Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Kinderprogramma Het Klokhuis pakte in vier afleveringen het moeilijke onderwerp kindermishandeling aan. Op de JP Coenschool in Amsterdam hadden de filmpjes direct impact. ‘De kinderen praten er nu over.’

Het jongetje kwam ’s ochtends vaak huilend de klas in. Rebecca en Fatma (beiden 11 jaar), klasgenoten uit groep zes van de JP Coenschool in Amsterdam Oost, zagen ook dat hij vaak heel heftig reageerde en negatieve aandacht trok. Maar waarom precies, dat was gissen. Rebecca, die bevriend is met de jongen: ‘Hij heeft mij wel een keer verteld dat hij, als hij iets stouts had gedaan, voor straf tot elf uur ’s avonds buiten moest blijven. Dat vond ik heel zielig.’

In april keek de klas naar de afleveringen van kinderprogramma Het Klokhuis, dat in een vierdelige serie het moeilijke onderwerp kindermishandeling ter sprake bracht. Na het zien van de filmpjes begon de jongen uit zichzelf in de klas te praten. ‘Dat zijn moeder hem elke ochtend sloeg omdat hij niet luisterde’, vertellen de meisjes. ‘Dat ze soms heel lief is en dan weer heel gemeen, maar dat hij zijn moeder niet kwijt wil raken.’

In een schoolklas van dertig kinderen zit gemiddeld één kind dat misbruikt, mishandeld of verwaarloosd wordt, becijferden Universiteit Leiden en TNO. Een groot probleem én een groot taboe. Vooral in het onderwijs ervaren professionals de nodige schroom in actie te komen bij vermoedens van kindermishandeling. Met financiële hulp van de Bernard van Leer Foundation en in samenwerking met onder meer de Kindertelefoon maakte Klokhuis daarom een serie waarin kinderen, ouders, hulpverleners en deskundigen praten over wat kindermishandeling is, wat het met een kind doet en vooral: wat kinderen, ouders en omstanders er zelf aan kunnen doen. Veel scholen keken de Klokhuisuitzendingen in de klas, ondersteund door een speciaal daarvoor gemaakt lespakket en website.

Nog vaak een onderwerp

Het effect van de serie met de slogan ‘Je kunt er wat aan doen’ wordt onderzocht door het Trimbos Instituut, in opdracht van de Bernard van Leer Foundation. ‘We kijken of de uitzendingen iets in beweging hebben gezet en zo ja: wat en bij wie’, legt onderzoeker Cees Hoefnagels uit. De resultaten worden dit najaar verwacht.

De vele reacties op de Klokhuisuitzendingen zijn indicaties voor succes, zegt Jeanet van de Korput, Programme Officer bij de Bernard van Leer Foundation. ‘We hebben ontzettend veel reacties ontvangen. Van kinderen, ouders, jeugdzorgmedewerkers, BSO’s en leerkrachten tot aan de politie. Die laatste bedankte de programma-makers omdat een meisje naar aanleiding van de uitzendingen in de speeltuin was gaan praten met een ander meisje. Haar moeder heeft vervolgens melding gedaan van kindermishandeling.’

Vaak vermeden

Het is eigenlijk vreemd, zegt Van de Korput, dat kinderen op school over van alles worden geïnformeerd maar het onderwerp kindermishandeling nog zo vaak wordt vermeden. ‘Terwijl dit zoveel leerlingen raakt. Veel scholen zijn bang het gevoelige onderwerp op te rakelen, ze zijn bang voor de consequenties. Een melding die in de openbaarheid komt kan bovendien de reputatie van de school schaden, vrezen veel leerkrachten.’

Portretteren als helden

Door zijn grote bereik is Het Klokhuis een geschikt programma om kinderen over kindermishandeling te laten praten, vonden de redactie en de Bernard van Leer Foundation. ‘Kindermishandeling is een groot probleem waar we niet van weg kunnen kijken’, zegt Yvonne Smits, regisseur bij Het Klokhuis. ‘We wilden in deze serie niet alleen informeren maar namen ook een duidelijk standpunt in: kindermishandeling moet stoppen. Het belangrijkste doel was empowerment; zowel de kinderen die getroffen worden als omstanders (bijvoorbeeld vriendjes, klasgenootjes) en ouders willen we handvatten geven om er iets aan te doen.’

