Augeo magazine - Over veilig opgroeien

IVA BICANIC, LANDELIJK PSYCHOTRAUMACENTRUM EN CENTRUM SEKSUEEL GEWELD

‘Plegers van seksueel geweld zijn vaak leeftijdgenoten’

AUGEO MAGAZINE - HET ONLINE TIJDSCHRIFT OVER VEILIG OPGROEIEN

OVERZICHT

REACTIES

JONGEREN EN SEKS: NARE ERVARINGEN

• 14% van de meisjes zegt te zijn overgehaald tot de eerste keer geslachtsgemeenschap. Bij de jongens is dat 5%. Bij 0,2% van de jongens en 3,3% van de meisjes was er sprake van dwang bij hun eerste keer.
• 7% van de meisjes heeft wel eens geslachtsgemeenschap gehad tegen haar wil, tegenover bijna 2% van de jongens.
• 6% van de jongens en 12% van de meisjes geeft aan dat er wel eens iemand boos op hen is geworden om seks te kunnen hebben.
• 2% van de jongens en 6% van de meisjes geeft aan dat er fysiek geweld tegen hen is gebruikt (vasthouden, slaan of een wapen gebruiken).
• 6% van de jongens en 2% van de meisjes zegt dat ze wel eens een seksfoto of -filmpje van iemand anders hebben verstuurd.
• Uit een recente studie onder jongeren tussen 12-25 jaar (2015) blijkt dat 61 % van de Nederlandse meisjes en 20,4 % van de jongens te maken heeft gehad met onvrijwillige seks.

Bronnen:

Seks onder je 25ste 2012 (Rutgers WPF & Soa Aids)

PlosOne (juli 2015), ‘Prevalence of Non-Volitional Sex Types and Associated Factors: A National Sample of Young People’, N.Dukers-Muijrers e.a.

AUTEUR: PETRA WOLTHUIS

Psycholoog en onderzoeker Iva Bicanic is coördinator van het Landelijk Psychotraumacentrum, dat zich specifiek richt op traumaslachtoffers tot 25 jaar. Daarnaast is ze initiatiefnemer van het Centrum Seksueel Geweld (CSG), dat zich richt op acute verkrachtingsslachtoffers van alle leeftijden. In 2012 werd het eerste CSG opgezet, in het UMC Utrecht, en eind van dit jaar zullen er in totaal twaalf centra verspreid over Nederland zijn. Het centrum is een samenwerking tussen medische, forensische en psychologische deskundigen die acute slachtoffers helpen en onderzoeken.

Uit onderzoek is bekend dat vooral meisjes tussen 14 en 24 jaar kwetsbaar zijn voor seksueel geweld. ‘In die leeftijdsgroep hebben meisjes en vrouwen vier keer meer kans om een verkrachting mee te maken dan meisjes of vrouwen uit andere leeftijdsgroepen’, zegt Bicanic. De gemiddelde leeftijd van verkrachtingsslachtoffers die zich bij het CSG melden is 21 jaar en bijna de helft is zelfs jonger dan 18 jaar. Het gaat trouwens niet alleen om meisjes; tien procent van de slachtoffers die hier komen, is jongen.

In 2015 onderzocht de psycholoog 323 meisjes tussen 12 en 25 jaar die het Landelijk Psychotraumacentrum van UMC Utrecht bezochten, nadat ze te maken hadden gekregen met een (poging tot) verkrachting. Het ging hierbij om slachtoffers van eenmalig seksueel geweld, wat iets anders is dan bijvoorbeeld slachtoffers van jarenlang seksueel misbruik. Daarbij bleek dat zestig procent van de daders een leeftijdgenoot was van die meisjes: peerrape. Dertig procent van de daders was een onbekende oudere en tien procent een bekende oudere, zoals een oom of buurman.

Over de grens

Dat de meeste plegers van eenmalig seksueel geweld leeftijdsgenoten zijn, is niet zo gek, zegt psycholoog Bicanic. ‘Een meisje ziet minder gevaar als ze in de buurt van een leeftijdgenoot is, en al helemaal niet als ze hem van school of vrienden kent. In de nabijheid van een oudere man zal een meisje (of jongen) alerter zijn.’ Bovendien is adolescentie een spannende periode. Tieners experimenteren onderling graag met seks, drugs of alcohol. Zij ontdekken wat ze leuk vinden en waar hun wensen en grenzen liggen. Maar grenzen zijn niet altijd even duidelijk voor iedereen, en aan experimenteren kleven risico’s.

Bicanic geeft als voorbeeld: ‘Het kan fout gaan als jongeren door alcohol- of drugsgebruik zo opgewonden of bedwelmd raken dat zij geen stopsignalen meer geven of waarnemen bij de ander. Een 14-jarige die vrijwillig met een jongen meegaat om te zoenen, bedenkt vooraf niet dat die ander wellicht meer wil en al helemaal niet dat hij daarbij misschien haar seksuele grenzen gaat overschrijden. Die jongen zelf waarschijnlijk ook niet. Pubermeisjes en -jongens kunnen nieuwsgierig en naïef zijn. Zij overzien de gevolgen van hun handelen niet. Pas als een jongen opeens de kamerdeur afsluit, beseft de ander dat ze in een gevaarlijke situatie is terechtgekomen en niet meer weg kan.’

