Augeo magazine - Over veilig opgroeien

FOTO: FRANK HOYINCK

Lector Ouderschap en Ouderbegeleiding Carolien Gravesteijn vindt dat het welzijn van ouders voorop moet staan. In haar oratie van vorig jaar benadrukte ze dat het hoog tijd is om ouders te steunen, in plaats van hen voortdurend de maat te nemen als opvoeders. Een eerste stap daarbij is de door haar lectoraat ontwikkelde Levensvaardighedenlijst voor Ouders , waarmee professionals interventies op maat kunnen bieden.

U vindt media-aandacht voor opvoedingsproblemen onwenselijk. Waarom?

‘Omdat het altijd gaat over hoe opvoeden hóórt. Neem de programma’s van ‘supernanny’ Jo Frost, die een landelijke discussie over moderne opvoeding losmaakten. Ouders kregen de boodschap: je bent een slappeling, je doet het niet goed. Daarmee werden ze afhankelijk gemaakt van de coach die het wél wist. De suggestie dat het allemaal goedkomt als je de tips maar opvolgt, vind ik kwalijk. Zo simpel werkt opvoeding niet.

Uit buitenlands onderzoek blijkt dat investeringen in ouderwelzijn zich terugbetalen in de opvoeding: ouders die goed in hun vel zitten, hebben vaker een autoritatieve opvoedstijl, die het midden houdt tussen grenzen stellen en loslaten. Dááraan moet je werken, niet aan symptoombestrijding.’

Toch merken kinderopvangcentra dat ouders nu vaker vragen durven te stellen.

‘Dan gaat het vooral om opvoedingsvragen en niet om wat ouders zélf nodig hebben om zich goed te voelen. We weten dat ouders hun netwerken lang niet altijd inzetten als ze hulp nodig hebben, uit schaamte en schuldgevoel. Wij willen erachter komen onder welke omstandigheden ze dat wel doen. Dat wordt steeds meer noodzaak, nu ouders door de Jeugdwet meer zelf moeten doen.’

Hoe kun je ouders wél ondersteunen?

‘Er zijn drie beschermende factoren: het thuisklimaat, het oudernetwerk en individuele factoren van ouders en kinderen. Goede opvoedingsvaardigheden maken verschil, maar ook: contacten kunnen leggen, impulscontrole, kunnen omgaan met stress, relationele vaardigheden, talent voor plannen en organiseren. Daarop gaat de Levensvaardighedenlijst voor Ouders in.’

Willen ouders dat soort privézaken wel met professionals bespreken?

‘In ons nog lopende onderzoek ‘Leuker voor later’ vroegen ouders daar nadrukkelijk om. In dat onderzoek bekijken we de factoren die het welzijn van ouders beïnvloeden. We volgen ouders vanaf de zwangerschap totdat hun kinderen vier jaar zijn. We vragen heel open: waaraan heeft ú behoefte? Ouders willen graag praten over hun worstelingen, zonder dat ze bang hoeven te zijn dat er bellen gaan rinkelen bij jeugdzorg.’

Hoe kunnen professionals de Levensvaardighedenlijst in de praktijk toepassen?

‘We benadrukken dat de lijst geen beoordelingsinstrument is, maar een aanleiding voor een gesprek of ondersteuning. De insteek is hoe de ouder het ouderschap zélf beleeft. Centra voor Jeugd en Gezin kunnen de lijst gebruiken, maar ook hulpverleners in de specialistische jeugdzorg en het speciaal onderwijs.’

Hoe belangrijk is het dat ouders zichzelf capabele opvoeders vinden?

‘Als jij een gezin wilt mobiliseren en ouders hebben geen zelfvertrouwen, dan heeft hulpverlening geen zin. Dus zorg ervoor dat ze zich wél capabel voelen. Een van onze projecten is OuderTeam.nu, een Nederlandse vertaling en aanpassing van het Amerikaanse programma Family Foundations. Daarbij geven we cursussen aan aankomende en beginnende ouders. Insteek: jullie krijgen straks een kind, wat is belangrijk om te weten en hoe kunnen jullie als ouders goed samenwerken?

