Augeo magazine - Over veilig opgroeien

AUTEUR: ANNETTE WIESMAN

FOTO: ROELOF POT

Waar loopt u als kinderarts tegenaan?

‘Soms weten we te weinig over de medische voorgeschiedenis van een kind. Zo had ik bijvoorbeeld een heel zieke, vijftienjarige jongen op consult. Lang was onduidelijk wat hem mankeerde, ook door taalproblemen. Hij bleek een vergevorderde bloedziekte te hebben en kwam op intensive care terecht. Als we meer weten, kunnen we dit soort acute situaties voorkomen.

Alleenstaande minderjarige vreemdelingen hebben vaak specifieke gezondheidsproblemen. Zo is bijna 5 procent van de Afrikaanse kinderen hiv-positief. In landen rond de Middellandse Zee heeft vijf op de honderd kinderen hepatitis B, een leverontsteking die via bloed of seksueel contact kan worden opgelopen. Ook hebben veel kinderen uit die regio een erfelijke vorm van bloedarmoede, thalassemie. Toch testen we deze kinderen daar niet op tenzij ze zelf met klachten komen of als meisjes zwanger zijn. Ik pleit ervoor om dat standaard wel te doen.’

Hoe werkt de zorg voor vluchtelingenkinderen?

‘Bij binnenkomst in Nederland krijgen alle kinderen in de opvang een intake bij de GGD. De jeugdarts of de jeugdverpleegkundige kijkt naar groei, ontwikkeling, vaccinaties en de noodzaak van tuberculosebestrijding. Bij medische problemen kunnen de kinderen naar de huisartsenpost op het asielzoekerscentrum, het Gezondheidscentrum Asielzoekers (GCA). Die kan eventueel doorverwijzen naar bijvoorbeeld de kinderarts. Ik werk deels in het azc, deels in het ziekenhuis. De problemen die ik tegenkom variëren van ziekten gerelateerd aan de slechte omstandigheden waarin een kind heeft verkeerd, zoals infectieziekten, tot aangeboren afwijkingen.’

Hoe communiceert u met uw patiënten en hun ouders?

‘Als het kind of zijn ouders - als die er zijn - geen woord Frans, Duits of Engels spreken, mag ik de tolkentelefoon bellen. Maar wat ook lastig is in de communicatie: veel patiënten zijn gewend aan een ander soort gezondheidszorg. In veel landen wordt gestrooid met antibiotica. Dat leidt weleens tot onbegrip. Kom je als vluchteling helemaal hierheen met je zieke kind, ga je naar de dokter en dan doet die in jouw beleving niks! Dan moet ik proberen hun vertrouwen te winnen. Dat maakt consulten langdurig en complex. Maar áls dat vertrouwen er eenmaal is, is het contact vaak bijzonder, omdat je er allebei zoveel moeite voor hebt gedaan.’

Hoe gaat u om met psychische problemen?

‘Vluchtelingenkinderen worden niet gescreend op psychosociale problemen. De reden daarvoor is dat de scores altijd hoog zijn als ze net een nieuw land zijn binnengekomen, en we weten dat traumatische gebeurtenissen zich niet per se hoeven te vertalen in psychiatrische stoornissen. Posttraumatische stressklachten kunnen, onder veilige en stabiele omstandigheden, ook weer verdwijnen. Toch vind ik dat we onderzoek moeten doen naar psychosociale problemen. Door een grote groep kinderen te volgen gedurende het hele asielzoekerstraject, leren we wat zij nodig hebben.

Veel vluchtelingenkinderen blijven voortdurend stress ervaren, onder meer door de vele overplaatsingen. Daardoor kan het trauma zich herhalen, wat de kans op psychiatrische problemen vergroot. Ik vind dat de meest kwetsbare kinderen psychische zorg moeten krijgen en dat, als een gezin eenmaal in een gemeente geplaatst is, ouders de gezondheidszorg moeten kunnen vinden, er oog moet zijn voor kinderen op school en aandacht voor het hele gezin.’

Is zo’n integrale benadering realistisch voor deze groep?

‘Het is heel moeilijk, maar het kan, als de wil er is. Psychische problemen moet je gezamenlijk benaderen met scholen, GGD-artsen en huisartsen. Maar er zijn nog grote praktische obstakels, merk ik in mijn praktijk. Een vluchtelinge had een zware bevalling, klampte zich panisch vast aan het kind, overstelpte de verpleegkundigen met vragen en zorgde slecht voor zichzelf. Na een paar weken kwam de baby met benauwdheidsverschijnselen bij ons terecht. Een direct gevolg van de stress van de moeder. Zij zou praktische voorlichting en psychische zorg krijgen en de baby zouden we gaan volgen. Maar nog voordat we ergens mee konden beginnen, werden ouder en kind overgeplaatst. Dat komt regelmatig voor.’

