Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Mishandelde kinderen krijgen lang niet altijd adequate hulp. De aanpak is te versnipperd, het is onduidelijk welke aanpak werkt en de kennis bij professionals schiet tekort. Wetenschap en praktijk sloegen daarom de handen ineen. Doel: een effectieve, uniforme, evidence based en vooral kindgerichte aanpak. ‘Professionals van verschillende instanties moeten één taal spreken.’

Naast het Spaarne Ziekenhuis in Heemstede staat een klein gebouwtje. Vroeger huisde er een apotheek, maar vanaf medio 2014 biedt het pand onderdak aan de eerste ‘fysieke vestiging’ van het Multidisciplinair Centrum aanpak Kindermishandeling (MDCK). 'Het gebouw wordt zeer cliëntgericht', vertelt Janet van Bavel, manager van het Kinder- en Jeugd Trauma Centrum (KJTC), één van de partijen die het initiatief nam voor oprichting van het MDCK.

'Het centrum bevat straks een verhoorstudio voor de politie, een medische onderzoeksruimte en een ruimte voor psychosociaal onderzoek, enkele flexwerkplekken en een overlegruimte. De belangrijkste instanties kunnen hier op één en dezelfde plek met een kind of de ouders praten en onderzoek verrichten. Heel uitdrukkelijk is het MDCK geen nieuwe instantie, met meerdere eigen vestigingen, maar een netwerkorganisatie waaraan alle professionals die nodig zijn hun bijdrage leveren.'

'In het gebouw kan de hele onderzoeks- en adviesfase echt rondom kind en gezin georganiseerd worden. Iedereen die hierbij nodig is, komt naar het kind toe en overlegt met elkaar. Op die manier hoeft het kind niet steeds opnieuw het verhaal vertellen. Dat voorkomt een hoop ellende voor de getraumatiseerde slachtoffers en hun familie. Bovendien is de locatie kindvriendelijk en niet bedreigend voor kinderen zoals een grote ziekenhuishal of politiebureau wel kan zijn.'

Brug slaan

Het MDCK is een samenwerkingsverband van een groot aantal partijen die zich bezighouden met de bestrijding van kindermishandeling en de behandeling van kinderen die hiervan het slachtoffer zijn geworden. Het KJTC, jeugdzorgorganisatie OCK Spalier, welzijnsorganisatie MEE, de Kinderbescherming, Bureau Jeugdzorg, Steunpunt Huiselijk Geweld, de GGZ voor volwassenen, de kinderartsen in de regio, het OM en de politie slaan de handen ineen om zo snel mogelijk een passende oplossing te bieden voor kind en gezin.

'Het MDCK is weer een initiatief van de Academische Werkplaats Kindermishandeling (AWK), die gestart is in 2011 met subsidie van ZonMw', verklaart Van Bavel. 'Overkoepelend doel van de AWK is een brug slaan tussen wetenschap, onderwijs, beleid en praktijk. De afstand tussen de verschillende terreinen was simpelweg te groot. Terwijl wetenschappers en mensen van praktijk en beleid juist zoveel van elkaar kunnen opsteken.'

Om dit doel te bereiken, bewandelt de AWK drie wegen: naast de ontwikkeling en het monitoren van de multidisciplinaire aanpak, stimuleert de AWK ook de totstandkoming van wetenschappelijk onderzoek - hoe maak je deze thema’s bespreekbaar en wat werkt wel en wat niet? - en de verspreiding van de opgedane kennis en expertise, via het Landelijke Opleidingscentrum aanpak Kindermishandeling (LOCK). 'Maar bij alle initiatieven ook het onderzoek! - blijft de centrale insteek: hoe zorgen we dat de praktijk beter loopt? Hoe kunnen we de zorg voor en de behandeling van het kind verbeteren?', aldus Van Bavel.

Werkprocessen

In opdracht van de ministeries van VWS en VenJ monitort ZonMw - los van de AWK - zes voorbeelden van een veelbelovende multidisciplinaire aanpak. Het MDCK is er daar één van. Of eigenlijk twee, want behalve Haarlem (Zuid-Kennemerland) kent ook Friesland sinds 2011 een MDCK.

