Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Een unieke behandeling, maar ook een zoektocht. Jiska de Bruin (GZ-psycholoog in opleiding tot psychotherapeut) en Daniëlle Steggink (psychomotorisch therapeut) behandelden anderhalf jaar ouders en hun kind dat misbruikt werd door Robert M. Hun lessons learned van deze behandeling delen De Bruin en Steggink nu in TKM. De behandelaars werken bij het Kinder- en Jeugdtraumacentrum (KJTC) in Haarlem.

‘De behandeling die wij de deden met de ouders en met het slachtoffer van Robert M., was een zoektocht. Vooral omdat er nog nauwelijks iets bekend is over de behandeling van seksueel misbruik bij heel jonge kinderen. We konden er dus weinig vakliteratuur op na slaan.

In eerste instantie bestond de behandeling uit oudergesprekken die Jiska alleen begeleidde. Daaruit hebben we lering getrokken. Dit soort behandelingen is ook voor een therapeut belastend. Dus waar mogelijk is het goed de behandeling samen met een collega te doen, ook als je alleen met de ouders werkt. Dan kun je sparren, er samen over praten, richting zoeken met elkaar en soms samen even je emoties laten gaan na een sessie.

Toen wij na enige tijd de sessies samen gingen doen, merkten we dat Jiska op die manier alle aandacht voor de ouders kon hebben en Daniëlle als kindtherapeut voor het kind. Ieder kon dus zijn eigen expertise inzetten.

Je moet als therapeut telkens op zoek naar nieuwe mogelijkheden en soms du moment schakelen en beslissingen nemen. Het is dan ook belangrijk dat je je ervaringen kunt delen en met elkaar kan spreken over de mogelijke betekenis van gedrag en bijbehorende interventies. ’

‘Op het moment dat ouders met een klein kind dat seksueel misbruikt is bij je aankloppen als hulpverlener, is het goed je te realiseren dat hun wereld op zijn kop staat. Ze hebben dus op meerdere vlakken hulp nodig.

De ouders twijfelden over de meest basale dingen. Is dit gedrag van mijn kind wel normaal of heeft het met het misbruik te maken. Ben ik wel een goede opvoeder? En de ouders kampen met een enorm schuldgevoel. Hadden we het kunnen voorkomen? Had ik het moeten zien?

In dit stadium ben je grotendeels bezig ouders te stabiliseren om op die manier het gezin weer stabiel te krijgen. Wees daarom beschikbaar voor de ouders. Via de telefoon of via de mail, of face to face. Probeer zo snel mogelijk te reageren. Praat met ze en luister.

Ouders hebben behoefte aan iemand die ze simpelweg helpt hun leven weer op de rit te krijgen en die niet te emotioneel betrokken is. Familie en vrienden hebben die afstand niet.

Ook is het belangrijk ouders de positieve dingen in het leven weer te laten zien en hen complimenten te geven over hoe zij omgaan met deze onverdraaglijke situatie. Daar hebben ze in deze fase de meeste behoefte aan: horen dat ze het goed doen.’

‘De ouders bepalen het tempo van de therapie: bijvoorbeeld het moment waarop met het kind gepraat wordt over het misbruik, wordt ingegeven door het moment waarop ouders daaraan toe zijn; je sluit aan bij het proces van de ouders. Hierbij houd je rekening met de emoties en belastbaarheid van de ouders.

Je geeft uitleg over de gevolgen van trauma, zowel voor het kind als voor de ouders en wat dit betekent voor de interactie.

Je houdt ook rekening met wat ouders op dat moment aankunnen en nodig hebben. Als de werkrelatie goed is, kan dit heel natuurlijk verlopen.’

‘Het seksueel misbruik van een kind een onderdeel is van zijn levensgeschiedenis. Daarom zijn wij, als Kinder- en Jeugdtraumacentrum, van mening dat in het belang van de relatie tussen ouders en kind en in het belang van de verwerking op een zeker moment het kind verteld moet worden wat hem is overkomen. Want wat doe je als het kind er zelf achter komt? Dit kan schadelijk zijn voor het vertrouwen van het kind in de ouders. Of het slachtoffer loopt in zijn leven tegen bepaalde barrières op of gevoelens aan die hij niet kan plaatsen.