Dat lijkt me frustrerend.

‘Enorm! Ik had eens een kind met ernstige bloedarmoede. Toen het programma was begonnen, verschenen ouder en kind niet op het consult vanwege een overplaatsing. Elke arts gaat daar anders mee om. In dit geval heeft een collega van me de hele dag rondgebeld om erachter te komen waar het kind gebleven was, zodat het programma alsnog gestart kon worden.’

Is er geen informatie-uitwisseling met het COA?

‘Als een gezin naar een ander azc verhuist, krijgen wij daarvan niet automatisch bericht. In principe informeert het COA het GCA. Daar kunnen we dus informatie krijgen, maar we moeten er zelf achteraan. Veel specialisten weten dat niet. Om dit soort problemen in kaart te brengen heb ik samen met een collega het Meldpunt zorgproblemen kinderen van vluchtelingen opgericht; een landelijk meldpunt voor logistieke problemen. Zo hopen we de continuïteit van zorg te verbeteren. En een beter beeld te krijgen van het aantal kinderen dat wordt doorverwezen en hoe het met ze gaat.’

Maakt het uit in welke fase van de procedure uw patiënten zitten?

‘Als kinderen een status hebben, is het veel makkelijker om iets voor ze te doen dan wanneer ze nog in de toelatingsprocedure zitten, met alle verhuizingen van dien. Een enigszins vergeten groep is die van de herenigde gezinnen. Denk aan een vader die met een bootje naar Europa is gekomen, een status krijgt en zijn gezin hierheen haalt. Moeder en kinderen verblijven een paar dagen in de centrale opvanglocatie in Ter Apel en trekken, nog zonder gezien te zijn door de GGD, bij de vader in. Het komt voor dat een GGD-medewerker vanwege een pasgeboren baby op bezoek komt en kinderen aantreft die volledig buiten beeld zijn gebleven, simpelweg omdat die kinderen nergens zijn aangemeld. Ze hebben geen inhaalvaccinaties gehad, niks.’

Hebben alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s) speciale zorg nodig?

‘Die groep is kwetsbaar voor ziektes en stress. Ze zijn in het verleden vaak langdurig blootgesteld aan armoede, oorlog en voedselgebrek. Oudere kinderen leren minder snel een nieuwe taal dan jonge kinderen en ze krijgen vanaf hun achttiende met andere regels te maken. Ze mogen niet meer in de beschermde amv-campus wonen en moeten naar een azc, of ze worden teruggestuurd naar hun land. Zij hebben een peergroup nodig, een groepje leeftijdgenoten met wie ze zich kunnen identificeren. Programma’s voor amv’s moeten gericht zijn op lichamelijke gezondheid én psychotrauma, met extra aandacht voor dat sociale aspect.’

Waar komt uw betrokkenheid bij deze groep vandaan?

‘Als arts heb ik jaren in de tropen gewerkt, daarna werd ik kinderarts. In deze functie komt alles mooi samen. Ik vind dat iedereen recht heeft op goede zorg, en ik zie dat dit heel kwetsbare kinderen zijn. Hoewel we in Nederland op veel fronten de zorg voor vluchtelingen goed georganiseerd hebben, helpen we deze kinderen niet optimaal.’

Hoe zal de zorg voor vluchtelingenkinderen eruitzien na de vluchtelingencrisis?

‘Nu komen er ineens heel veel kinderen tegelijk deze kant op. Het gaat om een groep waarbij we ons emotioneel betrokken voelen, omdat het om een verschrikkelijke oorlog tegen burgers gaat. Daardoor ontstaat tijdelijk extra organisatorische en financiële ruimte om de zorg voor vluchtelingenkinderen te verbeteren. Maar een betere infrastructuur, betere uitwisseling van informatie, meer aandacht voor specifieke ziektes: die dingen blijven, ook als die aandacht straks is weggeëbd.’

Vooral de vele verhuizingen zijn slecht voor vluchtelingenkinderen, zegt kinder- en tropenarts Albertine Baauw. Ze behandelt deze kinderen in zowel azc’s als in het ziekenhuis. Door al dat overplaatsen komt de continuïteit van de zorg voor hen in gevaar. ‘Je moet als specialist soms zelf achter je patiënt aan.’

‘Sommige vluchtelingenkinderen blijven volledig buiten beeld’