Anneke Jelsma is onafhankelijk projectleider van het MDCK Friesland en dus niet afkomstig van één van de zes deelnemende organisaties (Bureau Jeugdzorg, FierFryslân, GGZ, Medisch Centrum Leeuwarden, het OM en de politie).

Jelsma vertelt dat ‘haar’ MDCK nauwe banden heeft met de Haarlemse collega’s. 'We hebben de taken verdeeld: Haarlem heeft zich gebogen over informatie-uitwisseling en de privacykwesties die bij samenwerking spelen, hier in Friesland focussen we momenteel voornamelijk op de werkprocessen.'

'Hoe stemmen we die zodanig op elkaar af dat cliënten niet drie of vier keer hetzelfde verhaal moeten doen, aan drie of vier verschillende instanties? Hoe zorgen we ervoor dat de hulpverlening zoveel mogelijk ‘aan de voorkant’ plaatsvindt, dat wil zeggen zo spoedig mogelijk, zonder te lange wachttijden? Want: hoe langer een cliënt moet wachten, hoe meer de motivatie afneemt om iets aan het probleem te doen. Dus hebben we zoveel mogelijk dubbelingen en overbodige stappen uit het proces geknipt.'

Dezelfde taal

Waar kinderen en ouders vroeger in een keten van hulpverlenende, medische en juridische instanties terechtkwamen, daar is de aanpak en behandeling nu dus meer gestructureerd. Cliëntvriendelijker. Effectiever ook. Toch betekent het feit dat de organisaties hetzelfde doel nastreven en elkaar opzoeken, niet dat de samenwerking altijd even soepel loopt.

Zowel Van Bavel als Jelsma wijzen op de aanzienlijke cultuurverschillen tussen bijvoorbeeld de justitiële keten (OM, politie), de medische wereld en de jeugdsector. 'En ook binnen sectoren moeten professionals die opgeleid zijn om het ‘beter te weten’, nu leren vertrouwen op de intake en het rapport van een andere organisatie. Dat is gewoon een enorme omslag. En best eng', weet Jelsma.

Van Bavel stelt dat het leren spreken en begrijpen van elkaars taal de grootste uitdaging is. 'We hebben vorig jaar een workshop gevolgd met de deelnemende partijen. We moeten echt in één taal leren denken en spreken. Een voorbeeld? Neem de woorden ‘urgent’ of ‘crisis’.'

'Hulpverleners hebben daar een bepaalde associatie bij, die verschilt van die van artsen. En de politie hangt er misschien een nóg dringender betekenis aan. Het besef dat we soms op andere niveaus communiceren, dat is essentieel in de samenwerking. Voor ons eigen proces, maar ook om één verhaal naar buiten te brengen. Ik heb dit jaar een ouderpaar horen verzuchten: ‘Hè hè, eindelijk horen we eens één en hetzelfde heldere en duidelijke verhaal.’ Dat vind ik een enorm compliment.'

Kennis delen

Wetenschap en praktijk versterken elkaar. Althans, in de ideale situatie. De Academische Werkplaats Kindermishandeling stimuleert zoals gezegd de totstandkoming van onderzoek, onder meer naar evidence based behandelmethodes (zie ook kader over het onderzoek van de Vrije Universiteit). 'Dus we zetten niet in op onderzoek om het onderzoek, maar altijd met een link naar de praktijk', stelt Janet van Bavel.

Een belangrijk onderdeel van de focus op kennis en expertise is het beschikbaar stellen ervan voor de rest van het land. Van Bavel: 'We willen de opgedane kennis, onze ervaring, niet voor ons zelf houden. Dat strookt niet met de gedrevenheid van de meeste professionals in deze sector.'

'We hebben allen hetzelfde doel voor ogen: het welzijn van het kind en zijn familie. Dus hebben we in 2011 met behulp van subsidie van Kinderpostzegels en schenkingen van particuliere stichtingen het LOCK opgericht (Landelijk Opleidingscentrum Kindermishandeling).'

