Augeo magazine - Over veilig opgroeien

In het eindrapport adviseert de groep een fonds van 100 miloen euro te creëren. De helft te betalen door de Bondsregering en de andere helft door de deelstaten. Ook wil het rondetafeloverleg de verjaring voor schadeloosstelling oprekken tot 30 jaar.

Intussen gaan de gerechtelijke onderzoeken door. Zo veroordeelde de rechtbank in Braunschweig onlangs een pastoor tot 6 jaar gevangenisstraf. De afgelopen 5 jaar had hij 3 jongens honderden keren misbruikt.

Ierland

Het oerkatholieke Ierland heeft al sinds de jaren '90 weet van seksueel misbruik door geestelijken. In 1999 stelde het Ierse parlement een onderzoekscommissie in, de Ryan Commission.

In mei 2009 concludeerde de commissie dat sinds 1940 zeker 35.000 kinderen slachtoffer werden van misbruik en mishandeling. Hoe dat eraan toeging, liet Peter Mullan in 2002 zien in de huiveringwekkende film, The Magdalene Sisters .

Verschillende rapporten volgden elkaar snel op. De kerk blijft echter hardleers. Medio vorig jaar culmineerde dit in een keiharde aanvaring tussen de Ierse regering en het Vaticaan. Aanleiding was een rapport over het misbruik in het aartsbisdom Dublin.

Zeker 19 geestelijken hebben zich daar tussen 1996 en 2009 schuldig aan gemaakt. Maar in strijd met de Ierse wet en aangespoord door Rome meldde de bisdomleiding dat niet bij justitie. Zo’n 15.000 slachtoffers zijn al een procedure voor schadevergoeding gestart.

Luxemburg

De Luxemburgse kerk bracht begin 2011 een richtlijn uit die misbruik voortaan moet voorkomen. Zo zijn priesters verplicht misbruik bij de politie te melden. Justitie ontving recentelijk 39 meldingen van seksueel misbruik door priesters.

Omdat de misdrijven verjaard zijn, worden ze echter niet vervolgd. Begin februari liet de aartsbisschop weten dat de slachtoffers desondanks aanspraak kunnen maken op een compensatie van maximaal 5.000 euro. Daarvoor is een onafhankelijke commissie benoemd, onder leiding van de Ombudsman van het Groothertogdom.

Hoe pakken andere landen dit probleem aan?

België

In België heeft het parlement een arbitragecommissie voor seksueel misbruik binnen de kerk ingesteld. Na enige aarzeling was de kerk bereid hieraan mee te werken.

In februari werd bekend dat slachtoffers in aanmerking komen voor een schadevergoeding van maximaal 25.000 euro. Inmiddels hebben zich ongeveer 800 slachtoffers gemeld.

De bom barstte daar in april 2010. Een neefje van de kort daarna afgetreden bisschop van Brugge, Roger Vangheluwe , meldde zich bij de eerdere klachtencommissie Adriaenssens .

Duitsland

Ook in Duitsland gaat het initiatief van de overheid uit. Na de eerste melding over seksueel misbruik op het door jezuïeten geleide Canisius-College in Berlijn (begin 2010), stelt zij in maart van dat jaar het Ronde Tafel Overleg Kindermisbruik in. Met vertegenwoordigers van regering, jeugdorganisaties, wetenschappers en slachtoffers.

Wettelijke belemmeringen

- Gegevensuitwisseling tussen politie/Openbaar Ministerie, artsen, hulpverleners en GGZ-professionals is lastig doordat elke sector eigen wettelijke kaders kent.

-Het beroepsgeheim van GGZ- professionals ligt vast in de Wet BIG in de WGBO

-De eerste vormt in de praktijk regelmatig een struikelblok voor gegevensuitwisseling. Daardoor zijn veel GGZ- instellingen, verslavingszorg en ziekenhuizen zeer terughoudend met uitwisseling van gegevens.

- Juist in complexe kindermishandelingszaken vindt soms pro-justitia-onderzoek en -rapportage plaats door het Nederlands Instituut voor Forensische psychiatrie en psychologie

- Zorgprofessionals hebben hier echter geen inzage in, zodat ze cruciale informatie ontberen bij opstellen van het hulpverleningsplan.

