Augeo magazine - Over veilig opgroeien

‘SOS Snelle opvang bij seksueel misbruik van mensen met een verstandelijk beperking’

‘Een praktisch handboek’

Seksueel misbruik komt veel voor bij kinderen met een verstandelijke beperking. Veel vaker dan bij anderen in onze maatschappij. Vanwege deze hoge prevalentie zou je denken dat hulpverleners die werken met kinderen met een verstandelijke beperking, goed toegerust zijn deze kinderen de juiste hulp te bieden.

Toch blijkt dit in de praktijk vaak niet zo te zijn. Het omgaan met slachtoffers van seksueel misbruik die een verstandelijke beperking hebben, is moeilijk en aangrijpend. Voor alle betrokkenen. Ook als hulpverlener wordt je vaak geconfronteerd met gevoelens van machteloosheid, verwarring en onzekerheid.

Er is vaak sprake van handelingsverlegenheid en een gebrek aan een gestructureerd hulpaanbod om mensen met een verstandelijke beperking, maar ook hun ouders en naasten, na een dergelijke ingrijpende gebeurtenis op te vangen.

Handboek SOS

Hoe neem je als hulpverlener nu de regie in handen als een cliënt zelf seksueel misbruikt blijkt te zijn? Hoe bespreek je het met de cliënt, familieleden en andere professionals? En hoe help je hen verder?

Het nieuwe boek SOS Snelle ‘SOS Snelle opvang bij seksueel misbruik van mensen met een verstandelijk beperking. Een praktisch handboek’ van Aafke Scharloo e.a. helpt je dit adequaat aan te pakken. Het boek biedt tal van praktische handvatten om slachtoffers en hun naaste omgeving deskundig en gestructureerd hulp te bieden.

Hulpboeken en werkvormen

Het handboek SOS is ontwikkeld als eerstelijnshulpprogramma en is een richtlijn voor het handelen van hulpverleners, nadat melding volgens de meldcode en/of het protocol bij (vermoedens van) seksueel misbruik is gedaan. Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt theoretische achtergrondinformatie gegeven over seksueel misbruik en trauma bij mensen met een verstandelijke beperking. In het tweede deel worden praktische handvatten aangereikt hoe betrokkenen te ondersteunen. Het SOS-programma beschrijft hoe je cliënten met uiteenlopende ontwikkelingsniveaus, ouders en hulpverleners via eerste-opvang-programma’s kan helpen. Voor de ondersteuning van iedere doelgroep zijn aparte hulpboeken ontwikkeld, met daarin praktisch bruikbare werkvormen. Tot slot is er ook aandacht voor de zorg voor hulpverleners zelf. Aan bod komt hoe je ervaringen kunt delen en steun kunt zoeken bij collegea en hoe je omgaat met stressklachten en zelfzorg.

Voor wie?

Het handboek SOS is het eerste boek in Nederland dat praktische instrumenten biedt voor snelle psychische hulpverlening (emotionele ‘eerste hulp’) in situaties waarin seksueel misbruik aan het licht is gekomen. Het is geschreven voor gedragsdeskundigen, werkzaam in de zorg en ondersteuning van mensen met een verstandelijke beperking. Daarnaast is het ook bij uitstek geschikt voor (psycho-)therapeuten, maatschappelijk werkers, gezinsvoogden en ambulant- en gezinsbegeleiders. De auteurs beschikken over een brede en jarenlange expertise rond onderzoek en hulpverlening bij seksueel misbruik van mensen met een verstandelijke beperking, opgedaan in binnen- en buitenland.

Meer informatie

Drs. A. Scharloo, Drs. S. Ebbers, Drs. M. Spijker

SOS Snelle opvang bij seksueel misbruik van mensen met een verstandelijk beperking. ‘Een praktisch handboek’

Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum

ISBN: 978 90 368 0327 4pagina’s

Prijs: € 29,99

Online bestellen via Bohn Stafleu van Loghum

Verve is een nieuwe manier van werken in het beschermen van kinderen. Verve staat voor Veiligheid en Regie Voor Elk. Binnen Verve wordt gebruik gemaakt van opgebouwde expertise rond Eigen Kracht-Conferenties, de Deltamethode uit de jeugdbescherming en de methodiek Signs of Safety.

