Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Als leerkracht, pedagogisch medewerker, groepsleider, arts, verpleegkundige of therapeut heb je in je werk te maken met kinderen die langdurige stress ervaren. Deze wordt veroorzaakt door ingrijpende ervaringen in hun leven. Traumasensitief werken helpt de stress die kinderen voelen te verminderen. Hoe doe je dat?

Tips om chronische stress te verlagen vind je in Augeo magazine 3 van 2016.

ZO DOE JE DAT

AUGEO MAGAZINE - HET ONLINE TIJDSCHRIFT OVER VEILIG OPGROEIEN

OVERZICHT

REACTIES

WAT IS TRAUMASENSITIEF WERKEN?

Kort gezegd betekent traumasensitief werken dat je er in je werk altijd rekening mee houdt dat kinderen en hun ouders ingrijpende ervaringen kunnen hebben, waardoor hun stresssysteem in de war kan zijn. Dat begint met de juiste houding: je bent je ervan bewust dat er veel kinderen zijn met ingrijpende jeugdervaringen, dat zij daar last van kunnen hebben en dat zij zich bij jou veilig kunnen voelen als je hen op een rustige, betrouwbare en respectvolle manier bejegent. Daarnaast weet je dat ingrijpende ervaringen langdurige stress kunnen veroorzaken en herken je de effecten hiervan in gedrag en emoties van kinderen. Als je laat blijken dat je weet dat kinderen zich vanwege oplopende stressgevoelens ongepast kunnen gedragen, voelen ze zich vaak al beter begrepen. Bovendien kun je op een ondersteunende manier omgaan met de kinderen, zodat je bijdraagt aan het vergoten van hun natuurlijke veerkracht.

Soms weet je niet of een kind ingrijpende ervaringen heeft opgedaan. Bovendien merk je niet altijd aan kinderen dat zij er last van hebben. Sommigen zijn een ster in het verbergen van hun innerlijke pijn, maar zijn ondertussen wel extreem op hun hoede. Daarom is het belangrijk dat je alle kinderen op een traumasensitieve manier benadert.

Niks nieuws

Deze manier van werken is niet nieuw en uniek. Traumasensitief werken bevat bijvoorbeeld elementen die je ook bij oplossingsgericht werken tegenkomt, en die uit de positieve psychologie voortkomen, een stroming binnen de psychologie die de mogelijkheden en krachten van mensen onderzoekt.

Wat er specifiek aan is, is dat je alle kinderen benadert vanuit het besef dat zij ingrijpende ervaringen kúnnen hebben opgedaan, waardoor zij langdurige stress ervaren. En dat je je ervan bewust bent dat elke professional een rol kan spelen in het verminderen van gevoelens van stress en zodoende schade kan helpen voorkomen.

Als je als school traumasensitief wilt zijn, bied je een veilige en respectvolle omgeving aan alle kinderen, waarin kinderen positieve relaties kunnen aangaan met volwassenen en leeftijdsgenoten, waar ze hun emoties en gedrag kunnen leren hanteren en (weer) aan leren toekomen.

Screenen

Traumasensitief werken begint ermee dat je weet wat kinderen hebben meegemaakt en hoe het met hen gaat. Daarom is het goed om kinderen altijd te screenen op ingrijpende ervaringen, bijvoorbeeld bij de intake. Voorbeelden van vragen die je kunt stellen, vind je in het rapport ‘Ik heb al veel meegemaakt’ van de Jongerentaskforce.

HOE WERK JE TRAUMASENSITIEF?

Traumasensitief werken omvat drie pijlers waarop je je handelen richt: veiligheid bieden, relaties stimuleren en emoties en gedrag hanteren. Zo help je stress verminderen en help je de natuurlijke veerkracht van kinderen te vergroten.

Veiligheid bieden

Veiligheid is een basisvoorwaarde voor kinderen om zich te kunnen ontwikkelen. Bij kinderen met ingrijpende ervaringen is dat basisgevoel niet vanzelfsprekend. Hun stresssysteem is vaak ontregeld, waardoor ze erg alert zijn op mogelijk gevaar. Hierdoor kunnen ze moeilijk ontspannen. Veiligheid bieden begint ermee dat je basishouding rustig, betrouwbaar en voorspelbaar is.

