Augeo magazine - Over veilig opgroeien

De blauwe plekken zijn verdwenen, maar zijn gevoel ‘niemand’ te zijn is nooit helemaal weggetrokken. De verwaarloosde, misbruikte en mishandelde Johan* (69) was jaren in therapie. Nu kan hij zijn kleinkinderen geven wat hij zijn kinderen niet kon bieden: genegenheid en affectie.

‘Als mijn vader niet “jong” was gestorven, was ik emotioneel nooit zo ver gekomen. Wat ik niet als vader kon, lukt mij als opa nu wel. Door die jaren therapie weet ik dat het in me zit om te knuffelen. Mijn kleinkinderen kan ik wel affectie geven. Ik kan liefdevol met ze omgaan en groei ervan, als ze “lieve opa” tegen me zeggen.’

‘Mijn moeder heeft me nooit geknuffeld of getroost. Viel ik, dan was mijn moeder bezorgd om mijn broek. Letterlijk zei ze: “Je knie groeit wel weer aan.” Als jongetje hield ik van haar dat doe je, want het is je moeder. Maar eigenlijk was zij een kille vrouw.’

Geen complimenten

‘Complimenten kreeg ik niet. Hoewel, ééntje. Dat ik zo lekker rustig was. Want ik had jong geleerd om me stil te houden. Mijn vader sloeg me en ik wist nooit wat ik nu weer verkeerd had gedaan. Hij werkte in wisselende diensten en was daardoor op de gekste tijden thuis.’

‘Vanaf mijn twaalfde misbruikte hij me. Pas toen besefte ik wat er met mijn zus gebeurde, als ze mee naar de slaapkamer moest wanneer onze moeder niet thuis was. De blauwe plekken verdwijnen, het misbruik druk je diep weg.’

Gebrek aan affectie

‘Het gebrek aan affectie is eigenlijk het ergste. Er blijft niets van je over. Blijkbaar ben je zo’n slecht kind, dat je ouders niet eens van je kunnen houden. Je moet hard werken om in te zien dat je wél iets waard bent.’

‘Als tweeëntwintigjarige trouwde ik. Ik heb me nooit afgevraagd of ik kinderen wilde: dat hoorde erbij als je trouwde. Bij de geboorte van onze eerste was ik trots en blij. Mijn zoon vastpakken of later- een flesje geven durfde ik best. Maar de handelingen waren werktuiglijk. Echt knuffelen kon ik niet. Het was meer: ik hield hem vast, want anders zou hij vallen. Gelukkig kon mijn vrouw wel knuffelen en troosten.’

Normale man

‘Ook later vond ik het moeilijk om de kinderen aan te raken. Stel dat ik daar gevoelens bij kreeg? Dan was ik net zo smerig als mijn vader! Ik vond het eng toen mijn zoon en dochter in de puberteit kwamen en de leeftijd kregen van toen hij mij misbruikte. Onbevangen met ze omgaan, was moeilijk. Ik was zo bang dat het in me zat, al wilde ik het niet. Terwijl ik rationeel wist: ik ben een normale man, met een normale seksualiteit.’

‘Via de bedrijfsarts kwam ik bij groepstherapie van de GGD terecht. Ik heb een kleine tien jaar groepstherapie gehad. De groepsleden reageerden op elkaar, deelden complimenten uit, vroegen dóór. Wat mij echt hielp, was dat ik in de groep niets hoefde te bewijzen.’

Eigenwaarde terug

‘Daardoor kreeg ik mijn eigenwaarde langzaam terug. De groep geloofde je en ik geloofde wat een groepslid bijvoorbeeld over mij zei. Terwijl, als “buitenstaanders” op mijn verhaal reageerden, dat toch meer voelde alsof men mij naar de mond praatte.’

‘Rond mijn zestiende droeg mijn vader me op om mijn moeder te verleiden. Dat vond ik zo’n raar voorstel. Ik liet het op me inwerken en vertelde hem de dag erop met knikkende knieën, dat ik weigerde. Ik vertelde ook meteen dat ik wat hij deed, ook niet meer wilde. “Dan niet”, zei hij. En dat was het. Het leverde mij het gevoel op dat ik jaren had meegewerkt aan het misbruik. Dat het mijn eigen schuld was.’

Wel sterk

‘Een belangrijk moment was toen ik ontdekte hoe sterk ik eigenlijk was. Op verzoek van de therapeut moesten drie mannen uit de groep mij op de grond houden. In eerste instantie begon ik er niet eens aan, om me los te worstelen.’

‘Tot de therapeut net zo lang op me inpraatte dat ik woest werd. Toen bleek ik razendsnel te kunnen opstaan. Het drong tot me door dat ik wel sterk en niet zo klein, lelijk en niks waard was als ik altijd had geloofd. Daar groeide ik echt van.’

