Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Conciërge, remedial teacher, leerkracht of intern begeleider op een basisschool? Dan krijg jij ook te maken met de Wet meldcode en huiselijk geweld die per 1 juli in gaat. In deze wettelijke meldcode staan diverse stappen die je moet nemen als je een vermoeden hebt van kindermishandeling.

Deze stappen zijn echter voor een overblijfkracht weer anders dan voor een intern begeleider. Om dit inzichtelijk te maken heeft in de afgelopen jaren een aantal gemeenten en instellingen digitale handelingsprotocollen kindermishandeling & huiselijk geweld laten maken waarin zichtbaar is welke stappen bij de diverse functies horen.

Deze is er voor iedereen die in het reguliere onderwijs (BO) werkt

En deze is voor iedereen die in het speciaal onderwijs (SBO) werkt

De site maakt dus onderscheid in diverse functies binnen de school. Je kunt klikken op je eigen functie en dan verschijnen er de specifieke stappen en concrete richtlijnen die jij moet volgen als je vermoedens hebt van kindermishandeling en huiselijk geweld.

Achtergrondinformatie

Ook tref je veel achtergrondinformatie op de site. Variërend van tips en adviezen over gespreksvoering met kinderen, met ouders (wel of niet gescheiden, met een andere culturele achtergrond, wel of niet openstaand voor hulp, etc) tot signaleringslijsten van verschillende vormen van kindermishandeling of hoe je met collega’s kunt overleggen.

Www.handelingsprotocol.nl wordt landelijk beheerd en actueel gehouden door onafhankelijke experts op het gebied van preventie en aanpak kindermishandeling. De protocollen zijn ontwikkeld voor- en met behulp van professionals uit het onderwijs zelf.

Op maat gemaakt

De protocollen kunnen desgewenst op maat gemaakt worden voor bijvoorbeeld een regionaal of bovenschools samenwerkingsverband. Dit houdt in dat het digitaal protocol kan worden aangevuld met de eigen sociale kaart en regionale afspraken tussen samenwerkende instellingen. Zie voor meer info: www.handelingsprotocol.nl

Tip: installeer bo.handelingsprotocol.nl als icoontje op je bureaublad als je in het basisonderwijs werkt. Zo heb je altijd het digitale protocol binnen handbereik.

Het programma ‘Safe You, Safe Me’ (SYSM) ondersteunt scholen om binnen de zorgstructuur van de school aandacht te hebben en te houden voor de veiligheid van kinderen thuis en op school. ‘Safe You, Safe Me’ bestaat uit verschillende modules, die op maat aangeboden worden:

• basismodule 'Voldoen aan de Wet Meldcode'

• module Ouderbijeenkomsten 'Grenzen stellen in de opvoeding'

• module Lessenserie 'Recht om kind te zijn!'

• 'consult.'

De methodiek heeft een positieve insteek: er wordt gezorgd voor een veilige setting waarin kinderen, ouders en leerkrachten open en vrij kunnen spreken over aspecten die met kindermishandeling te maken hebben.

De afgelopen twee jaar is het programma op 12 pilotscholen uitgevoerd. Met behulp van de ervaringen van deze scholen is het programma verder aangepast en verbeterd. De scholen zijn positief over het programma. In het voorjaar van 2013 starten 40 nieuwe scholen met SYSM.

Kosten laag

De kosten van SYSM voor de scholen worden zo laag mogelijk gehouden, mede door de inzet van gemeentelijke subsidies en door financiële ondersteuning van Stichting Kinderpostzegels en de Rabobank Foundation.

De methodiek bestaat uit verschillende modules die op maat aangeboden worden. De basis bestaat uit ‘een meldcode+pakket’ waarmee de school in beleid en praktijk aansluit bij de Wet meldcode. Alle medewerkers volgen dan ook een e-learning module bij e-academy the Next Page en er wordt op school een ouderbijeenkomst georganiseerd over ‘grenzen stellen in de opvoeding’. Gertificeerde trainers begeleiden de school bij de invoering van SYSM binnen de school.