Veiligheid en regie centraal

Binnen Verve staat de veiligheid van kinderen voorop. De verantwoordelijkheid voor het oplossen van problemen ligt zoveel mogelijk bij burgers zelf en hun eigen netwerk. Professionals ondersteunen hen om samen een plan te maken om hun problemen op te lossen. Als in het voorgestelde plan de veiligheid van het kind onvoldoende gewaarborgd is, dan grijpt de professional in. Zowel voor de burger en het netwerk als voor de professionals zijn de woorden ‘veiligheid’ en ‘regie’ centraal: de professional moet er vertrouwen in hebben, zich veilig genoeg voelen, om de regie bij het netwerk te laten. Anders moet hij de regie overnemen.

Permanent leren

Verve is naast een visie en een methodiek bovendien een vorm van permanent leren. Door systematisch te reflecteren op het handelen van de professionals en instellingen, ontwikkelt de methodiek zich verder. Nieuwe praktijksituaties leiden tot aanvullende en soms tot nieuwe inzichten, vragen, hulpmiddelen en werkvormen.

Verve is een project van Bureau Jeugdzorg Overijssel, de Raad voor de Kinderbescherming Overijssel, de William Schrikker Groep en de Eigen Kracht Centrale . Samen met de Hogeschool Leiden en de Vrije Universiteit van Amsterdam hebben zij de ambitie om binnen twee jaar deze manier van werken verder te ontwikkelen, zoveel mogelijk gebaseerd op ervaringen in de praktijk. Hogeschool Leiden onderzoekt de effecten van Verve.

Meer informatie en contact

Neem voor meer informatie contact op met Dennis Kragten, projectmanager VERVE, dkragten@wsg.nu , tel. 06-11869723.

De handleiding Werken met Verve: handleiding voor de jeugdbescherming is voor € 10,- (exclusief 6% BTW en verzendkosten) te bestellen via Marianne Koning, koning.m@hsleiden.nl .

Lees verder over Verve in een artikel uit Jeugd & Co in de Nieuwsbrief van Bureau Jeugdzorg Overijssel en in Jeugdkennis .

Praten over seksueel misbruik met kinderen en jongeren

Ruim een jaar geleden bracht de commissie Samson haar rapport “ Omringd door zorg, toch niet veilig ” uit. Een schokkend rapport, dat schrijnend duidelijk maakte dat seksueel misbruik binnen de pleeg- en instellingenzorg een groot probleem is. De commissie Samson constateerde dat er sprake is van handelingsverlegenheid bij professionals op de werkvloer; professionals, ook in de jeugdzorg, vinden het moeilijk om seksualiteit en seksueel grensoverschrijdend gedrag met kinderen en jongeren te bespreken. Blijkbaar rust er nog steeds een taboe op het onderwerp en voelen professionals zich er ongemakkelijk bij. Een van de aanbevelingen van de commissie was om structureel aandacht te besteden aan de gezonde seksuele ontwikkeling, grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik, binnen en buiten de instelling. Recent zijn twee publicaties verschenen, die de hulpverleners én de kinderen en jongeren kunnen helpen deze lastige onderwerpen met elkaar te bespreken.

Werkboekje voor kinderen

Arianne Geuze, zelfstandig gevestigd kinder- en jeugdpsycholoog en werkzaam als gedragsdeskundige bij de Raad voor de Kinderbescherming schreef het werkboekje ‘Over privéplekjes en geheimen die niet oké zijn’ voor kinderen die in een leefgroep of pleeggezin wonen en de belangrijke mensen om hen heen. Dit boekje helpt hen te praten over hun lichaam, over seksueel misbruik en hulp. Met als doel dat het kind weet dat het mag praten over seksueel misbruik en dat het nadenkt over hoe je daarover kan praten. Vanuit de gedachte dat door met kinderen over dit onderwerp te praten, meer openheid ontstaat en bescherming kan groeien.

