Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Hoe denken kinderen over Kindermishandeling?

Naar wie zou je toegaan als je zelf te maken krijgt met mishandeling? Deze vraag stelde de Kindertelefoon aan ruim 1.000 kinderen en jongeren van 8 tot 18 jaar. Het meest genoemd werden ‘De Kindertelefoon’ (62%) en ‘een leraar, lerares of mentor’ (43%). ‘De huisarts’ werd met 7% het minst genoemd. Lees meer over de peiling in KT-magzine.

Daan doucht liever niet na de gymles. Hij houdt zijn kleren aan zodat niemand de blauwe plekken op zijn rug en armen ziet. Lotte zorgt dat ze elke dag precies op tijd thuis is, dan heeft haar moeder geen reden om boos te worden en te schreeuwen. Mohammeds ouders maakt het juist niets uit wanneer hij thuis komt. Het lijkt wel alsof ze hem niet zien staan...

Kinderen die slachtoffer zijn van mishandeling hebben vaak het gevoel dat ze bij niemand terecht kunnen. Ze hebben het vertrouwen in hun omgeving verloren, of weten niet af van het bestaan van hulpverleningsinstellingen zoals het AMK. Vaak zijn ze zijn bang dat iemand hun verhaal doorvertelt en de thuissituatie verergert. Bij De Kindertelefoon kunnen zij anoniem hun verhaal doen en, als ze daar klaar voor zijn, hulp zoeken.

Iedereen die zich zorgen maakt over een kind in zijn omgeving kan contact opnemen met een Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK, onderdeel van Bureau Jeugdzorg). Dat gebeurde in 2011 ruim 65.000 keer, waarvan het AMK in 19.254 gevallen constateerde dat er een onderzoek nodig was.

Een maatschappelijk werker of vertrouwensarts gaat dan in gesprek met de ouders, de kinderen en de omgeving van het gezin en geeft advies om de situatie te verbeteren. In het overgrote deel van de gevallen accepteren de ouders deze hulp op vrijwillige basis.

Indien ze niet willen meewerken aan een beschermende maatregel vraagt het AMK de Raad voor de Kinderbescherming de noodzaak van de maatregel te onderzoeken en deze eventueel via de kinderrechter af te dwingen.

Opluchting

Anne-Marie Raat is vertrouwensarts bij het AMK en spreekt regelmatig kinderen die met mishandeling te maken hebben. Ze vertelt hoe een onderzoek van het AMK in zijn werk gaat: ‘Als we een melding binnen hebben gekregen die we gaan onderzoeken, dan praten we altijd eerst met de ouders. Zij zijn immers verantwoordelijk voor hun kinderen. Alleen in gevallen waarbij het gaat om een kind dat thuis ernstig bedreigd of geslagen wordt, praten we eerst met het kind zodat we zeker weten dat de situatie thuis niet uit de hand loopt.’

Raat merkt in de praktijk dat kinderen vaak opgelucht zijn als hun verhaal eenmaal bekend is. ‘Kinderen die ik spreek vinden het fijn dat er nu aandacht is voor hun probleem. Opeens is er iemand die zegt: ‘Wat er met jou gebeurt is niet normaal.’ Neem bijvoorbeeld verwaarlozing; het is de meest voorkomende vorm van kindermishandeling, maar er zijn maar weinig kinderen die beseffen dat het niet normaal is dat ze zelf voor hun eten moeten zorgen of dat er ‘s avonds niemand is om hen naar bed te brengen. Het AMK kan in deze gevallen afspraken maken met de ouders, eventueel met hulp van mensen uit hun omgeving, en er op toezien dat de afspraken worden nagekomen.’

Hoge drempel

Het zijn vaak bezorgde buren, kennissen en familieleden die contact opnemen met het AMK, maar bijna nooit het mishandelde kind zelf. Raat vertelt dat zij dit liever anders zou zien: ‘Contact opnemen met het AMK is voor kinderen nog enorm hoogdrempelig. Ze zien ons als een officiële ‘instantie’ en zijn bang om ons in te schakelen uit angst dat het thuis alleen maar erger wordt. Daarom is het heel belangrijk dat deze kinderen ook bij De Kindertelefoon terecht kunnen. De Kindertelefoon biedt mishandelde kinderen een laagdrempelige ingang om hun verhaal te doen en gehoord te worden.’

Wat doet De Kindertelefoon?

Mandy van de Camp is vrijwilliger bij De Kindertelefoon in Nijmegen en spreekt regelmatig kinderen die de hulp van het AMK goed zouden kunnen gebruiken. Zij weet uit ervaring dat De Kindertelefoon voor veel kinderen een plek is waar ze voor het eerst hun verhaal doen.

Mandy: ‘Kinderen die mishandeld worden, durven dat vaak aan niemand te vertellen. Ze zijn dan helemaal alleen in hun ellende. Op het moment dat ze besluiten om contact op te nemen met De Kindertelefoon, verandert dat en komt er een opening.’

Vrijwilligers proberen die opening te benutten door de mishandeling te benoemen en uit te leggen dat kindermishandeling verboden is. Mandy merkt tijdens haar gesprekken dat het benoemen een groot verschil kan maken: ‘Kinderen voelen natuurlijk wel aan dat er iets niet helemaal goed zit, maar weten vaak niet dat het niet hun schuld is en dat wat er gebeurt verboden is. Bij ons krijgen ze steun en horen ze dat ze hulp kunnen zoeken, zodat de mishandeling stopt.’