-Het ministerie van VWS heeft een privacytool uitgegeven voor samenwerking en gegevensuitwisseling in het belang van kinderen en hun ouders. Dit instrument is echter vooral bedoeld voor professionals in hulpverlening en onderwijs.

-De wettelijke belemmeringen voor gegevensuitwisseling betekenen onder meer dat politie, justitie en OM, reclassering of het AMK vaak kennis hebben van strafbare feiten, waarvan bij de hulpverlening niets bekend is (en dus evenmin over de mate van gevaar of dreiging).

-Een forensisch interview (getuigenverhoor kind) mag in kindermishandelingszaken, waarbij een opsporingsonderzoek is ingesteld, uitsluitend de politie afnemen. Andere beroepsgroepen mogen niet zonder meer meeluisteren en -kijken (achter een one-way-screen). Een kind moet hierdoor nog steeds verschillende keren zijn verhaal doen.

Financiële belemmeringen

-Professionals in een Multidisciplinair Centrum Kindermishandeling krijgen vanuit verschillende (sectorale) financieringsstromen betaald. Tijd die zij besteden aan het MDC-K (bijvoorbeeld deelname aan periodiek casuïstiekoverleg) vergoeden financiers vaak niet.

-Ontwikkel- en investeringskosten voor implementatie van een MDC-K krijgt niemand vergoed.

-Wanneer een casus multidisciplinair aan de orde komt, kan alleen de organisatie die het kind of gezin in kwestie heeft ingeschreven als cliënt de kosten van het overleg declareren.

-Diensten in de zorg- en welzijnssector zijn volledig gebaseerd op individuele financiering, terwijl gezinsfinanciering bij kindermishandeling in veel gevallen gewenst is. In de praktijk betekent dit dat voor elke diagnosebehandelcombinatie (DBC) een eigen bijdrage geldt van circa 200 euro.

Protocollen en regels

-Regels werken soms vertragend. Bijvoorbeeld: wanneer er verdenking is van een strafbaar feit, volgt strafrechtelijk onderzoek. Tijdens de looptijd daarvan is inzet van systeemgerichte hulp niet of nauwelijks mogelijk, omdat die het onderzoek kan beïnvloeden. Bekend is echter dat de motivatie voor het doorbreken van geweldspatronen het grootst is tijdens een crisis. Juist op dat moment is systeemgericht ingrijpen gewenst. Het belang van kinderen en hun ouders staat op deze manier niet voorop. Wenselijk is een koppeling tussen een directe en systeemgerichte aanpak enerzijds en strafrechtelijk onderzoek anderzijds.

-Eveneens bekend is dat een juiste straf of maatregel, verbonden aan passende hulp, motiverend werkt. Een uitspraak in het strafproces laat echter vaak maanden op zich wachten. Dan is het opleggen van behandeling aan een dade minder effectief, omdat deze niet gelijktijdig wordt ingezet met de hulp die de andere gezinsleden al hebben of zouden moeten hebben (systeemtherapie bijvoorbeeld). Als gevolg van organisatieprotocollen dubbelt het werk van verschillende professionals. Zo stellen AMK, politie en reclassering in veel gevallen dezelfde vragen. Het zou mooi zijn als de ene professional gemandateerd werkzaamheden kan overnemen van de andere. Zo hoeven kinderen en gezinsleden de vragen slechts éénmaal te beantwoorden.

Wachtlijsten zorgaanbieders

-Er zijn overal wachtlijsten en wachttijden. Omdat in een multidisciplinair team cruciale professionals met elkaar aan tafel zitten, zoekt men creatief naar wegen om wachttijden te verkorten. Dat kan door bepaalde zaken van elkaar over te nemen of gezamenlijk te zoeken naar een direct beschikbare plek.

Verschillen in visie

Verschillen in visie kunnen lastig zijn bij interdisciplinaire samenwerking. Zo komt het voor dat afzonderlijke disciplines verschillende interpretaties van systeemgericht werken hanteren. Of professionals kijken op een andere manier aan tegen ‘trauma’ en ‘hechting’. Of ze geven een andere invulling aan het veelgebruikte model Eén gezin, één plan, één centrale hulpverlener

-Geen overkoepelende sturing

-De overheid biedt sturing noch visie: lastig omdat een MDC-K zich vooral bezighoudt met zogenoemde ‘samenloopzaken’: zaken waarin het samen optrekken van politie & justitie, medische zorg, GGZ en andere hulpverlening noodzakelijk is om de juiste zorg voor het mishandelde kind (en zijn gezin) te kunnen bieden. Bovensectorale kaders, richtlijnen en financiering ontbreken.

