Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Stel vragen om er achter te komen hoeveel keuze het meisje heeft. Mag ze zelf haar kleding of opleiding kiezen? Als het meisje in kleine dingen geen eigen keuzes mag maken, dan zal dit in grote dingen al helemaal niet zo zijn en ligt huwelijksdwang op de loer.

Stap niet meteen af op de ouders, wanneer een meisje huwelijksdwang aankaart. Er zijn genoeg mensen met echte expertise op het gebied van huwelijksdwang en de gevolgen van verzet in Nederland. Breng het kind met een expert in contact.

Er is geen standaard methode met pasklare oplossingen. Iedere situatie is anders. Er moet goed ingeschaald worden.

Een kind accepteert heel veel van zijn ouders en wil niets liever dan contact met zijn ouders. Dat moet een uitgangspunt zijn. Maar daar ligt een eng spanningsveld. Want als je teveel de relatie wil gaan redden, dan kan het ten koste gaan van het meisje of jongen.

Probeer ook de ouders te begrijpen en wijs een vader niet meteen af. Dan pas kom je elkaar tegemoet in hulp.

Huwelijksdwang en de gevolgen van verzet ertegen vragen om specifieke kennis en vooral inlevingsvermogen van hulpverleners. Niet alleen in de slachtoffers, maar ook in de daders, veelal vaders.

Halime Yarba (46) zet haar ervaringsdeskundigheid in om bewustwording te vergroten. Na haar boek ‘Ongeschreven tradities’ maakte ze onlangs samen met het rcth in Rotterdam het toneelstuk ‘Zijn eer of zijn dochter’.

‘Het gaat nu heel goed met me. Ik verloochen dat wat ik meegemaakt heb niet. Maar ik heb één doel voor ogen: dat hulpverleners snappen hoe eerwraak en huwelijksdwang van binnenuit werkt. Het allerbelangrijkste is: professionals moeten niet vanuit een Nederlands referentiekader het probleem aanpakken. Ze moeten echt in de belevingswereld van de ander stappen en ook begrijpen wat er gebeurt, waarom iemand zo handelt.’

Vrij zijn

‘Ik was 37 en voor het eerst niet meer op de vlucht, maar vrij. Wat dat inhield, daar had ik geen flauw benul van. Ik werd geconfronteerd met mezelf. Als ik niet meer de vrouw was die mijn vader wilde dat ik was, of mijn ex-man, de ex-vriendjes, de maatschappij, wie was Halime dan? Dat was een zoektocht van jaren. Aan het begin van die zoektocht dreigde ik weg te kwijnen in eenzaamheid. Tot het moment dat ik me realiseerde dat eenzaamheid nodig was om te ontdekken wie ik was.’

‘Mijn houvast en energie kreeg ik in die tijd van mijn drie kinderen. Langzaam kroop ik uit mijn dal, ging naar buiten, deed een cursus en zette een eigen bedrijfje op. In opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid geef ik lezingen, trainingen in opvanghuizen en heb ik een toneelstuk geschreven over eerwraak en huwelijksdwang. Ik vertel daarbij steeds mijn verhaal. Om uitgehuwelijkte vrouwen, hulpverleners, jongeren en ouders bewust te laten worden. Van het recht om te kiezen, en de consequenties die dat met zich meebrengt.’

Bij geboorte uitgehuwelijkt

‘Misschien begon het ooit met zo’n grapje dat vriendinnen en ik ook wel eens maakte toen we baby’s kregen. Dat je naar je pasgeboren kinderen kijkt en zegt: misschien gaan ze later wel met elkaar trouwen. Maar ik had al snel door dat het geen grap was dat ik met mijn neef zou trouwen. Ik zag hoe het ging met mijn zus. Zij werd beloofd aan de broer van mijn ex-man, een volle neef in Turkije. En ik werd na mijn geboorte al uitgehuwelijkt aan mijn andere neef.’

‘Mijn zus was hartstikke ongelukkig in dat huwelijk en wilde scheiden. Dat mocht niet van mijn vader. Op vakantie in Turkije hebben mijn ouders haar daar achtergelaten. Ze hebben haar paspoort afgepakt en haar niet meer mee terug genomen. Ik was toen veertien jaar en besefte: als ik niet naar mijn vader luister, dan word ik in Turkije achtergelaten. Ik kan hier toch niet onderuit, dus kan ik beter in mijn geboorteland Nederland getrouwd zijn dan in Turkije.’