Kinderen moeten zich ook veilig kunnen voelen binnen jouw organisatie en in jouw werkruimte: zorg ervoor dat die netjes is, dat er voldoende loopruimte is en dat er geen uitsteeksels zijn waar het kind tegenaan kan lopen of zich aan kan bezeren.

Zorg ook voor structuur en voorspelbaarheid. Als arts of verpleegkundige vertel je een kind wat het van je kan verwachten en wat je gaat doen. Als leerkracht of pedagogisch medewerker zorg je bijvoorbeeld voor vaste plekken in het klaslokaal, dat kinderen eigen spullen hebben en dat er een duidelijke dagindeling is, met tijd en uitleg tussen de verschillende activiteiten.

Relaties stimuleren

Ook positieve relaties zijn essentieel voor een gezonde ontwikkeling van kinderen. Door hun ervaringen met onveilige of onvoorspelbare volwassenen kunnen kinderen alle volwassenen gaan wantrouwen. Daardoor kunnen ze ook op jou angstig en afwerend reageren of je niet aankijken. Of juist boos en opstandig uit de hoek komen, terwijl jij je best doet rustig en aardig te zijn.

Belangrijk is dat jij als professional kinderen positieve ervaringen laat opdoen. Dat helpt hen langzamerhand beter onderscheid te maken tussen veilige en niet-veilige relaties.

Als je met groepen kinderen werkt, kun je daarnaast een belangrijke rol spelen in het helpen aangaan van vriendschappen. Doe bijvoorbeeld groepsvormende spelletjes of laat kinderen in steeds wisselende groepjes samenwerken. Kinderen die zich onderdeel van een groep voelen, kunnen zich beter ontspannen en ontwikkelen.

Emoties en gedrag hanteren

Kinderen met ingrijpende jeugdervaringen hebben vaak niet geleerd welke emoties gepast zijn in welke situatie. Als professional kun je een kind hier bijvoorbeeld bij helpen door uitleg te geven over emoties. Dat doe je door te benoemen welke emotie je denkt te zien bij een kind en te bevestigen dat die emotie heel normaal is. Bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat je bang bent. Klopt dat?’ en ‘Veel kinderen voelen zich in zo’n situatie bang, het is heel normaal je zo te voelen in een nieuwe situatie.’ Of: ‘In zo’n situatie voel ik me ook bang.’

Ongepast of onverwacht gedrag komt vaak voort uit een oplopend gevoel van onveiligheid, dat kinderen niet op een andere manier kunnen uiten. Wijs hun gevoel niet af, maar erken hun innerlijke pijn en help hen op een andere, meer gepaste manier te reageren. Als een kind bijvoorbeeld uit boosheid spullen kapotmaakt, kun je aangeven dat je begrijpt dat het boos is, maar dat spullen kapotmaken niet mag. Zoek samen met het kind naar een manier waarop hij zijn boosheid beter kan uiten, bijvoorbeeld door een krant te verscheuren of rondjes te rennen om het schoolplein. Zo kan de stress die het gedrag veroorzaakt minder worden en help je het kind zich anders te gedragen.

WIE KAN TRAUMASENSITIEF WERKEN?

Iedere professional kan traumasensitief werken. Dat geldt zowel voor professionals die vluchtig of eenmalig contact hebben met kinderen, zoals artsen of verpleegkundigen, als voor professionals die dagelijks of regelmatig met kinderen werken, zoals leerkrachten, pedagogisch medewerkers en groepsleiders.

In de ideale situatie werken álle medewerkers van een organisatie traumasensitief: vanuit een organisatiebreed gedragen visie, gefaciliteerd door directie en bestuur. Zodat een kind bij binnenkomst aan de balie, bij een bezoek aan het restaurant, op het schoolplein, door de assistent, of door welke medewerker dan ook, op dezelfde respectvolle en betrouwbare manier wordt behandeld. Vanuit de wetenschap dat elke professional een kind aan een positieve ervaring kan helpen en, hoe kortdurend ook, kan bijdragen aan het herstel van het vertrouwen van een kind in volwassenen en in zichzelf.