'Van daaruit maken therapeuten van het KJTC en FierFryslân en onderzoekers van de VU de ervaringen, inzichten, de vertaling van de wetenschappelijke conclusies naar de praktijk, beschikbaar voor professionals in het hele land. We focussen daarbij vooral op de hiaten in het bestaande scholingsaanbod, op het vlak van de integrale en systeemgerichte aanpak van kindermishandeling.'

'Ook proberen we naast specialistische cursussen gericht op één doelgroep integrale combitrainingen aan te bieden, dus voor zowel medewerkers uit de medische wereld, de zorgsector en het juridische domein. Idee is dat de kennis zich op deze manier bijna vanzelf verspreidt over alle professionals die zich met kindermishandeling bezighouden. En dat het aanbod ook steeds geactualiseerd en aangepast wordt aan de maatschappelijke behoeften. Het moet een soort perpetuum mobile worden.'

De VU en professionalisering

De term Academische Werkplaats zegt het al: wetenschappelijke onderzoekers zijn betrokken bij de initiatieven om theorie en praktijk op het vlak van de aanpak van kindermishandeling bij elkaar te brengen. De faculteit psychologie & pedagogiek van de Vrije Universiteit heeft zich op meerdere fronten verbonden aan de AWK, vertelt hoogleraar Catrin Finkenauer.

'Ten eerste monitoren wij ik samen met collega’s en studenten - de aanpak, de resultaten en de ervaringen binnen de MDCK’s. Daarnaast zijn drie promovendi van deze afdeling deels verbonden aan het KJTC en aan de VU. Zij focussen op effectiviteitsstudies. Hierbij stimuleren en voeren we wetenschappelijk onderzoek uit naar de behandeling van getraumatiseerde kinderen als gevolg van mishandeling. De focus ligt hierbij op de ouder-kindrelatie: hoe kunnen we ouders helpen om hun kinderen te ondersteunen bij het verwerken en omgaan met traumatische gebeurtenissen? Voor de duidelijkheid: dit zijn dus niet ouders die zelf hun kind mishandeld hebben. De derde tak is dat we een bijdrage leveren aan de geaccrediteerde opleidingen, workshops, cursussen, masterclasses en de deskundigheidsbevordering via het LOCK.'

Finkenauer is nog niet heel lang actief op het vlak van kindermishandeling. Haar relatieve onbekendheid met het terrein maakt dat ze de bestaande aanpak met de ogen van een buitenstaander kon bekijken. Haar indrukken vielen niet mee.

'Gemiddeld zes of zeven partijen die langs elkaar heen werken en er niet in slagen de cliënt centraal te stellen. Partijen die allemaal zonder uitzondering een eigen informatiesysteem hebben en niet of nauwelijks op ict-vlak met elkaar kunnen communiceren. Partijen die allemaal andere cijfers hanteren. Nederland-onwaardig vond ik het.'

Daarnaast stelt Finkenauer dat kindermishandeling voor veel betrokken partijen jarenlang bijna een taboe was. Een ondergeschoven kindje daardoor ook. 'De kennis die nodig is bepaalde problemen te signaleren, is lang niet bij iedere instantie of betrokken professional aanwezig (lijdt een kind ‘gewoon’ aan ADHD of is het drukke gedrag een gevolg van een traumatische gebeurtenis?). Hetzelfde geldt voor de vaardigheden die nodig zijn om die problemen vervolgens bespreekbaar te maken (bijvoorbeeld bij de politie of bij het OM die met ouderdaders en met kinderslachtoffertjes moeten praten) én de expertise die onmisbaar is om de kinderen en de ouders te behandelen, op basis van een goede analyse. Daaraan leveren we nu een bijdrage.'

Let op: het is geen eenrichtingsverkeer vanuit de wetenschap naar de werkvloer, stelt Finkenauer. 'Het werkt ook andersom: onze onderzoekers leren ook veel van de praktijk. We doen geen onderzoek in een vacuüm; nee, het gaat om de werking. De effecten. De winst die we kunnen boeken voor de kinderen. De afstand was erg groot. Juist door theorie en praktijk, ofwel wetenschap en werkvloer, bij elkaar te brengen, kunnen we de aanpak van kindermishandeling naar een hoger peil tillen. Hard nodig ook, want met 118.000 casussen per jaar is het een serieus probleem.'