Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Video Home Training lijkt een effectieve manier om (dreigende) emotionele verwaarlozing tegen te gaan. Anders dan bij televisieprogramma’s als Supernanny of Schatjes worden niet de tekortkomingen van ouders uitvergroot, maar juist de schaarse momenten dat het goed gaat. ‘Mijn god, ze reageert wèl op mij.’

Margriet Hermans, gezinsbegeleidster van het babyteam van medisch orthopedagogisch centrum ’t Kabouterhuis , belt aan bij een flat in Amsterdam West. Afia, een vrouw van rond de veertig in roze pyjama, doet open. In de woonkamer zijn de gordijnen dicht.

In een kinderstoeltje voor de televisie zit Afia’s zoontje Kamel, een vrolijk jongetje van 10 maanden. Hij wijst enthousiast naar de bewegende beelden. Afia gaat op de bank zitten en staart voor zich uit. ‘Ik heb slecht geslapen’, mompelt ze. Als Kamel moet huilen, omdat hij schrikt van de vreemde mevrouw die vanochtend met Hermans is meegekomen, duurt het even voor ze hem oppakt.

Flauw lachje

‘Zie je dat hij al rustiger wordt, nu je hem lekker op schoot neemt?’, zegt Hermans. ‘Misschien kan je vertellen wie die mevrouw is en dat Kamel niet bang voor haar hoeft te zijn’, zegt Hermans. ‘Dan help je hem om zichzelf beter te begrijpen.’ Afia zwijgt.

Hermans spreidt een kleed uit op de vloer. ‘Jij hebt vast wel zin om te spelen’, zegt ze tegen Kamel. Even later kruipt hij kraaiend achter een bal aan. Voorzichtig nodigt Hermans Afia uit om bij hem te gaan zitten. Ze schudt nee, maar als Kamel de bal in haar richting rolt, verschijnt er een flauw lachje op haar gezicht. Ze rolt de bal terug en Kamel klapt in zijn handjes. Ondertussen heeft Hermans een kleine videocamera uit haar tas gepakt om Kamel en zijn moeder te filmen.

Knuffelen

Een kwartiertje later kijkt ze samen met Afia naar een fragment waarin te zien is hoe enthousiast Kamel op haar reageert. Hermans zet het beeld stil. ‘Zie je hoe hij geniet van het contact met jou? Het gezicht van Afia breekt even open. Ze lacht en knuffelt Kamel. ‘Wat ben je toch een schatje.’

Afia is tijdens haar zwangerschap in de steek gelaten door de vader van haar kind. Ze is al maanden depressief. Lang niet alle signalen die haar zoontje uitzendt, komen bij haar binnen. Dat bemoeilijkt een veilige hechting, waarvoor juist in deze periode de basis moet worden gelegd.

Depressieve moeders

Video Home Training biedt uitkomst bij (dreigende) emotionele verwaarlozing en andere problemen in de opvoeding. In Nederland zijn naar schatting zo’n 400 (jeugd)instellingen die met deze methode werken. Omdat steeds duidelijker wordt dat emotionele verwaarlozing ernstige, langdurige schade kan opleveren, die vooral in de eerste vier levensjaren ontstaat, zijn recent speciale programma’s ontwikkeld voor gezinnen met heel jonge kinderen.

Zo is er een Video Home Training voor gezinnen met een huilbaby en een training speciaal voor depressieve moeders. Bij ’t Kabouterhuis en andere medische kinderdagverblijven wordt de training ook ingezet in begeleiding aan huis van ‘multi-problem’ gezinnen.

Supernanny

Veel mensen denken bij Video Home Training aan tv-programma’s als Schatjes en Supernanny. Maar behalve het gebruik van beeldopnames van opvoedsituaties zijn er weinig overeenkomsten. ‘In die programma’s wordt uitvergroot wat ouders fout doen’, zegt Hermans. ‘Wij benadrukken juist de momenten dat het wel goed gaat.’

In Nederland is Video Home Training ontwikkeld door de Associatie van Interactieve begeleiding en Thuisbehandeling. ( AIT ). Dat is een vereniging van organisaties in de jeugdzorg, die samenwerkt met het Nederlands Jeugd Instituut. Het AIT verzorgt ook de opleiding voor Video Home Training.

Doorverwezen

De ouders die de training bij ’t Kabouterhuis krijgen, zijn doorverwezen door professionals die merken dat het contact tussen ouder en kind niet goed verloopt: kinderartsen, leerkrachten, het AMK. Volgens Margriet Hermans zijn de meeste ouders blij dat ze hulp krijgen.

Wat ook meehelpt is dat baby’s zich niet snel uit het veld laten slaan door een moeder die apathisch op de bank zit. Hermans: ‘Ook als de ouder nauwelijks reageert, blijft een jong kind de hele dag proberen om contact te maken.’ Vaak gaat om ‘microcontact’: een handje dat opengaat, een vragende blik, een snel lachje naar de ouder.

Kleine gebaren vastleggen

Ouders als Afia zijn zo in beslag genomen door hun eigen problemen, dat ze die kleine gebaren niet opmerken. Ook vergeten ze dat er vaak nog wel degelijk momenten zijn, waarop ze zelf van hun kind genieten. Door die kostbare momenten met de camera vast te leggen en het beeld stil te zetten, wordt het effect uitvergroot en bij de ouder ingeprent.

‘Vaak heb je aan een of twee beelden genoeg’, zegt Hermans. Soms lijkt het alsof er ineens een knop omgaat en iemand overspoeld wordt door moedergevoelens. ‘Zo zaai je een zaadje van vertrouwen, dat een veilige hechting in gang kan zetten.’