Meer dan een jaar heeft de redactie aan de vierdelige serie gewerkt. Smits: ‘Samen met redacteur Maaike Witlox heb ik veel tijd besteed aan goede research. Want we vonden: als we zoiets gevoeligs en groots aanpakken, dan moeten we dat goed doen. Alle scripts zijn gelezen door deskundigen. We wilden de afspiegeling laten zien van een ernstig probleem dat de hele samenleving raakt: van kinderen in de stad tot op het platteland. Daarbij wilden we slachtoffers portretteren als helden: zij hebben de moed gehad ermee naar buiten te komen en hun probleem bespreekbaar te maken. Ook belangrijk vonden we kinderen te laten zien dat ouders die mishandelen dit doen uit onmacht of omdat ze veel problemen hebben, niet uit gebrek aan liefde voor hun kinderen.’

Met een gepaste portie humor bespreekt het programma ook de grenzen van mishandeling en verwaarlozing. ‘Als ik mijn groente niet opeet mag ik geen toetje, is dat kindermishandeling?’ Het lespakket, dat in samenwerking met uitgeverij EDG is gemaakt, gaat na iedere uitzending in op de vele vragen die leerlingen vaak hebben. ‘We zijn daarin heel zorgvuldig te werk gegaan.’

De reacties waren overweldigend. ‘Uit alle geledingen van de samenleving kregen we bedankjes en positieve reacties’, vertelt Smits. Op uitzendinggemist.nl werden de afleveringen van het Klokhuis drie keer zo vaak bekeken in vergelijking met een reguliere uitzending. De website, die zeker drie jaar blijft bestaan, had in de maand april 250.000 pageviews. Daarna nog eens 10.000. ‘Dat betekent dat ook na de uitzendingen mensen terug blijven komen voor informatie’, zegt Smits.

Terug naar groep 5/6 van de JP Coenschool, waar een jongetje na het zien van Het Klokhuis begon te praten. De uitzendingen hadden zichtbaar resultaat, vertelt leerkracht Mijanou Selen die vóór de Klokhuisuitzendingen al een speciale cursus volgde over kindermishandeling. ‘Ik was op de hoogte van de problemen van de jongen. Maar de filmpjes hebben er voor gezorgd dat hij zich opener durfde op te stellen in de klas, doordat hij merkte dat hij niet de enige was met dit probleem. Voor de klas is dit heel prettig, de andere kinderen begrijpen beter waar zijn negatieve gedrag vandaan komt.’

Cursus is essentieel

De uitzendingen, waar Selen de kinderen vooraf kort op voorbereidde, maakte nóg een slachtoffertje bewuster. ‘Het is een meisje dat verwaarloosd wordt en erg geschrokken is. Door de uitzendingen werden haar ogen geopend: wat mij overkomt, is niet normaal. Maar in tegenstelling tot de jongen kroop zij juist nog meer in haar schulp. Met haar en haar ouders voer ik apart gesprekken.’

Al met al heeft het programma haar nut bewezen, zegt Selen. ‘Deze kinderen wonen niet in de beste buurt. Ze zien en horen veel op straat. Ze zijn nu bewuster en praten makkelijker over wat ze meemaken. Het is voor hen minder beladen.’

Ook voor leerkrachten is deze serie waardevol, zegt Selen. ‘Neem verwaarlozing. Kinderen vertellen in de filmpjes hoe ze zich gedroegen om hun probleem te verbloemen, wat de kenmerken zijn enzovoort. Als ik de cursus niet had gevolgd, was dit voor mij leerzame informatie geweest.’

Op de JP Coenschool wordt al langer gewerkt met een meldcode kindermishandeling, die vanaf juli verplicht is op iedere school. Selen en haar collega’s worden bij vermoedens altijd ondersteund door specialisten binnen de brede school waar ze deel van uit maken. De cursus die ze heeft gevolgd, is daarbij onmisbaar, zegt Selen. ‘Zo’n cursus zou voor alle leerkrachten verplicht moeten zijn. Voor die tijd dachten veel collega’s: waar begin ik aan? Waar bemoei ik me mee? Er is veel angst ouders te beschuldigen. Toch is het belangrijk te weten dat verwaarlozing ook kindermishandeling is, zodat je als leerkracht sneller signaleert. En hoe je een gesprek met ouders aangaat.’

Ook essentieel, zegt Selen, is dat er ‘een goede pedagogische sfeer’ is in de klas. ‘De band tussen de kinderen onderling is sterk. We vertrouwen elkaar en er wordt hier niet gepest. Anders was ik er niet aan begonnen.’

Met de moeder van het jongetje dat geslagen werd, voerde Selen samen met de Intern Begeleider op school een goed gesprek. Een melding bij het Advies en Meldpunt Kindermishandeling was niet nodig. ‘Ze was opgelucht dat haar probleem aandacht heeft gekregen en ze heeft hulp gezocht. Zij houdt zich nu aan de afspraak: slaan mag niet. En als haar zoontje ’s ochtends goed heeft geluisterd, krijgt hij een beloning. Op school.’

De namen van de kinderen zijn vanwege privacyredenen gefingeerd.