Augeo magazine - Over veilig opgroeien

AUGEO MAGAZINE - HET ONLINE TIJDSCHRIFT OVER VEILIG OPGROEIEN

OVERZICHT

REACTIES

WIE IS WIE?

Channah Zwiep , pedagoog en ontwikkelingspsycholoog, gepromoveerd op opvoedingsondersteuning. Deskundige op het gebied van de seksuele ontwikkeling en opvoeding van jonge kinderen, eigenaar van Pedagogisch Bureau Kind&Zo en docent aan de Universiteit van Amsterdam

Louis Tavecchio , emeritus hoogleraar pedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam, met onder meer vaderschap als aandachtsgebied

VERDER LEZEN

Zwiep, C.S. (2015). ' Vaders en seksuele opvoeding: een prima combinatie .' Pedagogiek In Praktijk.

De Stichting Vader Kennis Centrum heeft sinds 2014 een bijzondere leerstoel Vaderschap bij de UvA, met hoogleraar Pedagogiek Renske Keizer.

Trias Pedagogica - het adviesbureau voor vaderschap, opvoeding en interculturele pedagogiek.

VERDER LEZEN

Zwiep, C.S. (2015). ' Vaders en seksuele opvoeding: een prima combinatie .' Pedagogiek In Praktijk.

De Stichting Vader Kennis Centrum heeft sinds 2014 een bijzondere leerstoel Vaderschap bij de UvA, met hoogleraar Pedagogiek Renske Keizer.

Trias Pedagogica - het adviesbureau voor vaderschap, opvoeding en interculturele pedagogiek.

WIE IS WIE?

Channah Zwiep , pedagoog en ontwikkelingspsycholoog, gepromoveerd op opvoedingsondersteuning. Deskundige op het gebied van de seksuele ontwikkeling en opvoeding van jonge kinderen, eigenaar van Pedagogisch Bureau Kind&Zo en docent aan de Universiteit van Amsterdam

Louis Tavecchio , emeritus hoogleraar pedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam, met onder meer vaderschap als aandachtsgebied

Betrokken en open over seksualiteit

Wetenschappelijk onderzoek naar de rol van vaders in de seksuele opvoeding is beperkt. De reden daarvoor blijkt uit de schaarse onderzoeken die er wél zijn: de seksuele opvoeding van kinderen wordt voor het overgrote deel gedaan door moeders.

Het aantal moeders dat met haar kinderen praat over lichamelijke ontwikkeling, seksualiteit en relaties, is niet eens zo heel groot, maar al vele malen groter dan de groep vaders, zegt onderzoekster Channah Zwiep. ‘Uit onderzoek door studenten van de Universiteit van Amsterdam blijkt dat vaders de laatste jaren wel iets actiever zijn geworden in de seksuele opvoeding, maar nog steeds relatief weinig doen.’ Diezelfde vaders gaven in het onderzoek overigens aan heel tevreden te zijn over de seksuele opvoeding die ze dus grotendeels aan de moeder overlaten.

Karakteristieken van goed vaderschap met het oog op seksuele opvoeding zijn, naast betrokkenheid, onder meer ook: ontspannenheid, openheid en ruimte bieden aan de seksuele ontwikkeling. Zwiep adviseert: ‘Benadruk de leuke kanten van seks in plaats van te wijzen op risico’s. Een positieve houding in de opvoeding bevordert een gezonde seksualiteitsbeleving van het kind en de latere volwassene.’

Ook het aangeven van grenzen is een rol die de vader op zich kan nemen. Zwiep: ‘Een peuter kan het vanzelfsprekend vinden om aan borsten te voelen, maar moet wel leren dat je dat niet zomaar bij iedereen kan doen. Het is niet voorbehouden aan de moeder om dat duidelijk te maken. Ook stoeien, wat vaders veel meer doen dan moeders, leent zich goed voor het aangeven van die grenzen: je best doen en willen winnen is prima, maar een ander écht pijn doen of beschadigen, is dat niet. Respect hebben voor jezelf en voor anderen leert een kind op die manier via alledaagse situaties.’

Dat er nog nauwelijks onderzoek is gedaan naar de relatie tussen de seksuele opvoeding door vaders en (het voorkomen van) seksueel misbruik, is volgens prof. dr. Louis Tavecchio een ‘gapende lacune in de wetenschap’. ‘Toch is die relatie evident: een vader heeft als goed rolmodel waarschijnlijk een positieve uitwerking op de seksuele opstelling van hun zoons later.’

