en trekken er heel veel tijd voor uit. Het ontvangst en een positieve start maken is enorm belangrijk bij deze gezinnen. Als zij een welkom gevoel hebben, dan krijg je daar respect voor terug. Dat bereik je door niet veroordelend te zijn. En vragen te stellen als: “Hoe kijken jullie aan tegen de opvoeding van jullie kind? Wat vinden jullie daar moeilijk aan? Lopen jullie wel eens tegen dingen aan die in Nederland anders gaan? Zo ja, waar worstelen jullie dan mee?” Laat ze vooral zelf praten en vertellen. Ook sta ik er voor open dat zij familieleden meenemen. Sterker nog; vaak vraag ik er zelfs om. Regelmatig zitten we met wel acht of negen mensen om de tafel. Je kunt beter de hele familie erbij betrekken en samen tot oplossingen komen, dan dat ze thuiskomen en een oom zegt: “Dat gaat mooi niet door”. Bij alle gesprekken zitten overigens ook altijd het meisje en iemand van de politie.’

Femke Deinum: ‘Soms neemt de familie ook heel wat potten en pannen mee met lekkernij. Dan gaan we eerst met elkaar eten. Het is belangrijk om te investeren in het contact; vertrouwen creëren. Vaak neemt dit, met name in het begin, meer tijd in beslag. Bij een Nederlands gezin trek je gemiddeld een uur uit voor zo’n gesprek, bij deze gezinnen minimaal twee uur. In het begin is een directieve houding niet gewenst. Wees vooral niet oordelend, wees nieuwsgierig en durf door te vragen. Ouders moeten het gevoel krijgen dat we kijken naar oplossingen. Dat we willen dat hun kind terug naar huis kan, mits dit veilig is voor haar, en dat zij de ruimte krijgt om haar eigen keuzes te maken. Samen ga je onderzoeken wat de reikwijdte daarvan is.’

Femke Deinum: ' 60% van de meiden die hier zijn, keert terug naar huis. Een deel van hen kan al snel naar huis. 40% van hen wil of kan niet meer naar huis. Dan geeft het LEC vaak code rood. Ofwel: geen contact meer mogelijk met de ouders. Dan is de veiligheid van het meisje niet meer gewaarborgd en speelt eer een te grote rol. Deze meiden kunnen na een jaar in het behandelprogramma van Zahir, doorstromen naar beschermd wonen en later begeleid wonen binnen Fier Fryslân. In totaal hebben we de meiden dik 3 jaar in beeld.'

'Bij de rest van de meiden zetten we van het begin af aan in op terugkeer naar huis indien de veiligheid gegarandeerd is. Het merendeel van de meiden zit bij ons omdat er een dreiging is van uithuwelijking. En er is vrijwel altijd sprake van geweld. Daarom moet je goed in kaart brengen wat er precies aan de hand is. Wie zijn er op de hoogte van het plan dat ze uitgehuwelijkt wordt? Zolang het binnen de familie is, is het nog niet zo’n probleem en zijn er in de meeste gevallen nog mogelijkheden tot terugkeer naar huis.'

'Indien de gemeenschap en familie op de hoogte is wordt dit lastiger. Wees meteen duidelijk naar de ouders toe dat je met ze wil samenwerken en dat het geen kwestie is van wij tegen zij. Indien een meisje openstaat voor contact met ouders gaat het gezin bij Zahir in systeemtherapie. Want waarom reageert mijn vader zo? En waarom doet mijn dochter dit? Daar staan we dan uitvoerig bij stil. We zien dat het bespreekbaar maken van elkaars dilemma’s vaak al zorgt voor opluchting en ruimte om naar mogelijkheden in het verdere contact te kijken. Wij stemmen overigens alles goed af met het LEC en in welk stadium de gesprekken zich bevinden.’

Ilona Brekelmans: ' Geef ouders erkenning als hun kind grensoverschrijdend gedrag vertoont. Leg ze uit dat je snapt dat ze soms met hun handen in het haar zitten en niet weten wat ze moeten doen. Als je dat erkent, dan komen ze vaak wel met hun verhaal dat ze niet wisten hoe ze anders moesten handelen. Op zo’n moment voel je een doorbraak en kun je samen kijken hoe ze dit anders kunnen aanpakken.'