Aanvullende pakketten

Naast het ‘meldcode+pakket’ kunnen scholen ook een aantal aanvullende modules inkopen. Zo is er bijvoorbeeld een lessenserie van 7 lessen over de rechten van het kind en over verschillende vormen van geweld. Deze serie is bedoeld voor de bovenbouw-leerlingen met een bijbehorende handleiding en dvd. En is er een aanvullende training voor maximaal 8 leerkrachten over deze lessenserie en het begeleiden van de ouderbijeenkomst.

Een paar quotes van ouders, leerkrachten en directeuren basisscholen die werken met SYSM:

“De training heeft ons team dichter bij elkaar gebracht.” (Directeur basisschool)

“Het format voor de meldcode heeft ons enorm geholpen, daardoor hebben we snel stappen kunnen zetten om een kind te helpen. ” (Directeur basisschool)

“Door de ouderbijeenkomst is de relatie met ouders versterkt.” (Leerkracht groep 8)

“Het was eng om zo openlijk over onmacht te praten, maar ik was blij dat ik mijn gevoelens met andere ouders kon delen.” (Ouder)

“Ik vind het belangrijk dat kinderen leren over hun rechten. Het maakt ze alerter en ze kunnen zichzelf of vriendjes helpen.” (Leerkracht groep 6)

Doktertje spelen, elkaar zoenen en bekijken. Dat zijn gedragingen die bij een gezonde seksuele ontwikkeling passen. Maar wat als de situatie anders is? Ook op scholen kunnen dergelijke situaties zich voordoen.

Seksfilms met papa

Want wat als een kind vertelt dat het naar seksfilms kijkt met papa? Of als een leerling een andere leerling dwingt tot seksuele handelingen? Dat kan een signaal zijn van seksueel misbruik. Wat kan en moet je dan doen als school?

De GGD Amsterdam heeft twee brochures uitgegeven met informatie en adviezen voor scholen over hoe om te gaan met een vermoeden van seksueel misbruik. Een is bedoeld voor het primair onderwijs en de ander voor het voortgezet onderwijs.

Signalenlijst

De brochures behandelen onder andere grensoverschrijdend seksueel gedrag tussen leerlingen onderling, over mogelijk seksueel misbruik van een leerling in de thuissituatie en over seksueel grensoverschrijdend gedrag door een beroepskracht. In de bijlage tref je ook een signalenlijst.

Met deze brochures krijg je als docent (en als school) concrete adviezen en richtlijnen over wat je moet doen als je seksueel grensoverschrijdend gedrag signaleert of een vermoeden hebt van seksueel misbruik van een leerling.

Als kinderen mishandeld, verwaarloosd of misbruikt zijn, kunnen ze signalen uitzenden. Het gebruik van een signalenlijst kan uitkomst bieden of er nu echt iets aan de hand is of niet.

Signalenlijsten die interessant zijn voor onderwijsprofessionals in het basisonderwijs zijn:

bo.handelingsprotocol.nl/signaleren

handelingsprotocol.nl

Hoe meer signalen van deze lijsten een kind te zien geeft, hoe groter de kans is dat er sprake zou kunnen zijn van kindermishandeling. Het is echter nooit de bedoeling om aan de hand van een signalenlijst het ‘bewijs’ te leveren van de mishandeling. Het is wel mogelijk om een vermoeden van mishandeling of misbruik beter te onderbouwen naarmate er meer signalen uit deze lijst geconstateerd worden. Een goed beargumenteerd vermoeden is voldoende om in actie te komen.

Bij een zogenaamd ‘niet-pluis-gevoel’ kan een signalenlijst helpen om te komen tot concrete observaties. In het proces van signaleren is het van belang om zo feitelijk mogelijk te omschrijven welke signalen door de leerkracht zijn opgevangen en om welke specifieke situaties het gaat waar hij of zij zorgen over heeft.

Signaleren gaat dus verder dan algemene indrukken als ‘Het kind zit niet lekker in zijn vel’. Dat is te vaag. Het gaat erom het feitelijk waargenomen gedrag van het kind of andere concrete observaties weer te geven. Dus bijvoorbeeld: ‘Het kind komt iedere dag naar school zonder lunchpakket.’ Of: ‘Het kind wil niet aangeraakt worden en reageert schrikachtig op iedere vorm van fysiek contact.’