Kwetsbare juridische positie

-Binnen het civiel recht kan de positie van het kind (zeer) kwetsbaar zijn of daadwerkelijk in de knel komen. Bekend voorbeeld: een niet strafrechtelijk vervolgde, mishandelende ouder kan het proces traineren door aan te geven dat hij openstaat voor hulpverlening maar er uiteindelijk niet aan mee te werken. Wanneer iemand aangeeft hiervoor open te staan, is het onmogelijk om civielrechtelijke hulpverlening onder dwang op te leggen (Ondertoezichtstelling) . Want een van de criteria voor een OTS-uitspraak is dat een ouder niet meewerkt aan hulpverlening. Ouders kunnen bij het eerste AMK-onderzoek dus aangeven dat ze vrijwillig hulpverlening accepteren. Wanneer blijkt dat ze de hulp bij nader inzien niet accepteren, volgt inschakeling van de Raad voor de Kinderbescherming, vervolgens van de kinderrechter. Dat proces kan zich diverse malen herhalen, bijvoorbeeld tussen AMK en Raad en tussen Raad en kinderrechter. Ouders hebben in dit systeem met andere woorden steeds het voordeel van de twijfel. Kinderen hebben nauwelijks of geen positie, tenzij aantoonbaar is dat zij in hun ontwikkeling bedreigd zijn.

-Bij relatiegeweld tussen volwassenen vindt verhoor van beide partners plaats (politie/civiel recht). Voor slachtoffers is het doorgaans moeilijk voet bij stuk te houden, zij trekken eerdere getuigenissen en beschuldigingen veelvuldig in onder druk van de partner. Begrijpelijk vanuit het oogpunt van geweldspatronen, schadelijk wanneer dat betekent dat een ouder bijvoorbeeld een OTS aanvecht en er geen uitspraak volgt. Een kind heeft dan geen veilige positie.

-Een gehoord kind kan tegenstrijdige verklaringen afleggen, trauma is daarop van invloed. Cruciale professionals, zoals kinderrechters, zijn niet altijd op de hoogte van mogelijke effecten van trauma. Een kinderrechter focust op signalen dat het niet goed gaat met een kind. Maar juist in gezinnen waar geweld of kindermishandeling plaatsvindt, blijven kinderen heel lang loyaal aan ouders. Vaak vertonen ze geen of onsamenhangende signalen. Sterker nog en ernstiger: een kind dat veel geweld meemaakt is eraan gewend en geeft daarom vaak een spelende, met iedereen contact makende indruk. Kindsignalen zijn er met andere woorden altijd. Alleen is er voldoende kennis nodig om ze goed te interpreteren. Het is daarbij van belang onderscheid te maken tussen ‘veilig zijn’ en ‘veilig voelen’; de situatie kan veilig lijken omdat het kind geen signalen of problemen vertoont. De vraag of het zich daadwerkelijk veilig voelt of zich juist aanpast om te voorkomen dat er geweld plaatsvindt, is beslist gerechtigd. Ook een kind dat zich niet veilig voelt, kan zich niet goed ontwikkelen. Een trauma (en gebrek aan gevoel van veiligheid) heeft neurologische effecten op de ontwikkeling van een kind, met alle gevolgen van dien.

Standaardeisen Child Advocacy Centre

De tien standaardeisen in de Verenigde Staten voor het erkend krijgen van een Child Advocacy Centre:

• een multidisciplinair team, waarin ten minste zitting hebben: 1 politie, 2 Openbaar Ministerie, 3 Kinderbescherming, 4 Geestelijke gezondheidszorg, 5 Artsen/overige medische zorg, 6 Slachtofferhulp en 7 Het CAC zelf;
• culturele competentie en diversiteit;
• knowhow voor verantwoord forensisch interviewen;
• structurele ondersteuning van het slachtoffer en zijn familie;
• mogelijkheid tot medisch onderzoek en diagnostiek;
• beschikbaarheid van therapeutische interventies en aanwezigheid van GGZ-deskundigheid;
• periodieke casusbesprekingen;
• monitoring;
• een solide organisatorische basis;
• een kindvriendelijk gebouw of kindvriendelijke omgeving .