‘Ik hield me voor dat mijn leven er beter op zou worden. Trouwen was de mogelijkheid om onder het juk van mijn vader uit te komen. Want mijn leven was: van huis naar school en van school naar huis. Ik mocht niet mee met schoolkamp of naar schoolfeestjes, ik mocht mijn eigen kleding niet uitzoeken, mijn nagels lakken: ik mocht niets. Mijn leven was zo beperkt. Dus ik dacht dat ik vrijheid zou kunnen krijgen als ik trouwde.’

Een mislukt toneelstukje

‘Mijn vader had de gave overal problemen te veroorzaken. Het was een hele agressieve man. Hij sloeg ons als we niet luisterden. De bloedspetters van mijn moeder op de muren staan in mijn geheugen gegrift. Mijn levensdoel was mijn vader tevreden te stellen. Dat was een van de redenen waarom ik me niet verzette tegen het huwelijk.’

‘Twee maanden voor mijn 19e verjaardag trouwde ik tijdens een vakantie. Als kind hadden mijn neef en ik wel eens geruzied, maar verder kenden we elkaar totaal niet. Ineens zaten we onaangekondigd naast elkaar op de achterbank op weg naar het gemeentehuis om officieel te trouwen. Het was een vrijdag de 13e. De ambtenaar vroeg in het Engels: weet je wat je hier komt doen? Wil je het wel? Ik heb ja gezegd, iets anders was geen optie.’

‘Een week later was het islamitisch huwelijk. Ik mocht daar zelf niet bij zijn. Mijn vader werd gemachtigd. Het was verre van sprookjesachtig. Toch wilde ik foto’s voor een trouwboek. Er was namelijk niemand daar die ik kende, zelfs mijn moeder was er niet bij. Ik wilde foto’s die ik in Nederland kon laten zien. Uiteindelijk mocht ik een goedkope trouwjurk huren voor de foto. Het was een mislukt toneelstukje waarin ik maar meespeelde. Ik wist op dat moment niet hoe ik me er tegen moest verzetten.’

Buitenwereld is de vijand

‘Dat ik zou gaan trouwen met mijn ex-man was een vaststaand gegeven. Er komt een moment dat je in gaat zien dat het niet zo normaal is. Voor mij was dit op stage, toen ik gesprekken kreeg met Nederlanders. Maar toen was ik al 18, er was geen weg terug.’

‘Daarvoor heb ik het ook wel op school verteld. Daar werd altijd raar op gereageerd, vond ik toen. Ik had niet door dat er iets abnormaals was aan mijn situatie maar dacht: waarom begrijpen ze mij niet? Ik had geen idee van goed en kwaad, dat onderscheid had ik nooit leren maken.’

‘De buitenwereld is de vijand, Nederlandse mensen zijn duivels die proberen jou van gedachten te veranderen en in de slechte wereld te trekken, dat is wat ik altijd te horen heb gekregen. Dus als ik tegengas kreeg dacht ik: ah, dus dit is wat mijn vader bedoelt.’

‘Als je van huis uit meekrijgt dat de buitenwereld jouw vijand is, is het ook moeilijk om signalen af te geven. Meestal gaat een kind waar iets mee aan de hand is dwars doen of rebelleren, je ziet een verandering in gedrag. Maar bij mij niet. Ik liet niets zien.’

Scheiden is geen optie

‘Na de trouwerij kwam hij mee naar Nederland. Hij ging Nederlands leren, ik ging werken. We woonden bij mijn ouders. Het was overleven in de chaos die er nog steeds was: geweld, schulden, invallen van politie. Na drie jaar huwelijk is onze zoon geboren. Toen hij vier maanden was, zijn we verhuisd. We maakten een slechte start. We hadden schulden van onze ouders meegenomen, onze zoon was een huilbaby en vaak ziek. Ik moest stoppen met werken waardoor we geen inkomsten meer hadden. Dus zijn we weer terugverhuisd naar mijn ouders.’