'Tijdens de bemiddeling is het overigens wel noodzakelijk dat er water bij de wijn wordt gedaan. Van zowel de ouders als het meisje. Dat doe je onder andere door te benoemen wat er wel goed gaat bij hun thuis en waar ze elkaar wel in kunnen vinden. Maar ook dat de ouders hun dochter uitleggen wat hun motief is dat ze niet uit mag: omdat ze zich dan zorgen maken als ze niet thuis is. En het meisje vertelt waarom ze niet geslagen wil worden. Om dit soort dingen naar elkaar uit te spreken, kun je samen op zoek naar waar beide partijen wel mee kunnen leven.'

'Zo kunnen er afspraken gemaakt worden dat het meisje wel na schooltijd bij een vriendin mag zijn of dat haar zusje met haar meegaat naar bepaalde gebeurtenissen. Al dit soort oplossingen verschilt natuurlijk per gezin. Vaak gaat het om standpunten, terwijl het over belangen moet gaan.’

Ilona Brekelmans: ‘Ik stel me altijd nieuwsgierig op. Dat is overigens de houding die elke professional moet hebben in zijn werk vind ik. Want elk gezin werkt anders. Of dat nu een Nederlands of Pakistaans gezin is. Om te voorkomen dat je gaat generaliseren is het dus belangrijk om steeds nieuwsgierig te zijn naar de vraag: hoe werkt het bij jullie? Ik probeer me zo goed mogelijk te verplaatsen in hun wereld en niet mijn westerse blik te laten prevaleren. Dat lukt door vragen te stellen als: Hoe zijn jullie gesocialiseerd? Hoe lopen de familiebanden? Is er nog veel contact met het land van herkomst? Hoe gaan jullie thuis om met conflict? Wie heeft het thuis voor het zeggen? Hoe bent u zelf getrouwd? Wat vond u daar van? Als ze zich veilig genoeg voelen komen ze met hun verhaal en met hun uitleg. Als er oplossingen worden aangedragen is het belangrijk dat die goed gemonitord worden als het meisje uiteindelijk naar huis gaat. Want iets zeggen is nog iets anders dan het ook echt gaan doen. Dat is vaak het moeilijkste bij deze problematiek.’

Femke Deinum: ‘Elke ouder is ontvankelijk voor het geluk van zijn eigen kind. Als een kind zegt; “Ik word heel ongelukkig als ik met hem ga trouwen”, dan zijn ouders daar vaak heel gevoelig voor. Dan is daar vaak een doorbraak. Maar dan moet het meisje dat wel durven te benoemen. En dat is vaak een groot probleem want de meiden komen uit een wij-cultuur en zijn er nauwelijks aan gewend om voor zichzelf op te komen. En bovendien durven ze vaak niet tegen hun vader en moeder in te gaan. Maar als ze het niet doen, dan verandert de situatie niet en kunnen ze niet terug naar huis. Daar moeten ze van doordrongen raken. Hetzelfde geldt voor de mishandelingen. We vinden het belangrijk dat een meisje zelf naar ouders benoemd dat ze wil dat het geweld stopt. Op die manier kun je patronen doorbreken en ouders ook aanspreken op hun verantwoordelijkheid als ouder.’

Ilona Brekelmans: ‘Blijf trouw aan je eigen authenticiteit als hulpverlener. Ofwel; aan je eigen normen en waarden. Als iets heel ver van je af staat; dan benoem ik het vaak gewoon. Als het gebruikelijk is dat neven en nichten met elkaar trouwen in de familie, dan leg ik uit dat ik dat heel lastig vind om voor te stellen. Maar ik vraag ook meteen door: waarom willen jullie deze traditie voortzetten? Is dat onder druk van de familie? Vermeld altijd dat huwelijksdwang strafbaar is in Nederland, alsmede huiselijk geweld, kindermishandeling en lijfstraffen. Ga met de ouders kijken waar ze tegenaan lopen met hun dochter en hoe ze dit op een andere manier kunnen oplossen. Maak ze duidelijk dat hun kind opgroeit in Nederland en in een klas met meiden zit die wel bepaalde dingen mogen. Leg de ouders uit dat je hun bezorgdheid snapt. Dat geeft ze lucht. Blijf overigens zo dicht mogelijk bij hun cultuur en bij wat bij dat gezin past als het gaat om oplossingen zoeken. Als er geweld in het gezin voorkomt en het meisje heeft een goede band met een tante in de familie, dan kan die een bemiddelende rol gaan spelen in het gezin.’

