Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Geen geld

'Maar om gedegen toetsing van interventies mogelijk te maken, is geld nodig. Helaas is er vaak geen of slechts een kleine subsidie beschikbaar waardoor het enige instrumentarium dat kan worden ingezet de vragenlijst is.'

'Die vragenlijsten worden in veel gevallen ingevuld door de ouders zelf die aan een bepaald programma hebben meegedaan waardoor hun opvoedvaardigheden verbeterd zouden moeten zijn. '

'De uitkomst laat zich dan raden. Ook komt het voor dat de professional die de interventie heeft uitgevoerd een vragenlijst invult om de interventie te evalueren. Probleem hierbij is natuurlijk dat deze persoon geheel op de hoogte is van de inhoud en de beoogde effecten en hij of zij dus onmogelijk objectief kan zijn. Dan zegt een vooruitgang die dan gemeten wordt zeer weinig.'

Ouder-kindinteracties

'Daarom vind ik dat er geïnvesteerd moet worden in gedegen objectieve middelen om de effecten van een interventie te meten. Dat kan het door het laten uitvoeren van structurele observaties van ouder-kindinteracties door iemand die niet weet of de betreffende ouder een interventieprogramma heeft gevolgd. Dan pas kun je steekhoudende conclusies trekken.'

Neurobiologische maten

'Een andere, aanvullende objectieve manier van meten of een interventie heeft gewerkt is via neurobiologische maten. We weten bijvoorbeeld dat kindermishandeling effect heeft op de ontwikkeling van het stresssysteem en dat dit effect verminderd of tegengegaan kan worden door het verbeteren van de ouder-kindrelatie. '

'Het meten van de werking van het stresssysteem voorafgaand en na afloop van de interventie kan dus een indicatie geven van de effectiviteit ervan.'

Gen-expressie

'Meer recent is aangetoond dat mishandeling ook van invloed is op de expressie van bepaalde genen. Zo publiceerden Canadese onderzoekers een aantal jaren geleden een baanbrekende studie naar methylatie, oftewel stillegging van genen.'

'Ze toonden aan dat rattenpups meer methylatie hadden van genen die te maken hebben met het stresssysteem als zij waren blootgesteld aan iets wat bij mensen ernstige verwaarlozing genoemd zou kunnen worden. Gevolg van de stillegging van deze genen was een minder goed functionerend stressysteem.'

Methylatie

'Ook bij mensen is aangetoond dat mishandeling effect heeft op gen-expressie. Dezelfde Canadese groep onderzocht dit op een ingenieuze manier. Ze legden de hersenen van mensen die zelfmoord hadden gepleegd en wel of niet mishandeld waren in hun jeugd onder de microscoop en vergeleken deze met hersenen van mensen die door een ongeluk om het leven waren gekomen. Ze vonden de verhoogde methylatieniveaus alleen in de hersenen van mensen die waren mishandeld.'

Speeksel

'Een studie zoals deze waarbij letterlijk in het menselijk brein wordt gekeken is natuurlijk niet makkelijk repliceerbaar. Maar gelukkig gaan de ontwikkelingen op dit gebied snel. Zo is het inmiddels ook mogelijk om methylatie in speeksel te meten. Een prachtige kans voor ons onderzoekers!'

'Onderzoek naar de effectiviteit van interventies kan dus worden aangevuld met metingen van gen-expressie. We kunnen dan onderzoeken of een interventie tot gevolg heeft dat bepaalde genen die waren stilgelegd, weer tot expressie komen.'

Waaromvraag

'Ook de waaromvraag is interessant. Zo onderzoeken wij op dit moment waarom de ene ouder in een stressvolle situatie overgaat tot het mishandelen van zijn of haar kind en de andere ouder niet.'

'Dat onderzoek staat nog in de kinderschoenen, maar als we achter dat antwoord komen zijn we wellicht weer een stap dichterbij het omlaag brengen van de kindermishandelingscijfers.'

Samenwerken

'Maar dan moeten wetenschap en praktijk wel goed samenwerken en elkaar kunnen aanvullen. Van groot belang hierbij is dat alle partijen: dus zowel beleid, praktijk en wetenschap, doordrongen zijn van de noodzaak van gedegen effectiviteitsonderzoek.'

'Ik kan dit niet vaak genoeg herhalen. Zo hebben onderzoekers de verantwoordelijkheid om de effectiviteit van interventies te toetsen en te zorgen voor een goede implementatie daarvan.'

'Dat betekent onder andere dat als blijkt dat een interventie effectief is, deze vrij beschikbaar moet komen. En dat er voldoende trainingsmogelijkheden moeten komen voor praktijkprofessionals.'

Resultaat

'Er is dus nog veel te doen. In het onderzoek naar de effectiviteit van interventies moeten we een stap voorwaarts zetten en de nieuwste wetenschappelijke inzichten gebruiken om zo de praktijk van het voorkomen van kindermishandeling te verbeteren.'

'En als resultaat daarvan hoop ik met vele anderen dat de kindermishandelingscijfers in het derde Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van kinderen en jeugdigen gedaald zijn. Als de overheid deze studie tenminste wederom uitvaardigt...'

Wat zien professionals?

'Het toetsen van de effectiviteit van een interventie is een grote en tijdrovende klus. Het is dan ook niet verwonderlijk dat professionals vaak afgaan op wat ze zien tijdens hun werk.'

'Zo kunnen ouders die een bepaald programma hebben gevolgd en erg enthousiast zijn, gezinsbegeleiders snel in de verleiding brengen om aan te nemen dat het programma inderdaad heeft gewerkt. '

Misleiden

'Maar ik vind dat we ons niet mogen laten misleiden door dit soort observaties. We moeten op een gedegen manier meten of een interventie werkt of niet.'

'Daarvoor zijn Randomized Controlled Trials (RCT’s) nodig: de groep die de te toetsen interventie krijgt moet vergelijkbaar zijn met een groep die de interventie (nog) niet krijgt of een ander type zorg ontvangt. Een random toewijzing aan deze groepen is dus noodzakelijk.'

Het aantal slachtoffers van kindermishandeling wil maar niet dalen in Nederland. Dat bleek onlangs uit de tweede Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van kinderen en jeugdige n.

Dat is een schokkend feit vindt de kersverse bijzonder hoogleraar Lenneke Alink van de VU Amsterdam. Zij vraagt zich af hoe die cijfers wel kunnen dalen.

Haar antwoord: gedegen onderzoek en dan vooral onderzoek dat goed te vertalen is naar de praktijk. Dat begint met het goed kijken naar welke preventieve interventies daadwerkelijk effectief zijn en kunnen worden ingezet.