Bewaar evenwicht tussen waarschuwen en loslaten

Zwart-wit geschetst: moeders zien vooral gevaren. Of het nu gaat om een klimmende kleuter of een puber die seksueel actief wordt: de moeder waarschuwt liefst. Dochters krijgen op het hart gedrukt dat ze niet met 'vreemde' mannen mee moeten gaan, (jonge) zoons krijgen soms van hun moeder te horen dat doktertje spelen ‘niet hoort’.

Vaders daarentegen geven in het onderzoek van Zwiep aan dat ze minder moeite hebben met dat doktertje spelen. Deden ze vroeger zelf ook. En als peuters of kleuters veel aan hun piemel zitten? Tja, dat is nu eenmaal een vrij prominent onderdeel van een jongenslichaam, denken veel vaders. Laat ze maar ontdekken.

Beide uitersten, van verbieden tot ‘niks mis mee’, hebben hun voor- en nadelen. De waarschuwende moeder benadert lichamelijkheid vooral negatief, maar geeft ook terechte grenzen aan. De ‘makkelijke’ vader is relaxed over lichamelijkheid, maar kan ook té makkelijk worden door zich niet druk te maken om de gezonde grenzen van het kinderlijke spel.

Juist daarom is het zo belangrijk dat vader en moeder sámen de seksuele opvoeding op zich nemen. ‘Ze houden elkaar in evenwicht’, zegt emeritus hoogleraar Louis Tavecchio. Samen kunnen ze ook de ruimte én de grenzen aangeven, stelt onderzoekster Channah Zwiep. ‘Bijvoorbeeld: prima als je je piemel wilt onderzoeken, maar niet waar opa en oma bij zitten.’

Goed voorbeeld doet goed volgen

Het beste middel dat vaders in handen hebben om hun zoons een gezonde seksuele moraal bij te brengen, zijn ze zelf. Het verband tussen een goede seksuele opvoeding en het voorkómen dat zoons op latere leeftijd plegers van misbruik worden, is weliswaar niet hard aangetoond, het ligt wel voor de hand, zeggen Tavecchio en Zwiep. ‘De precieze mores kunnen per land en per gezin verschillen’, zegt Zwiep, ‘maar in het algemeen geldt dat vaders andere vrouwen respectvol moeten benaderen. Dus ze bijvoorbeeld geen sletjes noemen, ze niet nafluiten op straat en hun eigen vrouw niet ongevraagd op de billen slaan.’

Kinderen die het vanzelfsprekend vinden dat hun ouders respectvol met elkaar omgaan en voor wie een knuffelmoment van papa en mama geen uitzondering is, ontwikkelen gezond seksueel gedrag. ‘De zichtbaarheid van respect en liefde heeft een gunstig effect op de seksuele opstelling van zoons’, zegt Tavecchio.

Vaders kunnen ook het goede voorbeeld geven door open en eerlijk met hun (jonge) kind te praten over lichamelijkheid en seksualiteit. Niet alleen als hun kind met een vraag komt, maar ook op eigen initiatief. ‘Dat maakt het voor kinderen makkelijker om op andere momenten ook over seksualiteit te beginnen, bijvoorbeeld als ze op school iets raars over seks hebben gehoord wat ze niet begrijpen’, zegt Zwiep.

Geen dubbele moraal

Tavecchio betreurt dat rites de passage (overgangsrituelen) in verreweg de meeste culturen zijn verdwenen: de inwijdingsrituelen van soms wel enkele weken waarmee jongens een duidelijke stap richting volwassenheid zetten. ‘De meeste maatschappijen hebben geen handvatten meer om de seksuele opvoeding vorm te geven. Die opvoeding gebeurt nu vaak letterlijk op straat en op de social media.’

Hoe ouders de seksuele opvoeding vormgeven, hangt sterk samen met hun culturele achtergrond. Uit onderzoek onder Turkse en Marokkaanse vaders in West-Europa blijkt dat zij nauwelijks aan seksuele opvoeding doen of pas al het kind in de puberteit is. Bovendien beperkt die voorlichting zich dan grotendeels tot ‘technische’ informatie , bijvoorbeeld over zwangerschap.

‘Vanuit het islamitische geloof speelt het woord “respect” wel vaak een rol in zo’n gesprek tussen vader en kind’, zegt Zwiep, ‘maar het gesprek zelf komt vaak wel erg laat.’ In islamitische culturen is de seksualiteit van meisjes een groot taboe. Zonder dat er in de meeste gevallen over wordt gesproken, krijgen meisjes al heel jong mee dat seksualiteit vooral gezien moet worden in het perspectief van voortplanting en verder soms letterlijk zo bedekt mogelijk moet blijven.

