Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Wat als, ondanks alle mooie protocollen en een stevig veiligheidsbeleid, er toch seksueel misbruik plaatsvindt in een jeugd- en pleegzorginstelling? Het overkwam de William Schrikkergroep in 2006. En ook de justitiële jeugdinrichting Harreveld (locatie ’t Anker) in datzelfde jaar. Hoe gingen ze hiermee om?

Toen aan het licht kwam dat een pleegvader jarenlang zijn eigen pleegkinderen had misbruikt, scherpte De William Schrikkergroep (WSG) het veiligheidsbeleid aan. Een van de belangrijkste maatregelen is uitbreiding van de screening van pleegouders.

Met aspirant-pleegouders wordt open en bloot gesproken over onderwerpen als seksuele ontwikkeling en seksueel overschrijdend gedrag en over de vraag wat men denkt te doen als het moeilijk wordt.

Pleegouders kwetsbaar

Marjan Boertjes, directeur expertisecentrum WSG: ‘Een paar jaar geleden bespraken we dit soort zaken op het moment dat het speelde, wat natuurlijk te laat kan zijn. Nu zien we eerder of pleegouders te kwetsbaar zijn. Ook tijdens de begeleiding van pleegouders komen deze onderwerpen elke keer weer – en niet vrijblijvend – aan bod.’

Ook neemt de instelling niet meer klakkeloos pleegouders van andere organisaties over. ‘Daar hebben we fouten in gemaakt’, geeft Boertjes toe. ‘Twijfels over pleegouders werden niet doorgegeven aan een andere organisatie. Er was geen uitwisseling. Nu zijn we daar strenger in en checken altijd de antecedenten. Ook andere organisaties zijn er bewuster mee bezig.’

Signs of safety

Medewerkers zelf volgden altijd al de training ‘Herkennen en signaleren van seksueel misbruik’, daarnaast wordt er steeds meer gewerkt met ‘Signs of safety’. Het afgelopen jaar wordt er tijdens álle trainingen op gehamerd om het vooral niet alleen te doen.

‘Laat altijd iemand meekijken, omdat er vaak zand in je ogen wordt gestrooid’, aldus Boertjes. ‘Ook onderbuikgevoelens kun je samen proberen scherp te krijgen door te blijven doorvragen. Waar komt dat gevoel vandaan? Waarom voel ik me zoals ik me voel?

Natuurlijk klopt dat gevoel niet altijd, maar je moet het in ieder geval serieus nemen.’

Schijnveiligheid

Voor het inschatten van risico’s maakt de WSG gebruik van een veiligheidsvragenlijst, die zowel vóór als tijdens de plaatsing wordt afgenomen. Boertjes: ‘Eigenlijk biedt zo’n lijst slechts schijnveiligheid. Ik beschouw het dan ook als niet meer dan een kapstok.’

WSG werkt ook aan een zo groot mogelijk netwerk rondom een pleegkind, dat bestaat uit professionals en informele contacten. ‘Hoe meer ogen en monden, hoe meer de veiligheid gewaarborgd is. Het werkt preventief.’

Openheid seksueel overschrijdend gedrag

‘Het is goed om zorgen te delen, om te erkennen dat jij als docent het ook vervelend vindt dat het kind op schoot aan je borsten zit. Zodat pleegouders, die zich daar ongelukkig bij voelen, zien dat het ook op andere plekken gebeurt. Het bevordert de openheid over seksueel overschrijdend gedrag.’

Boertjes denkt dat de WSG een heel eind op weg is als het gaat om veiligheid bieden. Maar: ‘Het is een illusie dat je alles kunt voorkomen. Ook bij ons komen die incidenten nog voor. Daders zijn soms zo geraffineerd dat ze alle wegen benutten om in contact te komen met kinderen. Maar onze verbeteringen leiden in ieder geval tot een professionelere pleegzorg, en kinderen krijgen een betere pedagogisch verantwoorde woonplek.’

Heksenjacht

Het verschijnen van het rapport van de commissie-Samsom komende maandag ziet Boertjes met lichte zorgen tegemoet ‘Ik ben bang dat de pleegzorg in het algemeen er niet goed vanaf komt. Dat zal door de media ongenuanceerd gebracht worden waardoor er weer een heksenjacht zal ontstaan.’

‘Ik hoop vooral dat er een (besloten) zwartboek komt van mensen die nooit meer in de jeugdzorg mogen werken. Wat WSG betreft denk ik dat de aanbevelingen die er zullen komen niets nieuws opleveren voor ons. We doen al ontzettend veel.’