Het boekje legt uit dat volwassenen niet aan ‘privéplekjes’ van kinderen mogen komen, stimuleert kinderen eigen woorden te geven aan geslachtsorganen en na te denken bij wie zij terecht zouden kunnen als het niet goed met hen gaat. Met tekeningetjes en invulplaatjes ideaal om samen met het kind door te werken en veilig een gesprekje te hebben. Voor jonge kinderen, tot een jaar of 9/10, is dit een zeer bruikbaar boekje.

Stripboek voor pubers

Uit het rapport van Samson kwam naar voren dat een grote groep jongeren in de jeugdzorg door leeftijdsgenoten is misbruikt. Ook voor oudere kinderen geldt dat het belangrijk is dat zij zich veilig voelen door te praten over wat hen overkomt. Het stripboek ‘Ik praat over geweld’ van Petra van de Pool is voor deze groep zeer geschikt en gaat een stapje verder dan het eerder genoemde werkboek.

Ook het stripboek heeft tot doel seksualiteit en seksueel misbruik op een laagdrempelige manier bespreekbaar te maken. Het stripboek brengt vijf verhalen met signalen van seksueel misbruik. Thema’s als loyaliteitsconflict, angst en bedreiging worden allemaal genoemd, evenals de gevolgen van misbruik, zoals dissociatie en automutilatie.

Doordat naast de stripverhalen ook informatie is opgenomen over veiligheid in relaties en seksualiteit, achtergrondinformatie over seksueel misbruik en het boek ook ingaat op mogelijkheden voor hulp, met de bijbehorende adressen, is het niet alleen een mooi instrument om het gesprek met jongeren aan te gaan, maar kan een jongere er zelf ook nog veel uithalen.

Kijk hier naar een aflevering van Hart van Nederland over het stripboek.

Meer informatie

Het werkboek ‘Over privéplekjes en geheimen die niet oké zijn’ is te bestellen via arianne.geuze@praktijkdoen.nl .

Het stripboek ‘Ik praat over geweld’ is voor € 8,48 te bestellen via de website van Petra van der Pool

Wie kent de verhalen niet? Een kind komt bij de dokter met verdachte botbreuken, maar de ouders beweren hun kind nooit geslagen te hebben. Een moeder belt Bureau Jeugdzorg: haar dochtertje van 4 zegt dat papa aan haar plasser heeft gezeten, maar papa ontkent in alle talen. Niemand wil herhaling, niemand wil een kind ten onrechte uit huis plaatsen.

Als er niets aan de hand is beschrijft een door de auteurs ontwikkelde methode voor hulpverleners om een gezin tegemoet te treden als er vermoedens van kindermishandeling zijn, maar waarbij ouders iedere betrokkenheid ontkennen. De methode (op basis van Signs of Safety) gaat ervan uit dat de hulpverleners en het gezin niet in discussie gaan over wat er al dan niet is gebeurd.

Centraal staat de veiligheid van kinderen en de motivatie van ouders om het gezin te redden. Ouders en hulpverleners werken samen op een manier die de kinderen uit de wind houdt. Zo zoeken zij samen naar de juiste verwoording van de gebeurtenissen voor de kinderen, bijvoorbeeld: ‘Je hebt papa drie maanden niet gezien, omdat de dokter denkt dat hij je geslagen heeft. Papa zegt van niet. En mama weet het niet.’ De kinderen zelf maken er tekeningen bij.

Netwerk vormen

In de methode werken beide ouders ook mee om een netwerk om het gezin te vormen dat meedenkt over manieren om de kinderen veilig te stellen. Ook dit veiligheidplan wordt voor de kinderen onder woorden gebracht, bijvoorbeeld zo: ‘Je gaat in het weekend weer naar papa, maar dan ben je niet meer alleen met papa. Op zaterdag is oma er altijd. En ’s nachts en op zondag is de papa’s vriendin altijd bij jullie.’ Ook hierbij maken de kinderen zelf tekeningen.

Radicaal anders

Het boek is helder geschreven. Dat is belangrijk, want het gaat om een spannende en creatieve methode die vraagt om een radicaal andere manier van omgaan met ernstige vermoedens van kindermishandeling in gezinnen. Geen discussie, maar een beschermend netwerk bouwen om het gezin. Wel bleven bepaalde vragen nog onbeantwoord, zoals: hoelang dient het netwerk te blijven bestaan, hoelang moet het gezin worden gevolgd en wie controleert de veiligheid?