Houdt er altijd rekening mee dat de waargenomen signalen (lang) niet altijd op kindermishandeling hoeven te wijzen. Een kind kan blauwe plekken hebben als gevolg van een ziekte. Of een kind kan gedrag vertonen dat het gevolg is van iets anders dan kindermishandeling of seksueel misbruik. Voorzichtigheid is geboden. Neem daarom vooral ook eens ene collega in vertrouwen. Dat werkt vaak heel verhelderend.

Verder lezen over het signaleren van kindermishandeling in de klas?

Dan raden wij dit boek aan: Patricia Ohlsen, ‘Kindermishandeling en dan; Hoe te signaleren en handelen binnen het Primair Onderwijs’

‘Een heftige film, maar het is zo ernstig, je moet weten dat zoiets gebeurt,’ Dat vinden de 11-jarige Puck en Marleen. Voor TKM gingen ze samen naar Razend, een verfilming van het gelijknamige boek van Carry Slee. Razend vertelt het verhaal van Sven en Roosmarijn. Sven heeft, sinds het overlijden van zijn broer, een verstoorde relatie met zijn vader en wordt ook geslagen. Roosmarijn wordt misbruikt door haar docent.

De film maakte meer indruk

‘De meisjes in onze klas zijn allemaal geweest, van de jongens weet ik het eigenlijk niet. Er is in de klas niet echt over gepraat. We praten wel over heftige onderwerpen, als seksueel misbruik en kinderarbeid, maar niet over kindermishandeling zoals in de film,’ vertelt Marleen. In de klas van Marleen en Puck had de juf al voorgelezen uit het boek van Carry Slee en klasgenoten vertelden dat ze de film gezien hadden. Marleen: ‘De film maakte meer indruk dan het boek’.

Puck vult aan: ‘Carry Slee schrijft wel heftige boeken, maar in de film, dan zie je het. Dan maakt het meer indruk, het blijft bij je. Maar ja, dit gebeurt in het echt ook. Ik denk er nu ook meer over na. Mijn spreekbeurt houd ik over kindermishandeling. We moesten een maatschappelijk onderwerp kiezen en ik ga vertellen welke vormen van kindermishandeling er zijn, wat je er aan kunt doen en wat ik er van vind. Ik vind het goed dat het besproken wordt, het zou misschien ook wel goed zijn als we er in de klas meer over praten.’

Goed in de gaten houden

De film loopt goed af concluderen de twee vriendinnen. Al vindt Marleen dat de docent,

als hij weer vrijkomt, goed in de gaten moet worden gehouden: ‘Hij wil het misschien nog wel

eens proberen, bij heel verlegen meisjes, die nog verlegener zijn dan Roosmarijn. Zijn vrienden of collega’s, ofwel mensen die hem elke dag zien, moeten zeggen dat dat niet kan en zorgen dat hij het niet doet.’

En ook al leggen Sven en zijn vader het bij, heeft de vader spijt, toch had hij gestraft moeten worden zegt Marleen: ‘Het is wel echt heel erg wat hij gedaan heeft. Hij zou niet een heel zware straf moeten krijgen, maar wel iets lichter’.

Zullen Puck en Marleen na het zien van Razend doorhebben als een vriendin of klasgenoot mishandeld wordt? Puck: ‘Dat is toch lastig denk ik. Kinderen verbergen het en durven er niet over te praten. Maar als iemand niet lekker in z’n vel zit, ineens weg is (hoofdrolspeler

Sven ging bij zijn oma wonen), verwondingen heeft, vaak mutsen draagt om blauwe plekken niet te laten zien; dan is dat wel opvallend.

‘Een volwassene moet helpen’

Je kunt niet altijd van de trap vallen.’ Wat doen de meiden dan? Marleen: ‘Ik zou iemand waarschuwen die er wat aan kan doen.’ Puck vult aan: ‘Ik ga naar mijn moeder, of een volwassene, die moeten dan helpen. Het moet niet bij praten blijven. Dat helpt wel, maar daar word je niet beter van. Volwassenen moeten echt snel wat doen als een kind mishandeld wordt.’