‘Ik wilde heel vaak dood. Lange tijd gaven de kinderen een sprankje hoop, voor hen bleef ik staande. Op het moment dat zelfs dat niet meer genoeg was om te willen leven, ben ik weggegaan. Dat was na 17 jaar huwelijk. Toen voelde ik me zo gevangen in alle narigheid, toen besefte ik: als ik nu niet wegga, ga ik kapot. Of ik doe het zelf, of mijn vader doet het of ik kwijn weg. Ik zag het niet meer zitten.’

‘Vlak daarvoor werd ik voor het eerst verliefd. Op een kopie van mijn vader: een foute man. Maar het was de eerste man die lief voor me was. Het was vergelijkbaar met hoe een loverboy te werk gaat: eerst heel lief doen en vervolgens dingen eisen. Hij liet mij heel veel geld lenen. Hij wist hoe ik snakte naar liefde. Het was dom van mij daar in te trappen, maar ik was zo in de war, ik kende de buitenwereld niet. Het snakken naar de liefde was groter dan het besef dat het niet klopte.’

‘Ik wilde scheiden, maar dat was geen optie. Gewoon weggaan was zo veilig niet. Mijn vader kreeg op een gegeven moment argwaan. Hij zei: je weet wat er met je zus is gebeurd, ik neem je zo mee naar Turkije. Ik was toen al een vrouw van 36, maar de angst die ik voelde was die van een 16-jarig meisje. Ik had de overtuiging dat hij het voor elkaar zou krijgen.’

‘Ik vertelde mijn ex-man dat ik ongelukkig was en wilde scheiden. Dat begreep hij echt niet. Alles was toch goed? Hij maakte duidelijk dat hij mij niet had uitgekozen als hij een keuze had gehad. Maar hij had zijn lot omarmd. Het maakte hem allemaal niet uit, zolang hij maar tv kon kijken, het huis een niet al te grote bende was en de kinderen niet te veel voor zijn voeten liepen, dan vond hij het best.’

‘We hadden niets samen. De kinderen, de school, het huishouden, verjaarscadeautjes, alles deed ik alleen. Ik wilde een andere invulling van mijn leven. Wilde wel deel uitmaken van de buitenwereld. Ook al was het op een verkeerde man, toen ik voor het eerst verliefd werd merkte ik wat ik gemist had.’

Gevangen in een web

‘Ik stapte naar maatschappelijk werk en legde alles op tafel: het slechte huwelijk, dwang van mijn vader, mijn wens om dood te gaan. Ik zat met een vriendje die me gevangen hield in schuldenproblematiek. Het was een spinnenweb waarin ik vast zat. Hoe meer ik bewoog, hoe meer ik werd ingelijfd. Zelfmoord was de enige weg om eruit te komen. Dat was wat ik overwoog.’

‘Ergens in de verwardheid had ik een paar dingen wel helder: ik moest weg, ik moest niet naar mijn foute vriendje en ik kon de kinderen niet meenemen, dat kon ik ze niet aandoen. Het ging zó slecht met me, op dat moment was mijn ex de betere ouder.’

‘In mijn naïviteit dacht ik: ik ga naar de vrouwenopvang, en na een maand of drie heb ik een huisje en kan ik met de kinderen aan mijn leven beginnen. Maar voordat het zover was waren we drie jaar verder.’

Een goede detective

‘Het werd een vrouwenopvanghuis op een geheim adres. Ik wist zeker dat mijn vader naar me op zoek zou gaan, dat heeft hij ook gedaan. Hij is een goede detective. Hij was me telkens op het spoor en kwam dichtbij. Via schuldeisers kon hij adressen achterhalen. We hebben geprobeerd samen met hem te praten. Dat was een verkeerde stap. Hij bedreigde de medewerkers van het opvanghuis waardoor ze me op stel en sprong eruit hebben gezet.’

‘Natuurlijk boden ze aan elders opvang te zoeken. Maar er was een andere man in mijn leven waar ik liever naartoe ging. De ene foute man ruilde ik in voor de andere: deze had een alcoholprobleem en was agressief. Ook voor hem moest ik op de vlucht en kwam weer in de vrouwenopvang. Ik besefte: mijn hele leven heeft mijn vader alles voor me bepaald. Nu ben ik weg en heb ik eigen keuzes maar wat doe ik? Ik kies verkeerde mannen. Toen ben ik naar mezelf gaan kijken. Dat was het omkeerpunt.’