Meer informatie

Susie Essex en Andrew TurnellAls er ‘niets aan de hand’ is (vertaling van Working with ‘Denied’ Child Abuse, The Resolutions Approach)Bohn Stafleu van Loghum ISBN: 9789031379866 Prijs: boek: € 34,99, E-book: € 27,99

Te bestellen via www.bsl.nl/shop

Studenten willen meer scholing over kindermishandeling en huiselijk geweld

Beroepskrachten die in hun werk te maken krijgen met kinderen en/of ouders kunnen geconfronteerd worden met kindermishandeling en huiselijk geweld. Daardoor is er voor hen een belangrijke rol weggelegd in het signaleren en aanpakken ervan. Want wat doe je als je kindermishandeling vermoedt, hoe ga je gesprekken hierover aan en hoe schakel je hulp in? Dit zijn allemaal vaardigheden die kennis en kunde vereisen. Vaardigheden je niet vroeg genoeg kunt opdoen. Toch blijkt in de praktijk dat onderwijs over kindermishandeling vaak geen structureel onderdeel is binnen de curricula van zorg, agogische en pedagogische beroepsopleidingen. Voor studenten van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) reden genoeg om actie te ondernemen. Zij kwamen verontrust naar Stichting STUK van waaruit Actie ENTER werd opgestart.

Les over kindermishandeling en huiselijk geweld als standaard onderdeel van de opleiding. Dat is het doel van actie ENTER. Inmiddels wordt er, samen met opleidingen, hard gewerkt aan meerdere initiatieven om dit te bewerkstelligen. De opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH) besteedt bijvoorbeeld via het lesprogramma ‘Veiligheid’ aandacht aan de onderwerpen huiselijk geweld en kindermishandeling. Actie ENTER draagt hieraan bij in de vorm van een forumtheater over kindermishandeling door jongeren uit Amsterdam Noord. En de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD) onderzoekt hoe zij vanaf volgend studiejaar standaard aandacht voor het thema kunnen opnemen in het curriculum.

Daarnaast organiseerde de opleiding MWD begin november een speciale themaweek over geweld in afhankelijkheidsrelaties. Iedere docent gaf daarbij invulling aan het thema vanuit zijn/haar eigen vakgebied en ook de rest van het studieblok staat in het teken van omgang met (vermoedens van) kindermishandeling en huiselijk geweld. Ook werd op 5 november het startschot gegeven voor een speciaal Edutainment-project voor en door studenten Culturele en Maatschappelijke Vorming (CMV). Eerste- en vierdejaars studenten ontwikkelen daar in totaal 13 Edutainment-projecten over het thema kindermishandeling en huiselijk geweld variërend van rap tot film en muziek tot dans. Deze projecten zullen op 14 en 21 januari gepresenteerd worden in het Bijlmerparktheater. En dit is nog maar het begin! Kijk voor een volledig overzicht van alle initiatieven en meer informatie over actie ENTER op: www.actie-enter.nl .

Actie ENTER is een initiatief van Stichting STUK, financieel ondersteund door Kinderpostzegels en dit jaar in samenwerking met de Hogeschool van Amsterdam. Zie ook www.stukonline.com

Een dvd die iedere professional die werkt met kinderen die te maken hebben gehad met huiselijk geweld, als slachtoffer en als getuige, zou moeten zien, is ‘Zie wat ik niet zeggen kan. Het doorbreken van de spiraal van geweld begint bij de hulp en zorg aan kinderen’. En bij de reflectie van professionals op hun werk met deze kinderen.

Deze dvd bevat vijf 5 portretten van kinderen die als slachtoffer of getuige te maken hebben gehad met huiselijk geweld en de hulpverleners die hen en hun ouders begeleiden. De hulpverleners, waaronder een ambulant begeleider, een kinder- en jeugdpsychiater en een kindhulpverlener, vertellen vol respect over de kinderen en hun ouders en laten zien op welke manier zij met hen werken. Zo komt een aantal werkvormen om met kinderen te werken aan herstel, het vergroten van veiligheid en aan weerbaarheid, zoals creatieve werkvormen, baby- en peutermassage en ‘het Droomhuis’ aan bod. Ook zie je welk effect dit op de kinderen heeft en wat ouders ermee kunnen. Daarnaast komen methodieken om ouders te ondersteunen in hun ouderrol in beeld, zoals video-interactie begeleiding, begeleid spelcontact en Triple P.