‘Door de extreme angst die een meisje of jongen op zo’n moment ervaart, kan Rape Paralyse optreden. Dat is een toestand waarbij het slachtoffer letterlijk verlamt en als het ware in een slappe pop verandert. De pleger ontvangt geen signalen en ziet dit als vrijbrief om door te gaan. Het slachtoffer kan later psychische problemen krijgen, omdat ze acheraf niet begrijpt waarom ze niet geschreeuwd of geschopt heeft om de ander te stoppen. Maar ze kon niet anders.”

Veelplegers stoppen

Net zoals er bij slachtoffers een eerste keer is (first victims), is die er ook bij daders (first offenders). Bicanic: “Bij sommige jonge jongens die over de schreef gingen, blijft het bij die ene keer. Zij hebben spijt van hun daad zodra ze beseffen hoeveel leed ze hebben aangericht. Wat ons echter grote zorgen baart, zijn de jongens die willens en wetens over de grens blijven gaan. Die hebben ook andere delicten op hun naam staan, zoals inbraak en diefstal.”

Deze veelplegers zijn volgens Bicanic dikwijls opgegroeid in een gewelddadige en onveilige omgeving. Ook zij zijn op jonge leeftijd getraumatiseerd of beschadigd in hun lichamelijke integriteit, bijvoorbeeld door mishandeling of seksueel misbruik.

‘Het is zo belangrijk om die negatieve cyclus te doorbreken. Ik pleit er daarom voor dat jonge daders al bij de eerste geweldsdaad de juiste therapie krijgen, waarbij ze gestimuleerd worden om hun leven opnieuw op te bouwen en herhaling te voorkomen. Want een langdurig seksueel misbruikte jongen of meisje sluit zijn of haar gevoel af en ontwikkelt een negatief zelfbeeld. Overigens worden niet dat alle misbruikte jongens zelf dader, dat is een mythe.’

Pubers blijven pubers

Seksueel geweld tegengaan is niet eenvoudig. Ouders kunnen hun kinderen waarschuwen voor gevaarlijke situaties; bij hun kinderen kunnen ze nadrukkelijk het belang van respect in de omgang met anderen onderstrepen. Maar pubers blijven pubers en luisteren over het algemeen zelden.

Wat dan wel? Gevechtstrainingen hebben weinig zin volgens Bicanic. ‘Als iemand je van je fiets sleurt en je raakt verlamd van angst, is het moeilijk om technieken toe te passen. Uit een recente Canadese studie blijkt dat vaardigheidstraining een meisje wel weerbaar maakt en ervoor zorgt dat ze minder snel in riskante situaties verzeild raakt; de kans op een nieuwe verkrachting wordt erdoor verminderd. Ook opgroeien in een warm gezin waar men openlijk over seksuele wensen en grenzen praat, kan risico op negatieve ervaringen verminderen. Niet alleen het risico om slachtoffer te worden, maar ook het risico om pleger te worden wordt daarmee beperkt.

Slachtoffers van sexting

Helaas wordt het steeds moeilijker om jongeren in deze tijden van social media te beschermen. ‘Ik zie in ons centrum meer slachtoffers van sexting; het versturen van erotische afbeeldingen en seksueel getinte berichten. Vergis je niet: als het misgaat, is dat ook seksueel geweld en het leidt tot dezelfde klachten als een verkrachting.’

Een voorbeeld van sexting is een erotische foto als chantagemiddel gebruiken om zo een meisje tot seksuele handelen te dwingen. ‘Weigert ze, dan wordt gedreigd haar naaktfoto op het internet te plaatsen. Dat is uitermate beschamend voor een meisje. Dus gaat zij akkoord en belandt ze zo in een val waar ze maar moeilijk uitkomt.’

Terugkomen

Voor pubers die rond hun twaalfde jaar met seksueel geweld te maken krijgen, is de copingsstrategie vooral om er niet aan te denken en zeker nergens over te praten. Bicanic: ‘Dat maakt het lastig hen te bereiken. Daarom vragen we deze jongeren soms om na één of twee jaar terug te komen.’

In de tussentijd zijn sommigen verliefd geworden en ervaren seksuele gevoelens. ‘Dat kan gepaard gaan met spanningen, angsten en verdriet. Een liefdevolle streling of zoen activeert onverwerkte traumatische herinneringen. Het lichaam onthoudt namelijk alles. Als dat gebeurt, kunnen ze hier terecht voor traumabehandeling, waaronder EMDR of cognitieve gedragstherapie met ouderbegeleiding. We proberen slachtoffers te helpen om weer door te gaan met hun leven. En datzelfde moet ook gebeuren bij jonge daders die zelf ook vaak slachtoffer zijn of zijn geweest.’

ACHTERGROND

Bij seksueel geweld wordt vaak aangenomen dat de pleger een oudere man is. In werkelijkheid zijn plegers van eenmalige verkrachtingen meestal jonge jongens. Pubers van beide seksen bewaken hun grenzen slecht. ‘Meisjes voelen zich veiliger bij leeftijdgenoten.’