Veiligheid bij voormalig Harreveld

In 2006 misbruikten jongeren in justitiële jeugdinrichting Harreveld (locatie ’t Anker) verschillende groepsgenoten. Ook waren er verdenkingen van seksueel misbruik door begeleiders. De minister van Justitie kondigde onmiddellijk een opnamestop af. In 2009 constateerde de inspectie dat de veiligheidsrisico’s weer binnen de officiële normen lagen. Wat is er allemaal veranderd na dit incident?

Christian van Dam, hoofd behandeling: ‘We hebben ingrijpende veiligheidsmaatregelen genomen. Op de gesloten afdelingen hebben we veel mogelijkheden voor seksueel misbruik weggenomen door het gebouw anders in te richten. Meer glas, meer zichtlijnen en het kantoor van de hulpverleners in het midden van de groep. Op de open afdelingen zijn de slaapdiensten vervangen door waakdiensten.’

In 2010 is locatie ’t Anker van jongerenhuis Harreveld – waar onder meer jongeren met seksuele problemen behandeld worden - geen justitiële jeugdinrichting meer, maar een voorziening voor gesloten jeugdzorg die per 1 oktober onderdeel is van Horizon Jeugdzorg en Onderwijs.

Groepsgrootte

Hoewel Van Dam twee jaar geleden vertelde dat de groepsgrootte terug zou gaan van tien naar acht jongeren, is dat niet gebeurd. Waarom niet? ‘Dat heeft te maken met bezuinigingen waardoor we nu twee medewerkers hebben op tien jongeren.’

Kleinere groepen had moeten leiden tot minder incidenten. Twee jaar geleden meldde Van Dam dat hij bijna dagelijks de alarmbel moest indrukken. Is dat nog steeds zo, nu de groepsgrootte niet is veranderd? ‘Dagelijkse calamiteiten zijn niet meer aan de orde’, zegt hij. Over een precies aantal blijft hij echter vaag.

Interne rapportages

‘Als het om seksueel misbruik gaat, zitten we al een paar jaar op de nullijn.’ Maar één van de conclusies van de commissie Samson, dat slechts 2% van het misbruik wordt opgemerkt, maakt hem niet ongerust. ‘Ik heb er op basis van interne rapportages een goed gevoel over.’ Maar even later: ‘Toch ben ik benieuwd naar wat onze jongeren tijdens dit onderzoek verteld hebben. Ik wil graag weten of we wel alles zien wat we denken te zien.’

Screening personeel

Het feit dat het al tijden goed lijkt te gaan is volgens Van Dam het gevolg van een combinatie van factoren. Niet alleen de verbouwing en de betere screening van de medewerkers, maar ook de visie op seksualiteit heeft daaraan bijgedragen.

‘We hebben in samenwerking met de Rutgers WPF concreet een visie ontwikkeld van wat wij normaal vinden en wat niet. Door die visie vinden we er meer van, en dus kunnen we het ook beter begeleiden.’

Voorheen vonden medewerkers het nog spannend om het onderwerp aan te snijden, nu is er meer openheid. Ook over gevoelens die de jongeren bij de medewerkers oproepen, zoals angst of agressie. De conclusie van Samson dat een groot deel van het misbruik bij jongeren onderling plaatsvindt, heeft bij de organisatie al eerder tot veranderingen geleid.

Simpelweg verboden

Van dam: ‘Hoewel het verboden was, werd er wel eens gedacht dat seksueel overschrijdend gedrag bij de problematiek van zo’n jongere hoorde. Nu hebben we de teugels strakker aangetrokken. Het is nu simpelweg verboden en door de aanpassingen in het gebouw is er meer toezicht op.’

‘Schokkende cijfers’, concludeert Van Dam naar aanleiding van het rapport, ‘maar tegelijkertijd is het geruststellend dat wij al jaren bezig zijn met wat er in het rapport naar boven komt. Het is wél een aandachtspunt dat we medewerkers en jongeren niet één keer moeten aanspreken op het onderwerp seksualiteit, maar dat we dat moeten blíjven doen.

Opgebouwde kennis

Daarnaast is het een eyeopener dat we onze opgebouwde kennis en ervaring niet alleen met onze collega’s bij Den Hey-Acker (waar ook een specifieke groep jongeren verblijft met ernstige seksuele problematiek) moeten delen, maar vooral ook met andere organisaties.’