Femke Deinum: ‘De meiden die op Zahir geplaatst worden zijn eveneens slachtoffers van geweld. Het meisje benoemt vaak dat ze geslagen werd als ze bijvoorbeeld te laat thuis kwam uit school. “Er werd niet over gesproken”. Wij vinden het belangrijk in de gesprekken met ouders te werken aan de communicatie binnen het gezin. Vaak zien we dat deze meiden uitleg nodig hebben van hun ouders waarom zij bepaalde dingen niet toestaan. Daarnaast benadrukken we ook naar ouders dat geweld in Nederland strafbaar is, evenals huwelijksdwang. We willen met ouders in gesprek hoe ze hun problemen kunnen aanpakken zonder dat daar geweld bij komt kijken. Maar ze moeten ook weten dat als hun dochter uiteindelijk weer thuiskomt en er weer signalen komen van kindermishandeling dat dit gevolgen heeft en dat de politie dan onmiddellijk zal ingrijpen.’

Femke Deinum: ‘In deze culturen is het belangrijk dat problemen binnen de familie niet op straat komen te liggen. Dat los je namelijk zelf op. Er kan binnen de gemeenschap snel worden geroddeld over een meisje en haar kuisheid kan daarmee in het geding komen. Daar moet je goed rekening mee houden. En dat is volgens mij ook het verschil tussen westers georiënteerde hulpverlening en gespecialiseerde hulp bij eergerelateerd geweld. Neem een meisje dat in de opvang zit en haar broer gaat trouwen waar minimaal 700 gasten voor zijn uitgenodigd. Dan is het belangrijk dat het meisje daarbij aanwezig is. Gaat ze niet, dan weet de hele gemeenschap dat het meisje niet meer onder toezicht staat van haar ouders, de familie en de broers en daarmee staat meteen de kuisheid van het meisje ter discussie. Daarom maken het LEC, de politie en Zahir in zo’n situatie samen een inschatting of het meisje toch kan gaan. Westerse hulpverleners zijn daarin vaak angstvallig voorzichtig wat overigens best te begrijpen is. Maar wij weten inmiddels uit ervaring dat als we het meisje niet laten gaan, je het tegenovergestelde bereikt. Namelijk dat de hele boel uit de hand kan lopen waarvan de gevolgen niet te overzien zijn.’

Ilona Brekelmans: ‘Verliefd worden is een heel westers begrip. Wij denken dat als je verliefd bent, je de ideale huwelijkspartner te hebben gevonden. In het Midden-Oosten vinden ze dat als iemand verliefd is, je verblind bent en geen weloverwogen keuzes kan maken voor de lange termijn. Daarom kunnen ouders beter kiezen voor de levenspartner van hun kind. Wie er gelijk heeft; ik heb er het antwoord niet op. Als je kijkt naar het hoge echtscheidingspercentage hier in Nederland, dan word ik daar ook niet vrolijk van. Het een hoeft niet slechter te zijn dan het andere. Als het maar vrijwillig gebeurt: uithuwelijking is verboden.’

Femke Deinum: ‘Als het meisje zelf aangeeft weer terug naar huis te willen dan nemen we dat in overweging. Voor deze meiden is het besef heel zwaar om hun verdere leven zonder familie te moeten leven. Juist omdat familie een zeer grote rol speelt in deze culturen. Natuurlijk laten we een meisje niet zomaar terug naar huis gaan. Vanuit Fier Fryslân hebben we wekelijks een multidisciplinair overleg waar de behandelaren van het desbetreffende meisje bij aanwezig zijn. Daarnaast wordt het LEC en Bureau Jeugdzorg (BJZ), indien minderjarig, altijd ingeschakeld. Naast de systeemgesprekken die er hebben plaatsgevonden, wordt er ook een veiligheidsplan opgesteld en worden er afspraken gemaakt met het meisje. Als we tot terugkeer overgaan, dan wordt dit eerst opgebouwd met een weekendverlof. De taakaccenthouder eergerelateerd geweld van de politie is op de hoogte en houdt vinger aan de pols. Indien BJZ betrokken is, wordt vaak de afspraak gemaakt dat de paspoorten van hun minderjarige dochter ingeleverd wordt en mogen zij pas naar het buitenland indien dit goed gecommuniceerd is met BJZ en het LEC.’