‘Mijn vader bleef me onder druk zetten. Hij maakte melding van vermissing bij de politie en was van plan om onze kinderen naar Turkije te brengen. Of hij liet de kinderen mij bellen, met hele zielige stemmen. Gelukkig accepteerde mijn ex-man niet dat de kinderen weg zouden worden gehaald. Ik mocht de kinderen ook niet zien van mijn vader. Toen heeft hun vader ze stiekem naar Scheveningen gebracht en hebben we elkaar na vier maanden aan het strand gezien. Hij zette met mij één lijn, het belang van de kinderen stond voorop.’

‘Ik zal altijd vinden dat ik niet de moeder ben die ik had willen zijn. Maar ik weet als moeder dat ik een nare traditie heb gestopt in het gezin. Had ik dat niet gedaan, dan waren mijn dochters ook uitgehuwelijkt. Dat proces was heel moeilijk. En nog steeds: ik heb tien jaar lang een groot deel van hun leven gemist. Dat hun moeder van de een op andere dag weg was, heeft ook bij hen littekens achtergelaten. Ik weet dat ik daar verantwoordelijk voor ben.’

Het meisje wil contact

‘Op het moment dat we officieel gescheiden waren was ik dood voor mijn vader. Toen stopte hij zijn zoektocht. Wat mij is overkomen is de mildste vorm van eerwraak: verbannen worden uit de familie. Maar voor een individu is dat natuurlijk iets heel heftigs. Als je eigen vader zegt: voor mij besta je niet meer.’

‘Om de zoveel jaar probeer ik contact te zoeken met mijn ouders. Er is toch een klein meisje in mij dat behoefte heeft aan ouders, maar zonder succes. Met mijn ex-man heb ik goed contact. We zien elkaar paar keer per week. Ik ga bij hem eten, hij zorgt voor me als dat nodig is. We zijn hele goede vrienden geworden. Uiteindelijk waren we lotgenoten.’

Het recht en de prijs

‘Ik zal nooit een meisje in een dwangsituatie adviseren om weg te gaan. Maar haar wel bewust laten worden van een keuze die ze heeft. Ieder mens heeft het recht een eigen partner te kiezen. Maar het heeft wel consequenties als je er tegen verzet. En daar heb je hulp bij nodig. Iemand moet je helpen om die consequenties op een rijtje te zetten. In het ergste geval kan het zijn dat je het gezin moet verlaten en je ouders nooit meer zult zien.’

‘Dat is iets wat een kind goed moet beseffen, en kan hij/zij dat wel aan? Want er zijn veel meisjes die ervoor kiezen om weg te gaan. Maar door een sterke loyaliteit naar hun ouders toch weer terugvallen en naar huis gaan. Ze komen dan in een verergerde situatie terecht. Dus die bewustwording is heel belangrijk.’

‘Ook bij hulpverleners! Er kwam eens een meisje naar mij toe met haar schokkende verhaal. Jeugdzorg had geregeld dat haar moeder haar kwam ophalen uit het opvanghuis. Ze werd vervolgens thuis heftig mishandeld. Daar konden ze vergif op innemen: een meisje van 15 dat uit een Turks gezin wegloopt naar een opvanghuis wordt helemaal afgeschoten! De hulpverlening heeft haar situatie alleen maar erger gemaakt.’

Geen kant en klare oplossing

‘Tijdens een nagesprek van mijn toneelstuk vertelde een vrouw over een kwestie in haar familie, een meisje moest vermoord worden omdat ze de eer had geschaad. Alle vrouwen in die familie zijn toen opgestaan en hebben gezegd: wij pikken dit niet! Daar zit de oplossing: in het collectieve bewustzijn.’

‘De vrouw in mijn toneelstuk - de moeder - heeft geen stem. Haar overkomt het allemaal. Als je als vrouw steeds denkt: ik heb geen stem, ik kan er niets aan doen, dan zal er nooit verandering komen. We moeten als vrouwen opstaan. Want ze kunnen ons niet allemaal vermoorden, dat gaat niet.’

Het boek ‘Ongeschreven tradities’ is te verkrijgen via www.halimedesign.nl