Certificering vindt plaats door de National Children’s Alliance’ (NCA).

Facts & Figures:

Child Advocacy Centres (CAC’s)

Onderzoekscijfers uit 2009 laten zien dat in de Verenigde Staten jaarlijks ongeveer 763.000 kinderen slachtoffer zijn van kindermishandeling. Naar schatting sterven jaarlijks 1.770 kinderen aan de gevolgen van kindermishandeling. Er zijn nu 750 Child Advocacy Centres, verspreid over de VS, en dit aantal neemt nog toe. In 2011 behandelden deze centra meer dan 279.000 gevallen van kindermishandeling. Dit is ongeveer 36% van het totale geschatte aantal. In 2011 zijn door de centra ook zo’n 653.000 mensen getraind in preventie en signalering van kindermishandeling.

Standaardeisen Child Advocacy Centre

De tien standaardeisen in de Verenigde Staten voor het erkend krijgen van een Child Advocacy Centre:

• een multidisciplinair team, waarin ten minste zitting hebben: 1 politie, 2 Openbaar Ministerie, 3 Kinderbescherming, 4 Geestelijke gezondheidszorg, 5 Artsen/overige medische zorg, 6 Slachtofferhulp en 7 Het CAC zelf;
• culturele competentie en diversiteit;
• knowhow voor verantwoord forensisch interviewen;
• structurele ondersteuning van het slachtoffer en zijn familie;
• mogelijkheid tot medisch onderzoek en diagnostiek;
• beschikbaarheid van therapeutische interventies en aanwezigheid van GGZ-deskundigheid;
• periodieke casusbesprekingen;
• monitoring;
• een solide organisatorische basis;
• een kindvriendelijk gebouw of kindvriendelijke omgeving .

Certificering vindt plaats door de National Children’s Alliance’ (NCA).

Veilige omgeving

De Amerikaanse kerk is de afgelopen jaren op grote schaal begonnen met voor de clerus verplichte trainingen. Naar verluidt zijn er al meer dan 2 miljoen geestelijken, medewerkers en vrijwilligers getraind.

Drie miljard

Nederland zou wat kunnen opsteken van de Verenigde Staten. Daar heeft de kerk allerlei maatregelen genomen. Priesters, vrijwilligers én kinderen krijgen een training. En iedereen die met kinderen werkt wordt gescreend.

Bovendien heeft de kerk al 3 miljard dollar aan schadevergoeding betaald. Maar Klabbers vermoedt dat er ook een pragmatische reden aan deze ommezwaai ten grondslag lag. 'Als ze het misbruik niet stopt, gaat de kerk simpelweg failliet.'

Herhaling voorkomen

Sinds verschijning van het vernietigende Joh Jay Report in 2004 is de Amerikaanse kerk er veel aan gelegen herhaling van seksueel misbruik te voorkomen. Helemaal lukt dat niet, want nog steeds zijn er meldingen.

Ook van recente datum, zo blijkt uit gegevens van de kerk zelf. Zo waren er in 2010 nog 7 meldin gen (zie de grafiek op pagina 38 van de audit). Namens de Amerikaanse bisschoppenconferentie beaamt deken Bernie Nojadera dat: 'De cijfers geven aan dat het minder wordt. Maar ons werk moet doorgaan.'

Na alle beroering over seksueel misbruik blijkt de Nederlandse katholieke kerk nauwelijks bereid de hand in eigen boezem te steken en schoon schip te maken. Nederland kan nog wat leren van de Amerikaanse katholieke kerk.

Na publicatie van het Deetman-rapport lijkt de Nederlandse katholieke kerk nog altijd in de ontkenningsfase te zitten. De slachtoffers van seksueel misbruik hebben niet het idee dat de kerkleiding ervan geleerd heeft.

'Ons valt op dat het initiatief doorgaans van de slachtoffers moet komen', oordeelt Guido Klabbers van de koepelorganisatie van slachtoffers, KLOKK . 'De bisschoppen en het merendeel van de congregaties blijven op hun handen zitten.'