Mandy vertelt dat De Kindertelefoon kinderen zoveel mogelijk aanmoedigt om deze hulp in hun directe omgeving te zoeken. Bijvoorbeeld bij een vertrouwenspersoon op school, een mentor, een naast familielid of een van de ouders die niet bij de mishandeling betrokken is.

Zo hielp Mandy een meisje dat mishandeld en misbruikt werd door haar vader, met het schrijven van een brief aan haar moeder. ‘Dat was wel een heel grote stap hoor.’ zegt Mandy er meteen bij.

‘Veel kinderen zullen bij een eerste gesprek nog lang niet klaar zijn om actie te ondernemen. Voor hen is het al een enorme stap om een keertje anoniem over de mishandeling te praten.’

Vertrouwen

Ondanks de intensieve training die vrijwilligers volgen om gesprekken over mishandeling te voeren, komen sommige verhalen nog altijd hard aan. Mandy: ‘Ik vind die gesprekken heel heftig. Zeker als ik een kind aan de andere kant van de lijn hoor huilen. Dat voel ik rechtstreeks in mijn hart.’

Tegelijkertijd weet Mandy dat één telefoongesprek een groot verschil kan maken: ‘Als ik een kind kan meegeven dat hij hulp kan zoeken omdat het niet hoort wat er met hem gebeurt, dan heb ik diegene echt kunnen helpen. Het is soms best lastig om na zo'n gesprek weer op te hangen, want je weet niet hoe het verder zal gaan. Je moet er dan op vertrouwen dat het goed komt door vertrouwen te hebben in het gesprek en in het kind.’

Actief doorverwijzen naar Bureau Jeugdzorg

Sinds 2008 is het bij De Kindertelefoon mogelijk om een kind dat met emotionele of lichamelijke mishandeling te maken heeft, direct door te verbinden naar Bureau Jeugdzorg. Dit kan via een zogenaamde actieve doorverwijzing: een procedure waarbij het kind uit de anonimiteit stapt en samen met De Kindertelefoon hulp zoekt.

Birgit Waarts is projectmedewerker bij het Landelijk Bureau van De Kindertelefoon en heeft het overzicht over alle actieve doorverwijzingen van de afgelopen jaren. Waarts vertelt: ‘Onze vrijwilligers vonden het heel frustrerend dat ze kinderen met zware problemen niet meer konden bieden dan een gesprek. Zeker in gevallen waarbij het duidelijk is dat het kind acuut gevaar loopt en er zo snel mogelijk actie moet worden ondernomen.’

‘Om dat probleem te ondervangen hebben we een samenwerking opgezet met Bureau Jeugdzorg om kinderen die dat zelf willen met hen in contact te brengen.’

Uit de anonimiteit stappen

Waarts legt uit dat de procedure van de actieve doorverwijzing compleet anders is dan een regulier Kindertelefoon-gesprek, omdat het kind er voor kiest om uit de anonimiteit te stappen. ‘Onze vrijwilligers moeten daar heel duidelijk in zijn. Ze vertellen het kind wat een actieve doorverwijzing inhoudt en dat als het kind er voor kiest om zijn of haar gegevens door te gegeven, het gesprek niet meer anoniem en vrijblijvend is.’

‘De Kindertelefoon is namelijk verplicht om de gegevens sowieso door te geven aan Bureau Jeugdzorg, ook als het kind tijdens het gesprek de verbinding verbreekt. Als het kind begrijpt hoe de actieve doorverwijzing in elkaar zit en zijn adres, telefoonnummer en geboortedatum heeft doorgegeven, brengt de vrijwilliger een driegesprek tot stand met de crisisdienst van Bureau Jeugdzorg. Tijdens dit gesprek kan het kind samen met De Kindertelefoon zijn verhaal vertellen. De medewerker van Bureau Jeugdzorg neemt het gesprek vervolgens over en bepaalt welke actie er wordt ondernomen.’

Deze actie kan variëren van een verkennend gesprek met de ouders en de omgeving van het kind, tot een onmiddellijke opvang in de crisisovernachting bij heel ernstige gevallen. Zo krijgt het kind via de actieve doorverwijzing uiteindelijk dezelfde hulp als hij of zij had gekregen bij een AMK-melding.

120 kinderen actief doorverwezen

Waarts vertelt dat 120 kinderen in 2011 tijdens een gesprek met De Kindertelefoon actief zijn doorverwezen. ‘Dat klinkt misschien weinig, maar achter die 120 kinderen zit nog een heel grote groep die wel contact met ons opneemt over mishandeling, maar die er nog niet klaar voor is om uit de anonimiteit te treden. Sinds 2012 zijn we in kaart aan het brengen om hoeveel kinderen dat precies gaat, zodat onze vrijwilligers daar nog beter op kunnen inspelen.’

Goede oplossing voor kinderen in crisissituatie

Terug naar vrijwilliger Mandy. De actieve doorverwijzing is in het leven geroepen zodat vrijwilligers niet meer met lege handen staan in noodgevallen. Hoe ervaart zij dat in de praktijk? Mandy: ‘Het biedt een goede oplossing, vooral voor kinderen die echt in een crisissituatie zitten en meteen hulp nodig hebben.’

Ook voor kinderen die (nog) niet uit de anonimiteit willen treden, denkt Mandy dat de mogelijkheid van een actieve doorverwijzing belangrijk is. ‘Voor die kinderen is het al een heel wat om voor het eerst hun verhaal te doen bij De Kindertelefoon, ook als ze geen actieve doorverwijzing aandurven. Ze weten dan in ieder geval van het bestaan van zo'n doorverwijzing en kunnen in de toekomst altijd nog een keer terugbellen. Op het moment dat ze er zelf klaar voor zijn.’