Complexe problemen

De ouders die Hermans bezoekt hebben meestal complexe problemen: een post-natale depressie, schulden, een verleden van mishandeling. Ook wordt de therapie ingezet bij huilbaby’s. Hermans vertelt over een boom van een vader die zijn krijsende dochter nauwelijks meer aan durfde te raken.

Ze kreeg hem zover dat hij haar op schoot nam en tegen haar begon te praten. Pas bij het terugspoelen van de video-opname zag Hermans dat het meisje een fractie van een seconde haar armpje op zijn schouder legde. Toen ze dat beeld aan de vader liet zien, schoot hij vol: ‘Mijn god, ze reageert wèl op mij.’

Schuldig voelen

Aise, een hoogopgeleide Turkse moeder van een jaar of 25, is haar baby Jihan de borst aan het geven, als Hermans aanbelt. Even later wurmt haar oudste dochter Sihem (1½) zich ook bij haar op schoot. ‘Kom er maar bij’, zegt Aise en geeft haar een aai over haar bol.

Aise voelt zich nog steeds schuldig over het eerste half jaar met Sihem. ‘Ik was een zombie, totaal verdoofd.’ Door bekkeninstabiliteit was ze aan huis gekluisterd. Ook kreeg ze een postnatale depressie. ‘Jihan was direct vanaf de geboorte helemaal mijn kind’, vertelt ze. ‘Bij Sihem voel ik die vanzelfsprekende, intieme band nog steeds niet, maar we hebben al veel meer contact dan een jaar geleden.’

Mentaliseren

Pas na maanden training kon Aise zich openstellen voor wat ze op de video zag: dat Sihem stralend naar haar lachte. ‘Ze hing aan haar vader en ik dacht dat ze niets meer van mij wilde weten, maar ineens drong door dat er toch een soort band was.’

Tijdens de training leert Aise ook zich meer in te leven in de behoeftes van Sihem. ‘Vroeger werd ik boos als ze ging jengelen. Nu zeg ik: ‘Ik snap dat het vervelend voor je is, maar wat jij wilt kan nu even niet.”’ Ze staat versteld van het effect: ‘Ze kijkt even heel verbaasd en gaat daarna lief spelen. Ongelofelijk!’ Mentaliseren noemt Hermans dat: de signalen van je kind lezen en daar invoelend op reageren. Ook dat is een belangrijk onderdeel van de training.

Supervisie

Hermans zelf studeerde HBO Pedagogiek en HBO Verpleegkunde en werken jarenlang als pedagogisch adviseur bij een welzijnsorganisatie. Samen met vier collega’s volgde ze een jaar lang een incompany training Video Interactie Begeleiding. ‘Het was heel intensief. Tijdens de opleiding kreeg je steeds feedback. Dat is nu omgezet in supervisie. Het bijzondere aan deze methode is dat ouders zelf heel goed zien wat er gebeurt. Je hoeft niet veel uit te leggen. Het werkt heel indringend, op een positieve manier.’

Internationale vergelijkend onderzoek naar videofeedback programma’s laat zien dat de programma’s gemiddeld genomen een positief effect hebben op ouders en kinderen. (Fukkink, 2007. Kohnstamm Instituut UvA). Opvallend is dat korte programma’s (tot zestien sessies) effectiever zijn dan langere trainingen.

Evidence based

Omdat er nog te weinig Nederlands onderzoek is gedaan naar de effectiviteit van VHT , is het (nog) geen evidence based behandeling. Kortdurende Video Hometraining (acht huisbezoeken) wordt door het Nederlands Jeugdinstituut wel erkend als effectieve behandeling.

Intussen is Aise is er nog niet gerust op dat het helemaal goed komt tussen haar en haar dochter. Ze vertelt dat Sihem zich krijsend op de grond gooit als ze haar ophaalt bij de crèche. ‘Ik krijg een kop als een boei, ik voel me gewoon afgewezen.’ Als Hermans uitlegt dat haar dochter op die manier de spanning van een drukke dag afreageert, haalt ze opgelucht adem. ‘O, het hoeft dus niet per se aan mij te liggen?’

Negatief spoor

‘Veel ouders zitten op een negatief spoor’, zegt Hermans. ‘Daardoor zijn ze geneigd de signalen van hun kind onjuist te interpreteren. Door de training leren ze beter te kijken en ook andere betekenissen aan gedrag te geven.’ Wat zegt het als een baby zijn gezicht afwendt wanneer je hem wil voeren? Wil hij niets van je weten of zijn er misschien teveel prikkels? Heeft hij buikpijn of is hij boos?

Hermans: ‘Het gaat erom dat ouders de behoefte van hun kind volgen. Pas dan ontstaat er contact en staan kinderen ook open voor wat jij van hen wil.’ Soms praat ze namens de baby: ‘O, mama, ik schrik als je dat doet.’ Of ze legt een moeder woorden in de mond: ‘Zeg maar tegen hem dat je ziet dat hij boos is.’

Bemoedigende opmerkingen

Vaak zijn ouders in het begin afhoudend: ‘Het heeft geen zin om dat uit te leggen, hij begrijpt dat toch niet.’ Tot ze op de video-opname zien hoe sterk hun kind op zo’n bemoedigende opmerking reageert. Hermans: ‘Dan zijn ze blij verrast: “Wow, ik wist niet dat dit kon bij een baby!” ’

Met dank aan Ditte Wage, GZ psycholoog bij MOC ’t Kabouterhuis. De namen van de ouders zijn op hun verzoek gefingeerd.