Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Iedereen die met kinderen en volwassenen werkt, moet zich sinds 1 juli houden aan de Wet Verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling . Hoe ziet de wet er precies uit en wat moet je er als behandelaar, zoals in de GGZ of jeugdzorg, precies over weten?

De Wet Verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling is sinds 1 juli 2013 van kracht. Deze wet verplicht elke organisatie en zelfstandige beroepsbeoefenaar die werkt met kinderen en/of volwassenen een meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling te hebben en het gebruik ervan bij de medewerkers te bevorderen. Deze verplichting geldt voor zes sectoren: onderwijs, kinderopvang, jeugdzorg, zorg, welzijn en justitie.

Onder huiselijk geweld en kindermishandeling vallen nadrukkelijk ook seksueel geweld, vrouwelijke genitale verminking, eergerelateerd geweld, ouderenmishandeling en huwelijksdwang. Een meldcode is een praktisch stappenplan, waarin is beschreven wie wanneer wat en op welke manier doet als er sprake is van een vermoeden van huiselijk geweld.

De gedachte is dat door het verplicht stellen van een meldcode professionals vaker, sneller en adequater zullen ingrijpen wanneer zij vermoeden dat hun patiënten te maken hebben met huiselijk geweld.

Uit onderzoek weten we namelijk dat professionals die met een meldcode werken drie keer vaker ingrijpen dan professionals die geen meldcode hebben De overheid heeft een Basismodel meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling laten opstellen. Dit basismodel is gebaseerd op allerlei bestaande protocollen en meldcodes en is bedoeld als handreiking voor organisaties bij het opstellen van een eigen meldcode.

Het basismodel is zo gemaakt dat het met een paar kleine aanpassingen op maat gemaakt kan worden voor een organisatie.

GGZ-Nederland heeft de meldcode voor GGZ ‘Over sommige patiënten moet je praten’ gemaakt, dat op het basismodel is gebaseerd.

Het stappenplan van een meldcode bestaat uit vijf stappen:

Stap 1: in kaart brengen van signalen.

Stap 2: overleggen met een collega en eventueel raadplegen van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK), het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) of een deskundige op het gebied van letselduiding

Stap 3: gesprek met de cliënt.

Stap 4: wegen van het geweld.

Stap 5: beslissen: hulp organiseren of melden bij het AMK of het SHG.

De volgorde van deze stappen is niet dwingend. Het gaat erom dat je, voordat je eventueel besluit een melding te doen, alle stappen doorloopt als je vermoedt dat een cliënt te maken heeft met huiselijk geweld. Dat je zorgvuldig handelt en overlegt met anderen.

Het kan nodig zijn dat je sommige stappen meerdere keren doorloopt. Bijvoorbeeld omdat je na een gesprek met je cliënt behoefte hebt aan advies van het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG) en vervolgens nogmaals alle signalen op een rij zet en met je cliënt praat over vervolgstappen.

De verplichte meldcode is nadrukkelijk géén meldplicht. Het doorlopen van het stappenplan leidt in het uiterste geval tot een melding. Als een gezin adequaat geholpen kan worden zonder tussenkomst van het AMK of het SHG hoeft geen melding te volgen.

Uit de literatuur komt een aantal nadelen van een meldplicht bij kindermishandeling naar voren, die er vooral mee te maken hebben dat (onderwijs)professionals vaker een onterecht melding doen.

Daardoor worden instanties onnodig belast met extra werk om onderzoeken te doen. Bovendien worden gezinnen onnodig ‘beschuldigd’, wat allerlei negatieve en schadelijke gevolgen kan hebben voor de ouders en de kinderen.

De meldcode is ook geen instrument om kindermishandeling en huiselijk geweld op te sporen. Het werken volgens een meldcode zal professionals alerter maken op mogelijke kindermishandeling.

Een belangrijke boodschap in het stappenplan is: doe het niet alleen. Door te overleggen met collega's, advies te vragen aan externe experts en gezamenlijk een afweging te maken van de ernst van het geweld zal de kans op 'valse meldingen' afnemen en een het effectieve aanpak van geweld in gezinnen toenemen.

Het meldrecht houdt in dat professionals met een beroepsgeheim (vermoedens van) huiselijk geweld mogen melden bij het AMK en bij het SHG. Ook zonder toestemming van de betrokkenen. Dat gold al langer voor het melden van kindermishandeling. Sinds de invoering van de Wet meldcode geldt het meldrecht ook voor volwassenen: als je het noodzakelijk acht het geweld aan te pakken, mag je zonder toestemming van je cliënt gegevens verstrekken aan het SHG.

In principe doe je alleen een melding over een volwassen cliënt als het meldrecht prevaleert boven het beroepsgeheim en het zelfbeschikkingsrecht van de cliënt. Zonder toestemming een volwassen cliënt melden bij het SHG ligt immers wel wat anders dan wanneer je je zorgen blijft maken over een minderjarig kind.