De vrouwenopvang speelt hierin een centrale rol, alle moeders zijn op enig moment in de opvang geweest. De dvd is een must voor alle professionals die met beschadigde kinderen werken. Naast de verhalen van de gezinnen, komen dezelfde hulpverleners aan het woord over actuele thema’s in hun werk, zoals ambulant werken, ontwikkelingen in de vrouwenopvang en werken met trauma’s en de verwerking ervan.

Ook mooi is het thema Reflectie op de praktijk, waarin de hulpverleners openhartig vertellen over wat het werken met beschadigde kinderen met hen doet. Ze vertellen dat het zwaar kan zijn en soms frustrerend. Maar ook dat het werken met deze groep kinderen daarnaast ook bevredigend is. Marjo, één van de geïnterviewde kindhulpverleners zegt dat als volgt: “De beschadigingen bij dat kind, die kan ik niet weghalen maar alles wat ik kan doen om dat kind weer wat positieve ervaringen op te laten doen, dat maakt mij gelukkig. En ik denk dan van iedere positieve ervaring die het heeft gehad, die heeft het maar mooi binnen.”

De dvd biedt, in combinatie met de bijgeleverde handleiding, aanknopingspunten om met elkaar in gesprek te gaan over het werken met kinderen en hun ouders: wat het inhoudt, wat mogelijkheden zijn en vooral ook wat het met je doet. Aan de hand van vragen als: wat zijn moeilijke momenten in je werk en hoe belangrijk zijn je collega’s of spelen je eigen normen en waarden een rol in je werk kunnen professionals reflecteren op hun werk. Van elkaar leren. En elkaar helpen de kinderen te zien en te horen, zodat de kinderen ruimte krijgen weer kind te zijn en te lachen en te spelen.

Meer informatie

Dvd ‘Zie wat ik niet zeggen kan’

Een productie van Movedmedia

Online te bestellen via www.movedmedia.nl of via e-mail info@movedmedia.nl

Prijs: € 22,50 incl. BTW en verzendkosten

Er wordt vaak beweerd dat slachtoffers van kindermishandeling niet over het misbruik (durven) praten. Of in ieder geval, niet snel. Recent Brits onderzoek toont echter aan dat dit geenszins het geval is. Sterker nog; in de studie ‘No one noticed, no one heard: a study of disclosures of childhood abuse’ van NSPCC research geeft ruim 80% van de ondervraagde kinderen aan dat zij minstens één keer in hun leven geprobeerd hebben over het misbruik te praten. Maar, dat deze onthulling lang niet altijd werd gehoord. Of zelf werd genegeerd. En als het wel werd opgepikt, dan werd er lang niet altijd iets mee gedaan. Of niet op de juiste manier. Met alle negatieve gevolgen van dien.

Hoe kun je als hulpverlener de barrière om met een cliënt te praten over (mogelijk) misbruik verkleinen? Hoe herken je zelf signalen sneller? En, hoe zorg je ervoor dat je, op het moment dat duidelijk is dat er sprake van mishandeling is, de juiste actie(s) onderneemt en de onthulling daarmee een positieve ervaring laat zijn voor de cliënt? Het onderzoeksrapport ‘No one noticed, no one heard’ biedt diverse aanknopingspunten.

Onthullingen bevorderen

Alhoewel het vaak lang duurt voordat kinderen durven te vertellen dat zij seksueel misbruikt zijn, gemiddeld zeven jaar nadat het misbruik begonnen is, vinden de meeste jongeren uiteindelijk toch de kracht om erover te praten. Wat hierbij vooral drempelverlagend en motiverend werkt is als je als volwassene directe vragen stelt als je vermoedt dat een kind het moeilijk heeft; op een manier die past bij de leeftijd en ontwikkeling van het kind. Tegelijkertijd moeten kinderen het gevoel hebben dat hun onthullingen veilig bij je zijn en dat zij altijd geïnformeerd worden over de actie(s) die je gaat ondernemen. Het is hierbij belangrijk te realiseren dat een onthulling vaak geen eenmalige aangelegenheid is, maar dat kinderen hun volledige verhaal vaak bij stukjes en beetjes over een langere periode vertellen.

