Augeo magazine - Over veilig opgroeien

‘Soms blijkt die ouderlijke onmacht alleen maar bij dat ene kind. De problemen kunnen immers debet zijn aan kindfactoren, zoals specifieke gedragsproblemen of -stoornissen. De rest van het gezin heeft daar weinig mee te maken.'

Doel

'Bij mijn jeugdige cliënten, zelfs bij degenen die ernstige delicten hebben gepleegd, gaat het met de meeste broers en zussen goed. Wat is dan het doel van ots bij hen? Hoe kun je de rol van de gezinsvoogd bewaken als niet helder is wat het doel precies is?'

'Verder: over welke aard en ernst van criminaliteit hebben we het? Vast zijn er gezinnen waar de aanwezigheid van een criminele broer of zus negatieve invloed heeft. Toch moet je met gedwongen hulpverlening voorzichtig zijn.'

'Te vroeg ingrijpen met ots is zwaar, ook voor kinderen: een gezinsvoogd en hulpverleners stelselmatig over de vloer komen, zaken die ingrijpend veranderen. Zomaar automatisch ots opleggen is stigmatiserend en wellicht discriminerend, want kinderen zónder crimineel gezinslid krijgen geen ots.'

Schuldvraag

'Als er geen ernstige lichamelijke en geestelijke problemen dreigen, moet je geen gedwongen hulpverlening opleggen. De achterliggende reden van het voorstel van Gerritsen om ouders ots te geven, in plaats van de kinderen, begrijp ik wel.'

'Toch is dat meer een kwestie van etiketten plakken. En om de schuldvraag: ligt het aan de ouders of het kind. Waar het niet om gaat: de belangrijkste reden is uiteindelijk de ontwikkeling van het kind.'

Gezinsvoogd

‘Ots is geen 'cadeautje van de overheid', zoals Gerritsen het noemt in zijn column in Binnenlands Bestuur. Juist omdat het zelfs kan leiden tot uithuisplaatsing, moet de overheid prudent zijn met de mogelijkheid. En helemaal omdat het woord van de gezinsvoogd in de rechtbank vaak zwaarder weegt dan dat van de ouder.'

'De overheid moet niet doorschieten in preventie. Risico’s zijn nu eenmaal niet uit te sluiten. Natuurlijk kan ots voor het ene kind een indicatie zijn om naar de andere kinderen te kijken. Maar het is geen grond om zomaar vergaand in te grijpen.'

Juridisch onaanvaardbaar

'Onvrijwillig overheidsingrijpen raakt het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), specifiek de bepaling van het recht op gezinsleven. Een fundamenteel recht, waar je behoedzaam mee moet omspringen.'

'Onschuldige broers en zussen onder toezicht stellen is ook juridisch onaanvaardbaar vanwege het Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK). Daarin staat dat er op de overheid een verplichting rust om ouders te ondersteunen, maar eveneens nadrukkelijk dat de primaire verantwoordelijkheid bij ouders ligt.'

Summier

'Het effect van ots blijkt trouwens summier, mede door de wachtlijsten. Laten we eerst het effect eens goed onderzoeken en de uitvoering van ots verbeteren, voordat we ons op de juridische mogelijkheden van uitbreiding storten.'

'Vaak is dat op grond van kindsignalen: verslechterende schoolprestaties, ander gedrag. Bij 90% van de gezinnen is dat een terechte aanpak. Bij criminele gezinnen niet en ook niet bij verslaafde, psychiatrische en licht verstandelijk beperkte ouders.'

'In plaats van die gezinnen het voordeel van de twijfel te geven en op kindsignalen te wachten, moet je meteen alle kinderen onder toezicht stellen. Met het principe: ots, tenzij - in plaats van andersom. Want jonge kinderen geven nog niet zulke duidelijke kindsignalen af.'

'Het trieste is dat zij pas in het vizier komen als ze op hun achtste criminele delicten gaan plegen. In die eerste, belangrijke ontwikkelingsjaren is het defect of de stoornis in de hersenen dan al opgetreden. Verder weten we uit onderzoek dat de aanwezigheid van een crimineel gezinslid de kans vergroot op crimineel gedrag. En nee, ik heb het dan niet over witteboordencriminaliteit.’

Loverboycircuit

'De rechter beoordeelt onvoldoende de context van het kind en concludeert dikwijls: met het kind gaat het goed, dus ots is niet langer nodig.'

'Maar als ouders hun criminele adolescenten nog steeds thuis ontvangen met hun mooie auto’s, spullen en gewelddadige praatjes; is de kans op beïnvloeding heel sterk. Ik kan bijna voorspellen dat we het jongere broertje een paar jaar later terugzien in justitiële of gesloten jeugdzorg en zusjelief in het loverboycircuit.'

Familie-ots

'In Amsterdam zouden we bij een 'automatische ots' bij honderden gezinnen beter een oog in het zeil kunnen houden. In een paar gevallen wellicht ten onrechte. Dat moeten we maar op de koop toe nemen.'

'Voor zo’n familie-ots hoeven geen wetten en regels aangepast te worden. We hoeven alleen de kinderrechter te overtuigen dat het verstandig is. Liever een paar onterechte ots-uitspraken dan andersom. Ouders ots opleggen zou nog veel handiger zijn kunnen we meteen de pasgeboren baby monitoren.'

Labiele moeder

‘Nu gedogen we kindermishandeling. Want we laten kinderen buiten hun schuld om crimineel worden. Niemand kiest voor een criminele carrière en een rotleven in de bajes. Het is een gevolg van een onveilige jeugd.'

'Voor veel mensen lijkt ingrijpen meer terecht als een kind opgroeit bij een verslaafde, labiele moeder. Als kinderen crimineel zijn is het opeens hun eigen verantwoordelijkheid. Maar zij kunnen er niets aan doen dat hun gewetensontwikkeling is verstoord en ze door hun jeugd een antisociale persoonlijkheidsstoornis hebben ontwikkeld.'

Kinderrechten

'We ergeren ons als maatschappij aan de gevolgen, maar het is wél een stoornis. Het is een juridische redenering hiertegen te zijn. Ik vind juist dat we in strijd met de kinderrechten handelen, als we hiertoe niet overgaan.'

'Nee', zegt Marie-José Gilsing, jeugd(straf)advocaat bij De Boorder & Gilsing advocaten.

‘Het is een te rigoureuze stap om - enkel op de criminele status van één gezinslid - te stellen dat ouders daarmee hun pedagogische onvermogen hebben bewezen.'

'Ja', zegt Erik Gerritsen, directeur Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam.

'Ouders krijgen binnen het vrijwillige kader uitgebreid kansen. Pas als aan te tonen is dat verdergaande maatregelen nodig zijn, volgt ondertoezichtstelling of uithuisplaatsing.'