Marie-José Linders

Zie voor meer info: www.razenddefilm.nl

Ik ga niet te veel uit de doeken doen over de film ‘Jagten’ van de Deense regisseur Thomas Vinterberg. Want ik ben van mening dat iedereen, en niet alleen professionals die met kinderen en hun ouders werken, naar deze film moeten. Ook jongeren vanaf 16 jaar, mijn alleenstaande buurvrouw en met mijn vader van bijna 80 jaar.

Gekromde tenen

De regisseur is er namelijk knap in geslaagd om heel subtiel te laten zien hoe een vermoeden van seksueel misbruik als olievlek een heel dorp vervuilt. De locatie waar het vermeende seksueel misbruik plaatsvindt is op een peuterspeelzaal. De directrice pakt dit fenomeen zo slecht aan dat je meteen met gekromde tenen in de bioscoop zit.

Maar je ziet ook dat jarenlange vriendschappen worden verbroken, de zoon van de verdachte wordt uitgespuugd en dat de verdachte geen boodschappen meer mag doen in de enige supermarkt die het dorp rijk is. Dat wordt hem overigens midden in de winkel met keiharde vuist uitgelegd. Er gebeuren nog veel ergere dingen, maar die moet je zelf gaan zien op het grote doek.

Keiharde vechter

Geloof niet alles wat je hoort, is hier van toepassing. De acteurs zijn perfect gecast. Het meisje dat het vermoeden uit, is een prachtig Deens kindje dat enorm aandoenlijk en om op te vreten is. Haar twijfel en angst maken haar breekbaar. De verdachte is een keiharde vechter die het niet op zich laat zitten en zinkend ten onder wil gaan. Maar het recht is met hem en uiteindelijk wordt hij weer geaccepteerd in het dorp. Althans ...

Vol vragen

Houd er in ieder geval rekening mee dat je volkomen leeg de bioscoopzaal uitkomt en nog steeds vol met vragen zit als je deze film hebt gezien. Dat is een inmiddels succesvol recept van de regisseur zoals degenen die zijn film ‘Festen’ hebben gezien wel weten.

Marieke Rijsbergen

De Film ‘Jagen’ draait op dit moment nog in diverse bioscopen door heel Nederland.

De belevingswereld van een pre-puber

Wil je kinderen vanaf 9 jaar op een speelse manier voorbereiden op het fenomeen seksueel misbruik, dan is Guusjes Geheim een aanrader. Mijn kinderen vonden het een razend spannend boek. Guusje vangt namelijk torren met hoofdpersoon Jord, bouwt een hut met hem en ze zijn heel dikke vrienden. Alhoewel, Jord is heimelijk verliefd op Guusje.

Tussen de regels door lezen we dat Guusje pijn in haar buik heeft, niet meer naar huis wil en op het laatst wegloopt en zich stiekem verbergt in de hut. Ze vlucht voor de nieuwe vriend van haar moeder die haar seksueel misbruikt. Op het eind komt het zware verhaal er bij Guusje uit en dat vonden mijn kinderen iets minder spannend.

Vragen komen los

Maar juist toen kwamen de vragen los: ‘Waarom doet die man dat, mam?’ ‘Hoe zeg je nee tegen zo’n grote man?’ Auteur Netty van Kaathoven geeft deze details subtiel weer. Dit komt denk ik omdat Jord het verhaal in de ik-vorm vertelt en hij vaak nog niet echt snapt hoe de wereld precies in elkaar zit.

Hij komt met vragen en onzekerheden bij zichzelf over seks. Die tekent Van Kaathoven op en beantwoordt ze op luchtige wijze waardoor de jeugdige lezer een kijkje in de keuken van grenzen en seksualiteit krijgt.