Traumasensitief werken kan altijd: ook als kinderen professionele (trauma)hulp krijgen, ook als ze gemeld zijn bij Veilig Thuis, helpt een traumasensitieve benadering hun gevoelens van stress te verminderen, in ieder geval gedurende de duur van jullie contact. Wel helpt het enorm als je hierin geschoold bent en als de rest van je organisatie ook zo werkt. Zoals je geen dokter hoeft te zijn om een pleister te kunnen plakken, hoef je geen psycholoog of therapeut te zijn om steun te bieden na ingrijpende ervaringen.

WAAROM IS TRAUMASENSITIEF WERKEN ZINVOL?

Traumasensitief werken is in de eerste plaats zinvol voor kinderen met ingrijpende ervaringen, omdat het gevoelens van stress helpt verminderen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat steun van een betrouwbare volwassene bescherming biedt tegen de impact van deze ervaringen. Door op een rustige en betrouwbare manier met hen om te gaan, help je hun gevoelens van stress te verminderen, in ieder geval tijdens het contact. Dat helpt de schadelijke invloed van stress op hun hersenen en lichaam te verkleinen.

Maar traumasensitief werken is niet alleen heilzaam voor kinderen die langdurige stress ervaren; ieder kind wil worden gezien en met respect worden bejegend. Alle kinderen hebben baat bij een respectvolle, ontspannen en betrouwbare benadering door elke professional met wie ze te maken krijgen.

Tot slot maakt het je werk makkelijker: als je je realiseert dat ongepast gedrag en emotionele uitbarstingen kunnen voortkomen uit oplopende gevoelens van onveiligheid, helpt je dat kinderen beter te begrijpen en op een andere manier op hen te reageren.

VOOR WELKE KINDEREN?

Met name kinderen met ingrijpende ervaringen hebben baat bij een traumasensitieve benadering, maar ook voor kinderen die onder normale omstandigheden opgroeien is deze manier van werken goed.

Realiseer je dat je niet van alle kinderen met wie je werkt precies weet wat ze hebben meegemaakt en of zij langdurige stress ervaren. We weten in elk geval dat het om veel kinderen gaat: uit onderzoek van de Jongerentaskforce van Augeo blijkt dat bijna de helft van de kinderen uit groep 7 en 8 te maken heeft met ten minste één ingrijpende ervaring.

KUN JE HET FOUT DOEN?

Als je je bewust bent van de impact die ingrijpende ervaringen kunnen hebben op kinderen en je op een rustige en betrouwbare manier met alle kinderen omgaat, kun je niets fout doen. Alle kinderen vinden het fijn dat je hen ziet en dat je betrouwbaar en voorspelbaar bent. Daarnaast help je kinderen die stress ervaren als gevolg van ingrijpende ervaringen zich beter te ontspannen. Door hen te zien en te horen, veiligheid te bieden en hen te helpen hun gedrag en emoties te reguleren, bevorder je hun natuurlijke veerkracht en draag je bij aan hun herstel. Dat betekent niet dat je hun problemen of moeilijkheden ontkent, maar dat je hun sterke en gezonde kanten benadrukt.

Ingrijpende ervaringen van kinderen kunnen overweldigend zijn en allerlei gevoelens bij jou oproepen, bijvoorbeeld machteloosheid, angst of spanning. En misschien ook hoop, vertrouwen en gedrevenheid, omdat je je realiseert dat jij een belangrijke rol kunt spelen in het herstel van deze kinderen. Besef dan dat dit alleen zal lukken als je goed voor jezelf zorgt en je grenzen bewaakt. 

VOLSTAAT TRAUMASENSITIEF WERKEN?

Het kan zijn dat kinderen klachten blijven houden en meer nodig hebben om hun ervaringen te verwerken. Met name als je kinderen vaker ziet, kun je dat signaleren. Je ziet bijvoorbeeld dat een kind bepaalde ervaringen blijft naspelen, als agressor of als slachtoffer, of op een manier speelt die andere kinderen afschrikt of pijn doet. Of je ziet dat een kind achterblijft in zijn cognitieve of sociale ontwikkeling, ondanks intensieve aandacht of steun, of dat ouders zich zorgen maken. Dan is het belangrijk om aanvullende hulpverlening in te schakelen, die zich expliciet richt op de klachten die kinderen als gevolg van hun ervaringen hebben ontwikkeld.

Als een kind thuis onveilig is, is een traumasensitieve benadering alleen onvoldoende. Signaleer je onveiligheid, volg dan daarnaast de stappen van de meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld van jouw organisatie .