Positieve ervaring

De manier waarop je als professional met jongeren communiceert is veelal bepalend of een jongere zijn of haar onthulling als een positieve of negatieve ervaring ziet. En dat is van groot belang, want slechts 10% van de slachtoffers uit het onderzoek gaf aan hun onthulling als positief te hebben ervaren. Onthullingen die wel als positieve ervaring gezien werden, bestonden uit de drie kernaspecten:

- De jongere heeft het gevoel dat zijn / haar verhaal serieus wordt genomen en dat hij / zij de waarheid spreekt

- Er wordt enige vorm van actie ondernomen om de veiligheid van de jongere te waarborgen

- De jongere ervaart emotionele support gedurende het onthullingproces

Kortom; kinderen willen iemand die op hen let, vragen stelt wanneer zij zich zorgen maken en luistert zodra zij klaar zijn om hun verhaal te vertellen.

Meer informatie

D. Allnock & P.Miller

No one noticed, no one heard: a study of disclosures of childhood abuse

London, NSPCC, October 2013

www.nspcc.org.uk/noonenotice d

Professionals en instellingen spelen een grote rol als het gaat om het signaleren en handelen bij vermoedens van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Het is daarom van groot belang dat professionals signalen van geweld in huiselijke kring herkennen en vervolgens ook weten wat zij met deze signalen moeten doen. Uiteraard geldt dit ook voor toekomstige professionals; de studenten van agogische en pedagogische beroepsopleidingen en opleidingen in de zorg. Want hoe eerder je vertrouwd raakt met het onderwerp, hoe minder handelingsverlegenheid je straks in de dagelijkse praktijk ervaart. Toch is de aandacht voor geweld in afhankelijkheidsrelaties binnen de meeste opleidingen nog beperkt. Voor de Ministeries van VWS en OCW reden om het project ‘Leren Signaleren’ op te zetten: een plan van aanpak dat er voor moet zorgen dat onderwijs over geweld in afhankelijkheidsrelaties structureel verankerd wordt binnen de curricula van beroepsopleidingen. Het project, dat loopt in de periode 2013-2015, omvat onder andere het ontwikkelen en ontsluiten van leermaterialen, en deskundigheidsbevordering van docenten op dit thema. Voor dit project werken de ministeries samen met Augeo academy The Next Page, Movisie, NJI, en Rutgers WPF.

Online leerportaal

Augeo academy The Next Page ontwikkelt laagdrempelige en flexibel inzetbare ‘blended’ leerprogramma’s, met als doel het thema structureel te verankeren binnen de curricula van alle relevante mbo-, hbo- en (enkele) wo-opleidingen. Er worden 17 verschillende leerprogramma’s ontworpen die via een speciaal leerportaal voor beroepsopleidingen ontsloten worden. Een leerprogramma bestaat uit e-learning voor studenten, een handleiding met werkvormen en opdrachten voor docenten, toetsen en assesments. Het is een flexibel inzetbaar pakket, dat in diverse leerjaren aangeboden kan worden.

Eerste pilots gestart

Om structureel gebruik van het leermateriaal te bevorderen werken de opleidingen zelf actief mee aan de ontwikkeling van de leerprogramma’s. De eerste pilots binnen de agogische opleidingen zijn reeds een feit; begin 2014 starten enkele HBO- en MBO-opleidingen. Daarnaast zal er, in een later stadium, een speciale campagne opgezet worden om meer bekendheid te geven aan de ontwikkelde materialen bij alle relevante opleidingen.

Meer informatie

Het project ‘Leren Signaleren’ is een samenwerkingsverband tussen de Ministeries van VWS en OCW, Movisie, NJI, Rutgers WPF en Augeo academy The Next Page. Download hier de kamerbrief dd 15-07-2013 over dit plan van aanpak.