Echte verhalen

Na dit spannende verhaal, staan drie interviews met jongeren die respectievelijk door de muziekleraar, docent en opa, seksueel misbruikt zijn. Ook wordt er verteld waar jongeren naar toe kunnen met hun verhaal en hoe dat juridisch allemaal in elkaar steekt. Kortom, een uitgave waar de auteur in de belevingswereld van een pre-puber is gekropen en daar uitstekend in geslaagd is.

Marieke Rijsbergen

Titel: Guusjes geheim, over misbruik en vriendschap

Auteur: Netty van Kaathoven

Uitgeverij Nino, Amsterdam 2011

ISBN: 978 90 8560 600 0

Prijs € 12,90

MANIFEST

Eén van de meest desastreuze dingen die een kind kan overkomen is gebrek aan liefde en veiligheid. Kinderen die opgroeien met machtsmisbruik, seksueel misbruik, mishandeling of verwaarlozing kunnen grote schade oplopen.

Hun ontwikkeling stagneert, ze hebben moeite zich te hechten en lopen een hoog risico op het ontwikkelen van trauma’s en traumagerelateerde klachten. Neem nachtmerries, depressie, ongecontroleerde woede-uitbarstingen. Het zijn slechts enkele voorbeelden.

Even zo erg als de mishandeling, de verwaarlozing en het misbruik zelf, is misschien wel het feit dat deze kinderen niet de hulp krijgen die ze zo hard nodig hebben.

Deze kinderen worden de dupe van overheidsmaatregelen. Opnieuw. Eerder al (per 1 januari 2012) werden ‘aanpassingsstoornissen’ geschrapt uit het basispakket van de zorgverzekeraars.

Het Kinder- en Jeugdtraumacentrum Haarlem luidde de noodklok: veel getraumatiseerde kinderen konden niet langer worden behandeld door de korting die, als gevolg van deze maatregel, aan het Kinder- en Jeugdtraumacentrum werd opgelegd. Dit bracht grote ophef met zich mee en staatssecretaris Veldhuijzen-Van Zanten deed een oproep aan de zorgverzekeraars om deze korting terug te draaien.

Nu, precies een jaar later, worden deze kinderen wéér slachtoffer van het overheidsbeleid. Deze keer schrapt het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) per 1 januari 2013 de behandeling van ‘andere aandoeningen en problemen van een kind die een reden voor zorg kunnen zijn’, dit zijn de zogeheten V-codes. Denk hierbij aan de behandeling van de gevolgen van lichamelijke mishandeling, seksueel misbruik, verwaarlozing en huiselijk geweld.

In dit manifest roepen we de staatssecretaris van VWS, het College van Zorgverzekeringen, Zorgverzekeraars Nederland, Jeugdzorg Nederland en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten op om adequate maatregelen te nemen zodat deze kinderen de complexe, multidisciplinaire en gespecialiseerde zorg krijgen die noodzakelijk is.

Het kan en mag niet zo zijn, dat deze beschadigde kinderen verstoken blijven van behandeling omdat hun problematiek niet past in een systeem dat niet voor hen ontworpen is. Wij vragen je daarom om een oplossing te vinden voor de problematiek die wij in dit manifest schetsen.

- Wij vragen om voor minderjarigen de V-codes weer op te nemen in het basispakket van de verzekerde zorg.

- Wij vragen het stelsel voor de zorg voor jeugd zo in te richten dat complexe specialistische zorg direct is in te zetten (matched care).

- Wij vragen de deskundigheid van specialisten in te kunnen zetten bij ernstige problemen die een reden voor zorg zijn en een hoog risico met zich meebrengen op het ontwikkelen van gedrags- en persoonlijkheidsstoornissen.

De volledige tekst van het manifest is hier te lezen .

Het manifest is opgesteld door: Anke van Dijke en Linda Terpstra, directie/raad van bestuur Fier Fryslân; Francien Lamers-Winkelman, (emeritus hoogleraar Preventie en Hulpverlening inzake kindermishandeling VU Amsterdam); Herman Baartman (emeritus hoogleraar Preventie en hulpverlening inzake Kindermishandeling), Catrin Finkenauer (hoogleraar Kindermishandeling en interpersoonlijke relaties), Janet van Bavel (manager Kinder- en Jeugdtraumacentrum Haarlem).