Het meldrecht neemt niet weg dat je de verplichting houdt je in te spannen om wel toestemming van de betrokken cliënt te krijgen. Zorginstellingen en AMK’s en SHG’s kunnen een zorgvuldige gegevensuitwisseling versterken door het aangaan van samenwerkingsafspraken over informatie-uitwisseling. Het nieuwe Model samenwerkingsafspraken informatie-uitwisseling biedt hierbij ondersteuning. Ook de handreiking beroepgeheim kan je houvast bieden

In de Wet Meldcode is opgenomen dat een meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling een zogenoemde kindcheck bij bepaalde groepen volwassen patiënten moet bevatten. De kindcheck houdt in dat je in je contacten met volwassen patiënten moet nagaan of er kinderen in het gezin zijn en moeten vaststellen of zij veilig zijn. Het gaat hierbij om volwassenen die in een medische conditie (bepaalde vormen van psychische problematiek, drugs- of alcoholverslaving) of in omstandigheden verkeren, zoals partnergeweld, die mogelijk risicovol voor de veiligheid van kinderen zijn. Als je twijfelt over de veiligheid van de kinderen of vaststelt dat zij onveilig zijn, doorloop je de stappen van de meldcode.

Bij stap 1, het in kaart brengen van signalen, leg je in dat geval de ‘oudersignalen’ vast die aanleiding geven tot twijfels over de veiligheid van de kinderen. Als je de kinderen zelf niet hebt gezien, doe je geen uitspraak over de feitelijke situatie waarin de kinderen zich bevinden. Je kunt alleen vaststellen dat de medische conditie of de omstandigheden waarin een volwassene zich bevindt, mogelijk een risico vormen voor kinderen en dat daarom nader onderzoek naar de feitelijke situatie noodzakelijk is. In een meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling moet zijn vastgelegd hoe de professional ervoor zorgt dat nader onderzoek plaatsvindt.

Hoe je de inschatting moet maken of kinderen veilig zijn, staat niet beschreven in het Basismodel Meldcode. Om je daarbij te helpen ontwikkelen Augeo Academy The Next Page en het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), op basis van bestaande theorieën over risicosignalering, diverse hulpmiddelen. Hierbij gaat het om praktische checklists en handleidingen, een e-college, specifieke e-learning voor GGZ en een uitbreiding op de bestaande Meldcode app. Via www.thenextpage.nl kunt u zich op de hoogte stellen van de laatste stand van zaken rondom die ontwikkeling.

De Wet Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling beschrijft randvoorwaarden, waaraan organisaties moeten voldoen om hun medewerkers zo goed mogelijk toe te rusten.

De Inspecties, zoals de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) ziet vanuit haar toezichthoudende taak toe op een drietal punten:

1.In hoeverre organisaties een meldcode gebruiken.

2.In welke mate de vijf stappen van het basismodel zijn opgenomen in de meldcode.

3.In hoeverre instellingen alle medewerkers met direct cliëntcontact scholing bieden.

Om goed te kunnen werken volgens de stappen van de meldcode is het van belang dat de meldcode goed geïmplementeerd is in een organisatie. Dit betekent dat de meldcode ingepast moet zijn in de werkprocessen van een organisatie.

Bovenal is het belangrijk dat alle professionals weten hóe ze moeten werken volgens de meldcode. Dat betekent dat je regelmatig trainingen of andere vormen van deskundigheidsbevordering moeten krijgen over het signaleren en aanpakken van huiselijk geweld in al haar uitingsvormen.

En om de kennis en vaardigheden over dit ingewikkelde thema op peil te houden, moet het onderwerp regelmatig herhaald worden via bijvoorbeeld na- en bijscholing, teamoverleg, casusbesprekingen en supervisie.

Uit het rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg blijkt dat de GGZ-sector het in vergelijking met andere sectoren in de gezondheidszorg goed doet als het gaat om het gebruiken van een meldcode: 72% gebruikt een meldcode huiselijk geweld en 94% een meldcode kindermishandeling.

Qua scholing is nog wel verbetering nodig: in minder dan 40% van de instellingen is het personeel geschoold over het werken met een meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling.

Uit een recent onderzoek naar de bekendheid met de meldcode blijkt echter dat er voor het onderwijs nog wel werk aan de winkel is. In vergelijking met andere sectoren springt het onderwijs er negatief uit. De bekendheid met de Wet Meldcode ligt bij onderwijsprofessionals lager.

Ook geven onderwijsprofessionals vaker aan dat er in hun organisatie geen plannen of voornemens zijn over het gebruik van de meldcode. Bovendien zeggen ze vaker dan andere professionals dat ze onvoldoende zijn toegerust om met vermoedens van kindermishandeling om te gaan.

Test jezelf:

Ben jij al klaar

voor de Meldcode?