Zo’n cursus zou standaard aan alle toekomstige en beginnende ouders aangeboden moeten worden. Het is toch raar dat we wel allemaal op zwangerschapsgym gaan, maar niet op ‘ouderschapsgym’? In het begin van het ouderschap is er vaak een dip in de relatie en rond de puberteit nogmaals. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat deze cursus grote effecten heeft, niet alleen op de ouders. Ook kinderen blijken beter te functioneren.

Dat was voor mij aanleiding om er in Nederland mee aan de slag te gaan. Ikzelf had zo’n cursus als ouder ook best kunnen gebruiken, zodat ik beter had geweten dat bepaald gedrag van kinderen bij een bepaalde leeftijd hoort, zoals bijten in de peuterpuberteit. Daarmee voorkom je stress.’

Zijn we op dit gebied te terughoudend?

‘Ja, en dat is jammer. Want het aantal scheidingen neemt toe. Als je het ouders gemakkelijker kunt maken, waarom niet? Van alle ellende in relaties blijft de helft binnenskamers.

Investeren in welzijn van ouders en partnerschap wordt voor ons lectoraat een speerpunt. Daarmee willen we het aantal echtscheidingen naar beneden krijgen. We gaan jeugdgezondheidszorg-verpleegkundigen en maatschappelijk werkers trainen om ouders de OuderTeam-cursus aan te bieden. Het Leids Universitair Medisch Centrum gaat dat programma bijvoorbeeld inzetten voor zwangere ouders van kinderen met hartproblemen, maar ook voor verloskundigen, die aankomende ouders kunnen voorlichten over de cursus.’

Hoe staat u tegenover de stroming ‘Good enough parenting’, die zich verzet tegen ‘opdringerige’ professionals?

‘Ouders hebben de beste bedoelingen. Professionals hebben het te snel over lastige ouders. In ons project “Professioneel samenwerken met ouders” maken we professionals daarvan bewust. Zij hebben ook de neiging om te vertellen hoe het allemaal beter moet. Ter illustratie gebruiken we vaak een gesprek dat op school plaatsvond met ouders van een te dik kind. De hulpverlener stelde nauwelijks vragen over thuisklimaat, persoonlijke factoren en netwerk, maar vertelde wat er moest gebeuren. Daardoor kwam hij er niet achter dat de moeder plannen en organiseren moeilijk vond, waardoor samen eten er niet van kwam. Wij zeggen: ouders zijn ervaringsdeskundigen. De cursusdeelnemers vonden het fijn dat ze handvatten kregen om echt in gesprek te gaan. Ze willen vaak wel, maar vinden het moeilijk.’

Is ouderschap een nieuw onderzoeksonderwerp in Nederland?

‘Bij mijn aantreden viel het me op dat er ongelooflijk weinig onderzoek was gedaan naar het thema ouderschap. We weten nog veel te weinig. Dit is een spannende tijd. Er zijn internationaal en in eigen land steeds meer prachtige onderzoeken beschikbaar. Ook op de werkvloer is er steeds meer aandacht voor het belang van ouderschap. De tijd is rijp om de stem van ouders te laten horen en oog te krijgen voor hun welzijn. We willen af van die belerende houding.’

Auteur: Annette Wiesman

‘Veel professionals zijn geneigd te vertellen hoe het beter moet’, zegt Carolien Gravesteijn, lector Ouderschap en Ouderbegeleiding aan de Hogeschool Leiden. ‘Stel liever de ouder als ervaringsdeskundige centraal.’

CAROLIEN GRAVESTEIJN,

lector Ouderschap en Ouderbegeleiding:

‘Zorg dat ouders zich capabel voelen’