Het is dan belangrijk dat het kind uitleg krijgt over wat er is gebeurd. Met de ouders hebben wij uitvoerig besproken wat de voor- en nadelen zijn en ook hun ambivalente gevoelens rondom het vertellen bekeken. Pas toen de ouders er klaar voor waren hebben we het levensverhaal met hen geschreven.

Daarna is gezocht naar het moment en de manier waarop het verhaal verteld kon worden aan hun kind. Het verhaal kan immers pas verteld worden als ouders ook ervan overtuigd zijn dat het goed is en wanneer zij het emotioneel aankunnen. Ook hierin bepalen de ouders het tempo en het moment.’

‘Het vertellen van het verhaal schept een kader van waaruit verder gewerkt kan worden aan verwerking met het kind en de ouders. Wij kozen er in overleg met de ouders voor dat zij een persoonlijk boekje schreven over het leven van hun kind.

Het boekje begon bij de geboorte van het kind, met nadruk op de liefde waarin het kind geboren werd en is verzorgd en opgegroeid. Belangrijke mijlpalen werden er in opgenomen. Dit vormt het kader voor het verhaal over het seksueel misbruik.

Bij dit schrijfproces waren de ouders ook met verwerking bezig. En toen de ouders er klaar voor waren en het verhaal aan hun kind vertelden, brak voor het kind het moment van verwerken aan.’

‘Kijk goed of de ouders klaar zijn om het verhaal aan hun kind te vertellen. Als zij emotioneel niet meer overspoeld worden als zij aan het seksueel misbruik van hun kind denken, of er over praten, kunnen ze het aan. Dan zijn ze in staat hun kind op te vangen, te helpen en verder te begeleiden in zijn verwerkingsproces.

Dat ouders emotioneel worden tijdens het vertellen is niet erg. Maar ze moeten er nog wel kunnen zijn voor hun kind en hem op dat moment kunnen opvangen. Ofwel: ze moeten beschikbaar kunnen zijn voor hun kind.

Bespreek daarom goed het moment waarop en hoe ze het hun kind willen vertellen. Indien nodig kan het goed zijn als ouders zelf eerst een traumabehandeling krijgen. Bijvoorbeeld in de vorm van Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR).’

‘Omdat er weinig bekend is over de precieze gevolgen van seksueel misbruik bij heel jonge kinderen en de herinneringen die jonge kinderen aan het misbruik hebben, vergt de behandeling van een jong slachtoffer veel denkwerk.

Er moet ruimte zijn voor aan de ene kant twijfels en aan de andere kant het uitproberen van wat je denkt dat goed kan aansluiten bij het gedrag (en de hypothesen erover) van het kind en de ouders.

Hierbij ga je uit van de kennis van de normale ontwikkeling van een kind met daarbij de wetenschap dat de interactie van de ouders met het kind hierin belangrijk is.

Maar ook de kennis over de gevolgen van trauma op de ontwikkeling van het kind en meer specifiek de mogelijke gevolgen van seksueel misbruik op de ontwikkeling.

Verder ga je uit van de ervaringen die je hebt als therapeut met het werken met getraumatiseerde (jonge) kinderen en hun ouders.

Steeds is het antwoord op deze vraag bij ons leidend geweest: ‘Wat hebben dit kind en zijn ouders nodig om te kunnen herstellen’.’

‘Omdat er nog zo weinig bekend is over de gevolgen van seksueel misbruik voor een heel jong kind en de (soort) herinneringen die een kind hier op latere leeftijd aan heeft, is het belangrijk extra alert te zijn en suggesties te voorkomen. Zodat je bijvoorbeeld geen herinneringen of emoties verwoordt die het kind niet zelf laat zien of vertelt.

Wij kunnen wel denken dat een kind verdrietig zal zijn geweest tijdens het misbruik, maar we weten het niet. Dan is het ook goed dit niet ‘op het kind te plakken’.

Het is belangrijk uit te gaan van de herinneringen die het kind kan vertellen en van de emoties die het kind zelf laat zien. Ook de manier waarop een kind met aanraken en zijn lijfje omgaat, kan een belangrijk punt zijn om aan te grijpen in de therapie. Ook hierbij is het belangrijk goed te observeren en aan te sluiten bij wat het kind laat zien.’