Ook de Westerse cultuur kent zijn taboes, met name in de Verenigde Staten. Tavecchio: ‘Als een jongetje van een jaar of drie op het strand bloot loopt, neemt menige moeder daar aanstoot aan, als was het zedeloos.’

Er is sprake van een dubbele moraal, stelt Zwiep. ‘Aan de ene kant is seks overal beschikbaar, maar aan de andere kant gaan we steeds behoudender om met lichamelijkheid. In Nederland mogen peuters bijvoorbeeld niet meer bloot in het badje in de kinderopvang. Tien jaar geleden deed niemand daar moeilijk over. Hoewel hygiëne vaak als argument wordt gegeven, speelt angst voor pedofielen een grote rol. We zijn wat dat betreft een beetje doorgeslagen. De vraag is: welke boodschap geef je kinderen hierdoor mee over lichamelijkheid?’

Werk samen met de moeder

Veel moeders zien zichzelf als hoofdopvoeder. Amerikaanse wetenschappers gaven aan hun gedrag een naam: maternal gate keeping. De moeder fungeert als poortwachter; zíj bepaalt hoeveel ruimte de vader krijgt in de opvoeding. De een zet de deur op een kier, de ander zet ‘m wijd open. Vaders die proberen de deur verder open te krijgen, maar voortdurend nul op het rekest krijgen, geven het op een gegeven moment op.

Dat klinkt als een verwijt aan de moeders, maar zo eenvoudig ligt het niet, zegt Tavecchio. ‘De rol van de moeder als hoofdverantwoordelijke voor alles wat er met het kind gebeurt, is heel diep ingesleten in veel culturen. Uit de onderzoeken naar maternal gate keeping blijkt zelfs dat sommige moeders gaan twijfelen aan hun eigen kwaliteit als opvoeder wanneer de vader een grote rol heeft in de opvoeding en die goed invult. Dat kan bij moeders een gevoel van falen oproepen. Hun partner wordt als het ware hun concurrent.’

De boodschap aan moeders blijft niettemin: geef je partner de ruimte. Dat benadrukt ook Channah Zwiep. Zij ziet bovendien nóg een taak voor moeders: zwengel al vroeg in de opvoeding het gesprek aan. Een moeder hoeft niet tegen wil en dank de seksuele opvoeding in haar eentje op zich te nemen. Ze kan goed tegen de vader zeggen: ‘Leg jij maar uit hoe een piemel werkt.’ Ook afspraken over de namen waarmee geslachtsdelen worden benoemd of over bloot lopen in huis, kunnen prima samen gemaakt worden.

Sta open voor opvoedingsondersteuning

Uit onderzoek van Zwiep blijkt dat vaders vaak behoefte hebben aan opvoedinformatie. Bijna de helft van de geïnterviewden heeft vragen over seksuele opvoeding. Zoals: wat is normaal seksueel gedrag en wat niet? Hoe moet ik mijn kinderen begeleiden en hoe praat ik met mijn kind over seks? Toch blijken professionals zich vaak vooral op de moeders te richten, als het gaat over opvoedingsondersteuning.

Om dit aan te tonen legden onderzoekers ooit een bijeenkomst voor aanstaande ouders vast op video, zonder dat de (vrouwelijke) professional die de voorlichting gaf, wist waarvoor de opname was bedoeld. Na afloop bleek dat zij zich uitsluitend op vrouwen had gericht. Zelfs bij het beantwoorden van de vraag van een man had ze zich op diens partner gericht.

Ondanks dit voorbeeld-van-hoe-het-niet-moet, zien zowel Zwiep als Tavecchio de laatste jaren goede tekenen: professionals in onderwijs, zorg en opvoedbegeleiding betrekken steeds vaker mannen bij de opvoeding. Andere aandachtspunten zijn expliciet aan vaders gerichte uitnodigingen, meetings voor vaders, de mogelijkheid om buiten werktijd afspraken te maken, en foto’s van vaders in informatiefolders.

Betrokken en open over seksualiteit

Bewaar evenwicht tussen waarschuwen en loslaten

Goed voorbeeld doet goed volgen

Geen dubbele moraal

Werk samen met de moeder

Sta open voor opvoedings-

ondersteuning

Goed vaderschap: cruciaal in de strijd tegen misbruik

Jongens die van hun vader hebben gehoord en gezien hoe je respectvol met vrouwen omgaat, zullen minder snel grensoverschrijdend seksueel gedrag vertonen dan jongens die zo’n rolmodel hebben gemist. Onderzoek hiernaar staat nog in de kinderschoenen, maar Channah Zwiep en Louis Tavecchio, twee wetenschappers van de Universiteit van Amsterdam, zien een duidelijk verband. Zes aspecten van goed vaderschap.