‘Ik heb nog steeds moeite complimenten aan te nemen. Ik geloof het gewoon niet. Maar als vader deelde ik ze ook niet makkelijk uit. Ik keek altijd naar wat mijn kinderen níet konden. En het was nooit goed genoeg, hoor ik nu van ze terug. Dat neem ik mezelf kwalijk.’

Moeite met aanraken

‘Laatst vroeg mijn volwassen zoon mij om hulp bij het in elkaar zetten van een badkamermeubel, maar kreeg het sneller zelf voor elkaar. Dan merk ik hoe trots hij is, als ik daar iets over zeg. Nu lukt me dat, soms.’

‘Verder heb ik er nog steeds moeite mee als iemand mij zomaar aanraakt. Een tijdje geleden hielp ik een kennis met zijn auto repareren en hij klopte mij in het voorbijgaan even op de rug. Dan verkramp ik helemaal en stokt mijn adem.’

Alleen op de wereld

‘Als het in mijn relatie even niet lekker loopt, komt dat gevoel “niets” te zijn terug. Ik voel weer de eenzaamheid, het verdriet. Als kind was ik zelfs jaloers op de hoofdpersoon Rémi, uit het boek “Alleen op de wereld”. Hij had steun van vriendjes. Van mij wist niemand over mijn thuissituatie.’

‘Tot mijn vaders dood heb ik een enorme angst voor hem gehouden. Hij belde bijvoorbeeld op en zei: “Er moet een gordijnroede worden opgehangen. Dat kan jij wel doen. Wanneer kom je?” Dan beloofde ik dat ik kwam. Mijn vrouw begreep daar niets van.’

Geen marionet meer

‘Als ik het vergat ik had ook mijn gezin, werk, een hond -, belde hij na een paar dagen woest op en ging ik er gauw langs. Ik zei nog uitgebreid sorry ook. Hoe hij zulke dingen opdroeg, was precies zoals hij me vroeger zonder iets te zeggen - aankeek en met zijn vingers knipte.’

‘Hij stierf toen ik dertig was. Na zijn dood stortte ik in een gat. Zijn marionet was ik niet meer, maar wie was ik nog wel? Ik voelde me een niemand. Al had ik een goede baan, leuke collega’s, een huis, vrouw, kinderen.’

Arbeidsongeschikt verklaard

‘Ik raakte oververmoeid, want ik werd heel vroeg wakker en kon dan de slaap niet meer vatten. Werken lukte niet meer: als ik moest presteren, haakte ik af. Ik kwam in de ziektewet en werd arbeidsongeschikt verklaard.’

‘Depressief sloot ik me dagen op in mijn ‘werkkamertje’, waar ik wekkers en radiootjes uit elkaar schroefde en met wat geluk weer juist in elkaar prutste. Voor mijn idee heb ik de kinderen een aantal jaar nauwelijks opgemerkt. Ze irriteerden me en ik ondernam niets met ze. Uiteindelijk ging ik weer leren, aan de sociale academie. Maar betaald werk heb ik nooit meer kunnen doen. Dat leverde teveel druk op.’

Geen begrip

‘Mijn vader is vermoedelijk zelf niet zachtzinnig opgevoed en zijn moeder stierf jong. Al zijn er misschien verklaringen voor zijn handelen; ik kan geen enkel begrip voor hem opbrengen. Hij was een tiran.’

‘In de loop der jaren heb ik door de therapie langzaam mijn gevoel weer teruggekregen. Ik voel nu echt of ik van iemand houd. Moeilijker is het nog om te voelen dat iemand van míj houdt. Maar kinderen zijn zo onbevangen dat het daar ietsje beter bij lukt. Intussen voel ik ook dat ik van mijn kinderen houd. Maar in de periode dat ze thuis waren, herkende ik dat gevoel nauwelijks. Wat niet wil zeggen dat ik me liefdeloos gedroeg. Het bijbehorende gevoel was er niet.’

Littekens

‘In de lotgenotenvereniging, die eens per zes weken bijeen kwam, hoefde ik nooit uit te leggen waarom ik iets deed of liet, waar ik tegenop zag of wat ik vermeed. Iedereen begreep dat. Door de lotgenotengroep besefte ik dat ik eigenlijk ook maar heel gewoon ben, ondanks de littekens uit mijn jeugd.’

‘Vlak voor zijn dood zag ik mijn vader een keer lopen. Drieënvijftig en een aantal hartinfarcten gehad. Hij liep als een oud mannetje. “Als ik hem een zet geef, dondert-ie om”, vloog het door mijn hoofd. In een droom, jaren later, heb ik hem eens heel erg geslagen. Het luchtte vreselijk op om een keer te voelen: ik ben wél sterker.’

*De werkelijke naam van Johan is bekend bij de redactie